Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1930

[p. 617]

Italië: Lecce
door Felix Rutten.

Wie loopt de groene havenarmen van Brindisi niet binnen zonder het gevoel van weer te keeren in het eigen land?

De vroege morgen, vol rood en goud, gaat op als een belofte, over mijn verblijd gezicht. De trein stoomde weer door de groene vlakte van Apulië; dit rijpe, vruchtbare veld, vol graan en olijven, met al maar witte, platdakige huizen bezaaid, en den oever der zee bezet met louter witte steden: als een droom van den Levant.

Eéne mag-je niet overslaan: het Florence van Apulië, zooals ze heet; Gregorovius heeft ze ‘das Florenz der Rococo’ genoemd. De stad Lecce.

Van ouds' her hebben hier menschen gewoond; van de Romeinen zijn er sporen gevonden. ‘Lupia’ heetten deze de stad, die daarom nu nog den wolf draagt in haar wapenschild. Licea noemden haar de Normandiërs, Litium de Zwaben, Lezze en Leccio haar latere bewoners. Totila verwoestte het municipium, dat daarna onder 't juk kwam der Oostersche keizers en corsari, de zeeschuimers der Afrikaansche kusten. Daarvan bevrijdden haar de Normandiërs, die er tegen 't einde der XII^e eeuw een graafschap stichtten. Tancred, kleinzoon van Rogier I, was graaf van Lecce. Dan kwam zij in de macht der Duitsche keizers, der Staufen en der Anjou's.

Van dit tweede Lecce bleef geen spoor; alleen de kerk op het kerkhof, ‘chiesa dei Ss. Nicoló e Cataldo,’ spreekt van de vroege middeleeuwen, daar Tancred, de laatste Normandische koning van Sicilië, ze bouwde.

Zooals Lecce nu is, heeft Karel V de stad herbouwd; Paul Bourget heeft haar de beroemdheid gegeven waarop ze trotsch is. ‘C'est un si coquet, un si précieux bijou; et j'ai reçu pour elle ce coup de foudre de sympathie, que l'on a pour les choses comme pour les personnes’ schreef hij. En Lecce zette zijn naam in brons op den gevel van 't raadhuis, uit dankbaarheid daar hij haar beroemd gemaakt heeft ‘zoover de Latijnsche zustertaal geschreven wordt’.

Het is wel 't wonderlijkste stadje dat men zich denken kan:

[p. 618]

geheel in één stijl, den stijl van kwade faam, den drukken barokstijl; maar dan de zwierigste barok die denkbaar is. Alles is er in den smaak van Karel V en zijn bouwmeesters, van de laatste leerlingen der Renaissance. Alles is er nieuw van de XVI^e eeuw, eenmaal wit als Arabisch, nu roomkleurig en geel geworden door den tijd; maar gaaf en onaangeroerd, door 't bederf vergeten.

Maar welk een feest. Lecce kan de wereld leeren, wat Rococo zijn kan. Zelfs Bourget had bij dit woord tot dan toe altijd aan iets nuffigs en onbehagelijks gedacht: maar Lecce toont dat Barok en Rococo synoniemen zijn kunnen van luchte fantasie, van uitgelaten, dartelen zwier en gelukkige gratie. ‘Cette ville n'est pour ainsi dire toute entière qu'une sculpture et qu'une mignardise’. Hier is minder gebouwd om er een bewoonbare stad te hebben, dan om een decoratie te scheppen voor een bestaan, dat louter feest is en louter vreugde.

Kerken en paleizen, alles is er in denzelfden wereldschen, weelderigen, weeldedronken stijl. Die voorgevels zijn als gedacht in bordpapier, en werden weefsels van kant. Steen of pleisterwerk, hoe het zij: drie eeuwen spint het zijn ragge borduursels tegen den blauwen hemel van het zuiden, ligt er die heele stad geborduurd in teer-wit-geel, en bloeit zij er in een durende lente van betooverde stijlvormen en versieringen, die niet grillig meer zijn om hun weergalooze bekoorlijkheid. Ook de eenvoudigste woningen zijn er opgesmukt tot pronkerige sierkastjes, met arabesken en cariatiden, met festoenen en figuren. Overal loggia's en balcons, uitbouwseltjes en schraagstukken, die er alleen maar zijn ter versiering. Kolommetjes en guirlanden, vensternissen met schelpen en sculpturen. En waar de beelden en boogjes zwijmen, spinnen de oranjeboomen het spel der arabesken voort tegen het hemelblauw.

Torsen-zuiltjes kronkelen als slangetjes omhoog; uitgekartelde schelpen krullen en drinken met ronde lippen; bloemenslingers loopen van venster tot venster, opgehouden door leeuwentanden en ringen; beelden bevolken de gipsen grotten en de pleisteren looverpriëeltjes wandelen onvermoeid langs de daklijsten der paleizen en de gevelspitsen der kerken. Onveranderlijk punten overal weer frontons omhoog, klimmen vazen en schalen, ranken bloemen en twijgen, en schuimen de versieringen voort...

Valsche smaak van een stukadorswinkel? Als de Rococo wansmaak is, wordt die wansmaak hier geniaal. Zulk een afwisseling, zooveel verscheidenheid, en bij al die verscheidenheid weer zooveel

[p. 619]

harmonie. En hoeveel strenge doorvoering der weelderige uitbundigheid, hoeveel gebondenheid bij zooveel teugelloosheid! Welk een intensiteit van onbesnoeide dwaasheid, waarbij niets contrasteert, waarbij alle maatstaf verloren is: het overstelpt je en betoovert als een feeënverhaal.

Hier wordt de doorgevoerde dissonans tot een nieuwe muziek. Maar hoe harmonisch stijgt en zingt dit alles, unisono met de uitbundigheid der zon, die bijna Oostersch is; dartel gespeel van een ver-italiaanschten arabeskenstijl, die Saraceensch en Spaansch bleef onder de Habsburgers.

Het heele leven eén feest van lust en louter gratie, een vreugdefeest van spel en scherts en dans! Alle gedachte is hier ontspannen, de fantasie vrijgegeven; maar de ‘capriccio’ blijft bevallig bij de dolste invallen. Het is een orgie van prachtvertoon, een bacchanaal van versieringswoede, een verrukkelijkheid van elegante dwaasheden. En het popperige is er grootsch geworden.

Onder Lecce's vele paleizen is de ‘prefektura’ het mooiste; van zijn even tallooze kerken is de Santa Croce de schitterendste. Maar welke paradoxen van architectuur! Wat op dezen éénen gevel is samengebracht in de zwierigste harmonie gaat alle beschrijving, alle voorstelling te boven. Daar is geen plekje leeg gebleven. Zuilen en lijsten en gaanderijen; zuilen, nissen en roosvenster; en weer kroonlijst, voluten en topgevel. Daar bloeien zooveel kolommen en krullen, daar zwieren zooveel beelden. Bogen ronden er zich, schelpen fronsen er en voluten, in dolle dartelheid door elkaar, tot een ruischende weelderigheid van ornamentiek. Daar warrelt en slingert het heele plantenrijk, en alle diersoorten woelen er als in de ark van Noë. Dat is alles zoo bekapt en doorhouwen, zoo bebeeldhouwd en uitgehold, zoo gekruld en verwrongen, zoo gekneed en geknutseld, zoo overdreven en opgedirkt, dat het krankzinnig moest wezen als het niet,... nu ja, in zijn geheel toch zoo mooi was.

Zoolang dit alles er tiert en bloeit, onder de blauwe lucht en den lachenden zonneschijn, in het vrije, blije, open buiten, waar de koelte der heldere straten weldadig is en de schaduw speelt in het borduursel der versieringen, - ben-je er blij en opgewekt, gevoel-je er de vreugd van die architectonische weeldeleven. Maar blijf buiten genieten; ga die kerken niet binnen. Daar zijn ze nog meer geprutst en opgedirkt met al die brooze pronkerijheden. En geen zonnestraal schiet er in; geen bezorgde handen hielden er den rommel frisch. Daar

[p. 620]

vind-je het allemaal wél overdreven toegetakeld. Zonder de zon is de architectuur er dood, onder stof-roet en spinnewebben. Daar is dan niets voor de zinnen die schittering willen. Overvloed van warrelversiering maakt hier eenvoudig dol, en voor 'n mensch van 't bedaarde noorden is 't er niet uit te houden. Zelfs de heiligen van Lecce doen mee in de groote maskarade, in de springprocessie der zich uitlevende stijl-excessen, en verwringen hun gestalten, armen en beenen, als de spiraalvormige tors-kolommen van hun troonhemels. Bij zooveel beweging in de betrekkelijke engte van 't kerkschip overkomt-je een gevoel van zeeziekte.

Maar kom weer in de open lucht. Een groote poort. Alleen door deze poort kan je op 't plein, waar ik je nù wil brengen. Er is hier niets dan de ééne zijde der kathedraal en de gevels van het bisschoppelijk paleis en 't Seminarie. Geen der drie gebouwen voelt zich hier zóó deftig, dat 't niet mee zou doen in de gonzende stijlpret. Het is een wonderlijk geheel van gedoreerde façaden, beheerscht door een zeventigmeter-hooge toren, opgestapeld in vijf verdiepingen, gesierd en getooid en omkranst als een feestheraut. Met zijn vroolijke klokken galmt hij dan ook bestendig nieuwe feestmuziek over 't galante stadje.

Lecce is als gebouwd voor de pret, voor de vreugd der zinnen. Ik kan mij die stad niet denken zonder echte muziek, luchthartige, zinnenstreelende plezieren en avonturen. Hier is het decor voor kluchtspelen en maskeraden, de durende werkelijkheid. Door heel dit stadje rinkelt de levensvreugd met zilveren schellen. Vreugde in het leven, - maar toch een beheerschte vreugde, een stijlvol feest, een drukte die gezellig is; onder het stralende hemelblauw wordt zij nooit overdreven. Hier is trouwens niets banaal. Hier is alles als door kunstenaars in elkaar gezet, en de menschen ‘spelen’ er het leven in mooien en beheerschten vorm. Jonge meisjes leunen over de versierde balcons en staren naar beneden, waar knappe jonge lieden wandelen in rustigen slentergang, met een gratie van Wattau: Was 't er dien Zondagmiddag niet, alsof alles, opgeruimd, iets heel blijs en wonderlijks verwachtte? Het groote feest, waarvoor door heel de stad het fantatisch rococo-decor stond opgericht...

Maar dit groote feest was het daagsche leven te Lecce zelf.

Ik heb daar toen ergens gegeten, buiten op 'n pleintje. Heel het donkere huis daarachter schalde van vroolijk gelach en heldere, babbelende stemmen. Dit geluid alleen was genoeg om alle gevoel van eenzaam-

[p. 621]

heid te verdrijven, al zat ik er nog zoo alleen, waar de zwartste der zwartharige schoonen uit het witte vreugdenstadje den wijn van het land schonk. Roode wijn was 't, maar ze noemden hem niet ten onrechte ‘nero’, zwarte. Een zware, donkere wijn die tot jolijt stemde en lichte opgewektheid. Wat 'n medelijdend lachen van de signorina, omdat ik de groente niet kende, die ze opdischte. En 'k hoorde haar roepen dat 't door de keuken klonk: ‘komen jelui toch er 's naar buiten kijken; daar heb ik een Franschman zitten, die geen andijvie van Brindisi kent!’

En ze kwamen achter elkaar, de moeder en de dochters, kijken naar dien vreemden signeur, en we lachten elkaar met welgevallen toe, - zij zelve daar ze mooie vrouwen van Lecce waren; en ik al mee, omdat 'k nu wist hoe merkwaardig ik in haar oogen was.

Ik heb ze toen allen wat van 't geheim van haar levenvreugde gevraagd; maar ze zeiden eenvoudig: ‘komt u ook maar naar Lecce wonen: hier is iedereen gelukkig!’

‘Ah ça...’ En 'k denk hoe de ernstige Karel V dit stadje heeft liefgehad, hoe de diepdenkende Bourget het veroverd heeft. Komt het je hier, in zijn blankheid en Renaissancepracht, op de zuidelijkste landtong van Italië, niet tegemoet als een levend welkom in dit land der blijheid en zonnige levensvreugde?

Voorbij glijden de groene vlakten weer, de wijde horizonten, en bloeiende velden langs het zeeblauw, met rosmarijn langs den weg, en cactus rondom de olijvenhoven; met aldoor bloeiende amandelboomen tegen het hemelblauw. Een visioen van klaarte en bloeiende vruchtbaarheid. Hier bleef een glimlach terug van de levensweelde der Magna Greccia die verdween. Oria stijgt veelgetoornd en gekoepeld op de heuveltjes die 't dragen, Tarento ruischt uit de wateren op met den zwier eener groote stad, te midden van de uitgestrektheid harer havenarmen. Zoo gaat de reis langs de klassieke stranden dezer lichtende zee naar zuidelijker zuiden, naar een onbekende wereld van bergen, eenzaamheid en kwade faam: Calabrië.