Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1929

[p. 897]

Twee zeventigers: Cyriel Buysse en H. Swarth.
door Gerard Walschap.

Opeens bemerkte men dat Cyriel Buysse zeventig jaar oud was en dat men hem dus moest vieren. Men heeft hem altijd maar zijn boeken laten schrijven. Men was er als de wind bij om te waarschuwen dat het alweer een slecht boek was. Volgde er een dat er wat beter door kon, dan meende men dat Buysse zelf iets gehoord had van de waarschuwing en men voegde hem een: ‘ga zoo voort, mijn zoon’ toe. Maar dan verscheen weer 't een of 't ander Bolleken. De man was onverbeterlijk.

Wat wij daarin bewonderen is niet de hardnekkigheid van elk jaar een slecht boek te schrijven, maar de eerlijkheid en de rassigheid om een kunstwerk te laten komen vanwaar het komen moet: uit den kunstenaar. En niet uit recensies of het publiek.

Hij had toch ook zijn ongeluk: rijk te zijn. Men voegt ons nu toe dat wij rijk moeten worden. Onze intellectueelen hebben de Beweging gebracht waar ze nu is: onder de fundamenten van het rijk. Maar om te doen wat zij deden voor een volk in nood is het niet genoeg dien nood te beseffen, men moet hem ook voelen. Het is de vraag of de rijke vlaamsche intellectueel den vlaamschen nood zal blijven voelen zooals de arme. De Vlaming die rijk werd, werd, bij bepaling, franskiljon. Indien hij niet, dan zijn kinderen. Een van die kinderen is Cyriel Buysse.

En hij schreef het epos van arm Vlaanderen. Wij konden het niet verkroppen. Wij stonden daar anders tegenover dan hij, hadden te veel gehoord over het groot volk dat we geweest zijn, hebben dat leven te veel meegeleefd en bekeken met deernis en met de liefde die, niet waar, alles verdraagt en verontschuldigt. Hij zag het van boven af, zag dus meer. Wij woonden er tusschen en zagen dus beter, maar minder.

Men heeft hem het opzet verweten ons ‘slecht te maken’. Alsof hij ons uitschold. Ten onrechte. Hij zag ons nu eenmaal zoo en kon niet anders. Wat wilt gij, als men den winter doorbrengt in Den Haag en in den Zomer boeken komt schrijven te Afsnee aan de

[p. 898]

Leie. Zijn werk is eenzijdig, zooals dat van Conscience en Timmermans eenzijdig is, maar het is niet oneerlijk. Het is eerlijk als kunstenaarswerk, al kunnen we de eenzijdigheid betreuren. Gij kunt hoogstens zeggen dat bezijden een modderstraat ook schoone boomen staan, dat neemt echter den modder niet weg.

Maar jammer genoeg bestaat het ‘geval Buysse’ voor ons altijd maar uitsluitend in die discussie. Het moest lieve hemel nog door Maeterlinck gezegd worden dat Cyriel Buysse is ‘een der drie of vier grootste vertellers-uit-het-landleven die er in de laatste vijftig jaren geweest zijn’. Dat scheen ons bitter weinig te interesseeren. Alsof wij soms nog een tweeden hadden die zooals Buysse weet hoe een roman moet gebouwd worden.

Wanneer veel prachtig proza alleen nog in ‘Zuid en Noord’ en Van Neylen zal bestaan, zal deze boertige en tragische kijkkast nog volk blijven lokken omdat zij die pracht vertoont die niet demodeert: menschen, leven.

_* * _*

De tweede jubilarisse, Hélène Swarth, werkte niet bestendig, zooals Buysse, op het slagschaduw-randje van den roem. Zij leefde jaren lang in die literaire glorie, die slechts heel weinigen niet berooft van den moed en drift om steeds zichzelf te hernieuwen. Zij debuteerde in het Fransch, hetgeen voor ons al een bewijs van sentimentaliteit is en gewoonlijk - maar er bestaat geen gewoonte van - blijken zulke bekeerlingen tot Neerlands' Letteren ook niet van de mannelijkste.

Herlees nu wat de groote bonzen van dien tijd over hunne literaire zuster trompetten. Geen treffender illustratie van de vergankelijkheid des literairen roems. Van pastoor Binnewierts (niet eens een bonze!) dit. Denk bij de eerste regelen niet dat het een citaat is uit een Maria-boek, voor te lezen in een Mei-lof, het gaat over Helène Swarth: ‘Zij is de souvereine koningin in ons schoonheidsrijk, die gebiedt over land en zee, over al wat er leeft en er rust; die oproept tot haar dienst het gansch heelal dat nederig en blij op één wenk gehoorzaamt. O! Haar verzenpaleizen zijn beeldengalerijen, vol witmarmeren monumenten van onsterfelijkheid’.

Het is deze souvereine, over het gansch heelal bevelende koningin die wij nu herdenken, zeker niet met leedvermaak omdat de zeventigjarige zelf heeft ondervonden dat gansch het heelal, indien het bij

[p. 899]

geval ook nog zou gehoorzamen, althans niet meer blij is dat te mogen doen en zeker nog altijd met meer genoegen, gelijk van ouds, luistert naar den God dien pastoor Binnewiertz trouw gediend heeft. Maar we herdenken haar wel met een zeker leed omdat, bij gebreke van het heelal, thans de Nederlanden niet spontaner opspringen voor dit jubileum. Dit zij geen verwijt aan de Nederlanden, ook niet aan de jubilarisse maar een leerzame lesse voor ons. De nieuwe schoonheid welke deze dichteres openbaarde werd sedertdien in de praal van duizend Nederlandsche gedichten vermenigvuldigd en overtroffen. Wat daarbuiten overschiet, de levenshouding, eilacy, die is niet meer voor ons.

Hier ligt niet de voltrokken kreits van een menschelijkheid, eeuwig en diep, onvergankelijk altijd nieuw, als bij de waarlijk grooten; niet de breede gamma van het leven. Alleen een levenskant. Drie vierden de Musset.

Maar Helène Swarth behoudt haar groot aandeel in de groote verdienste van de andere tachtigers, die ook niet meer gelezen worden, op Van Eeden na, en die ook worden gevierd.