Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1930

[p. 392]

Margaretha van Savoye, eerste koningin van Italië
door Michelangelo Zimolo
Consul-Generaal, Antwerpen.

Geen lof evenaart de verdiensten der eerste koningin van het ééne Italië, niet alleen tijdens hare regeering, van 1878 (even na de heroprichting van het koninkrijk) tot 1900, maar ook later toen zij nog alleen maar koningin-moeder was. En die lof is geen hovelingengevlei. Gosué Carducci was geen hoveling. Hem heeft Margaretha van Savoye nochtans geinspireerd tot een zijner meest grootsche en oprechte gedichten. Zij was de waardige moeder van den koning die aan 't hoofd van zijn soldaten den door zijn voorouders en den stichter van het Rijk gebaande wegen ging, en die, in een tragisch uur op den troon geklommen, de onaannemelijke voorstellen van den oostenrijkschen maarschalk verwierp, zeggend: dat de prinsen van Savoie wel gehard zijn tegen ballingschap maar niet tegen oneer.

In haar was iets van Humbert, die de vrije, Lombardijnsche gemeenten verdedigde tegen Barbarossa, iets van Emmanuel Philibert, die op zijn blazoen schreef: ‘Spoliatis armis supersunt’ en iets van haar vader Ferdinand van Genua, de dappere soldaat in den résorgimento-strijd.

Carducci schreef zijn ode onder den indruk der geestdrift te Bologna toen koning Humbert en koningin Margareta in 1878 deze stad bezochten. Hij was vooral getroffen door de fijne vrouwelijkheid der koningin. De republikeinen maakten hem een verwijt van dat gedicht, te meer daar Carducci vroeger het eerekruis van Savoie, dat alleen aan de beroemdste geleerden geschonken wordt, had geweigerd. Carducci antwoordde dat men ridder kan zijn zonder een kruis op de borst.

Toen Margareta van Savoye, na twintig jaar eenzaam weduwschap overleed, stond zij ons opeens zeer na. Wat zij voor de kunst gedaan heeft zou een omvangrijke monographie kunnen vullen. Zij heeft het Hof opengesteld voor musici en schilders, zij heeft over het voortbestaan onzer zuiverste kunsttradities gewaakt.

Bij het te water laten van het oorlogsschip dat naar haren naam

[p. 393]

gedoopt is, schreef zij den minister van zeewezen: ‘Roem en eer aan de Italiaansche zeemacht en zijn dappere manschappen. Mogen zij ons paviljoen voeren in den vruchtbaren strijd van den vrede en doen triomfeeren in den strijd voor het Recht.’ Bij het overhandigen der oorlogsvlag zeide zij: ‘Mocht deze vlag nu nooit meer geheschen worden onder italiaanschen hemel. Maar moest dit toch ooit gebeuren, op dit schip waarvan ik fier ben de meter te zijn, dan moge het terugkeeren beladen met roem.’

Het schip zelf voerde de leuze ‘Sempre avanti, Savoia’. Dat waren Margaretha's eigen woorden geweest, toen haar in 1881 door den Admiralen staf een scheepreis werd afgeraden wegens fel tempeest op zee. Onder dezelfde leus op antieke vlag, werden den 15 Januari 1591 de relikwieën van den H. Mauritius, martelaar, naar Turijn vervoerd.

De tragedie van Juli 1900 was een zware slag voor koningin Margaretha. Zij had den koning naar Monza vergezeld om er een turnwedstrijd bij te wonen. In het terugkeeren, midden de geestdriftige menigte, schoot een misdadige hand drie kogels op hem af. Een ervan had de onmiddellijke dood voor gevolg. ‘Dat is de grootste misdaad dezer eeuw’ riep de koningin uit; zij wist hoe geliefd de vorst was bij het volk. Maar zelfs in de heftigste smart sprak zij geen woord van haat of verachting. Wraakzucht kende zij niet, slechts liefde en medelijden. Zij stelde een gebed op dat nu nog gebeden wordt door het volk te harer herinnering.

Dit treurspel in de gebrokenheid van haar hart vermeerderden 's volks liefde voor haar. Zij harerzijds bewees het volk bij elke gelegenheid, dat zij deelnam in elke gewichtige gebeurtenis.

Toen de centrale staten de verdragen die zij geteekend hadden, beschouwden als ‘een vod papier’ en van in dit land waar ik schrijf, een groot koning de onvergetelijke woorden sprak: ‘Een land dat zich verdedigt dwingt den eerbied der wereld af’ heeft Margaretha de woorden van haren lofdichter bewaarheid.

Een belgisch schrijver, vriend van mijn land dat hem als letterkundige en geleerde hoog waardeert, Eugeen Baie, tevens een groot kenner van het internationaal recht, deelde mede dat hij tijdens den oorlog op koningin Margaretha's schrijftafel slechts twee portretten zag staan: dat van haren zoon en dat van koning Albert. M. Baie deelde eveneens mee welke schoone en ontroerende woorden Margaretha over België sprak. Zij voelde dat Italië zich niet mocht aan de

[p. 394]

zijde scharen der schenners van goddelijke en menschelijke wetten. Edelmoedig en waarlijk aristocraat, begreep zij de grootheid van een land dat tusschen Nieuwpoort en Dixmuiden dagelijks mirakelen deed en wiens bevolking martelingen verduurde.

Te Rome, tijdens de betoogingen tegen het neutralisme, moet Margaretha dikwijls de belgische vlag aan 't hoofd der menigte hebben zien dragen naast de vlag onzer nog niet bevrijde steden.

Den avond waarop Gabriel d'Annuncio te Rome aankwam, na te Quarto de verjaring van 't vertrek van Garibaldi met zijn duizend vrijwilligers ter verovering van Zuid-Italië te hebben gevierd, en door zijne welsprekendheid den laatsten weerstand der neutralisten brak, stond de koningin naast de klaarziende minderheid die de natie dwong haar hergeboorte met haar bloed te bezegelen. Dien avond luisterde de koningin naar den heftigen dichter die de jeugd van Italië opriep, terwijl het oude Italië zijn laatste diensten aanbood aan prins von Bülow. De dichter sprak voor haar: ‘Richt uw toejuichingen tot koningin Margaretha, die siddert mee met ons en rilt van verachting wanneer de gezant namens den Keizer haar komt smeeken te zorgen dat Italië neutraal blijve. Zij heeft von Bülow geantwoord: I Savoia regnano uno alla volta’ (De prinsen van Savoye regeeren elk op hun beurt.)

God heeft gewild dat het einde van haar rijk gekenmerkt werd door hetzelfde ideaal dat veertien jaar later haar populariteit nog moest verhoogen.

Enkele minuten voor dat te Monza koning Humbert vermoord werd, kregen de turners van het toen nog oostenrijksche Trente, van den koning zelf als prijs voor hun overwinning een beeldje dat de vrijheid voorstelde. Toen Italië in oorlog ging schonk de koningin aan het Roode Kruis haar in hospitaal veranderd paleis op de via Boncompagnie te Rome. Zij zelf onthaalde er de gekwetsten en had voor ieder een woord van genegenheid en opbeuring. Op het paleis liet zij de woorden griffen: ‘O dapperen, die wreed lijdt aan uw wonden, mocht gij in de kalmte van dit huis de krachten terugwinnen die gij voor het vaderland hebt opgeofferd’.

Dat was de kreet van dit groote hart dat altijd zoo dicht bij het volk bleef kloppen. Ook het ‘Margaretha-paleis’ oud hotel van kardinaal Ludovisi, met zijn prachtigen tuin in 't hartje van Rome, onthaalde de Italiaansche gekwetsten die er door de zorgen dezer

[p. 395]

hooge Vrouwe werden omringd. Elken dag stond zij aan hun lijdensbed. Haar hart van weduwe en moeder vond woorden van troost.

Ons volk, dat familiegevoel bezit uit eeuwenoude erfelijkheid en in de familie het heiligdom van het ras ziet, had een diepe vereering voor zijn koningin. Zij vertegenwoordigde het ‘Risorgimento’ der generatie van de bevrijders.

Nog heel jong had zij haar grootvader-koning, die zijn kroon had prijsgegeven om het land te redden, zien vertrekken naar Oporto. Als meisje had zij de soldaten zien terugkeeren uit den bevrijdingsoorlog van Lombardije met bloedige oorlogsvlaggen.

Zij smaakte ten slotte het geluk te Rome de overwinningsvlag van den laatsten oorlog te mogen begroeten.

Deze koningin, die de overwinning gewenscht had, kon niet dulden dat haar volk vergiftigd werd door binnenlandsche vijanden die in naam van ik weet niet welke Internationale, de durvers verweten een moeilijken economische toestand te hebben geschapen en de verantwoordelijken voor Italië's oorlog wilden straffen en vervolgen. Zij begroette met vreugde de beweging die de overwinning in het land zelf bevestigde en redde, evenals den man rond wien heel het land zich schaart in naam van haren zoon, den koning.

Haar stoffelijk overschot werd van de Riviera overgevoerd naar Rome, gezegend door gansch het volk. In het Pantheon der natie rust zij thans, niet alleen omdat zij de eerste koningin van het herstelde Italië was, maar ook omdat zij meermalen meegewerkt had aan de éénmaking van het land.

Zij was de zoetste tolk der ziel van de natie en niemand ondervond als zij de haast religieuse verkleefdheid van gansch het land.

Wij groeten haar van uit het edele Vlaanderen dat zij liefhad, van uit België wiens overwinning zij zoo vurig heeft gewenscht. Onze stem trille in de verheven stilte van het Pantheon en herhale de hymne van den dichter die haar bij leven bezong:

‘Salve, o tu buona, sin che: fantasinni
di Raffaello ne'puri vesperi
transvolin d'Italia e tra i lauri
la canzon del Petrarca sospiri.