Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1929

[p. 760]

Twee grooten uit West-Vlaanderen
door M.E. Belpaire.

Westvlaanderen is het hart van het Vlaamsche land, en uit dit hart zijn gesproten twee van de grootsten onder Vlaanderens zonen: een dichter en een toondichter - Guido Gezelle en Peter Benoit.

Meer dan eene reden bestaat er om die namen te koppelen. Brengt 1930 het eeuwfeest van den zoetgevooisden zanger onzer innige Vlaamsche natuur, in 1934 zal het honderd jaar zijn dat Peter Benoit het levenslicht zag. Daarbij de wieg van beiden stond in die gezegende streek waar de taal ruischt als sussende muziek, waar alles nog spreekt van innigheid des herten, ingetogenheid van 't gevoel, poëzie des levens.

Veel gelijkenis tusschen de twee - tusschen den priester, den vrome, den heilige, te Brugge, in de diep-vlaamsche, heilige stad, op een eersten Mei geboren, en den zanger die het Vlaamsche lied weer moest doen opklinken en die voor 't leven ontwaakte op een Augustidag, in het oude Forestieren-stadje: Harelbeke.

Veel overeenkomst; misschien nog meer verschil.

Maar de diepe grond was dezelfde. Want alle twee waren zij trouwe zonen van dien Vlaamschen bodem, die zoo rijken oogst heeft gedragen voor kunst en Kerk.

Beginnen wij met de familietrekken, en geven wij de eereplaats aan den oudsten, den vroomsten - den meest bezielde?

Guido Gezelle noemen is als een wazem oproepen: wazem van innigheid, oprechtheid, poëzie, zuiver gevoel. Zijn taal is muziek, zijn vers vloeit als een lied, hij is als de ziel van heel die natuur die hem heeft gedragen.

IJdel is het zich af te vragen of hij een genie is geweest. Genie veronderstelt macht, en zijne macht berust alleen in de bekoring van zijn zang, in de zuiverheid van zijn opgaan door de schoonheid der natuur tot den Schepper dier natuur: God.

Maar zoo het woord: genie, enkel past voor epische gedachten, voor scheppen van onsterfelijke typen, dan blijft nog voor de lyriekers weggelegd heel de schat der meest genuanceerde, zoetst-aandoende

[p. 761]

poëzie. En daarin is Gezelle meester - meester tot aan der eeuwen slot.

Ook van Benoit kan men niet zeggen dat hij een volslagen genie is, maar hij, in tegenstelling met Gezelle, bezit die macht die een der voornaamste bestanddeelen is van het geniale - de macht om plots den toehoorder te overrompelen, met eene rilling te doordaveren, zijne ziel te storten in de plaats van de eigene ziel. Die macht die bij uitstek de Beethoven-macht is; maar Beethoven bezit die op het heele veld van het humane, en Benoit slechts in zekere momenten van heldhaftige opgetogenheid.

Groot verschil dus in 't uitwerksel van Gezelle's poëzie en Benoit's muziekale tafereelen. Waarin ligt hun overeenkomst? In hun diep-vlaamsche natuur; in den eenvoud, de oprechtheid van hunne middelen; in de geaardheid van hun gevoel.

Gezelle is trouw gebleven aan den vadergrond van zijne wieg af tot aan zijn graf. Zijn poëzie is die innige, diepe, mystieke poëzie van al het omliggende rond hem; van de stad waar hij het licht zag, die stad die als een schrijn is van heilige schoonheid, van vroom geloof; waar de kunst nooit dan gehuwd aan den godsdienst bekoort - stad van zoete droomerij, hemelzoete vizioenen. Brugge's atmosfeer leeft in al die stukken van Gezelle, vol van soms smachtend gebed.

De poëzie van het Westvlaamsche land zweeft ook door al die verzen waar hij het minste geluid van 't veld opnam - kwinkelen of door de lucht schieten der vogelen, ruischen van ‘'t ranke riet’, gesjirp van 't nietigst krekeltje, opengaan der bloemen.

Al wat gij doet is blomme zijn...

Eenvoud, schoonheid... Geen stormen door dat leven. Lag er enkele jaren eene schaduw over 't rimpelloozze water, dan voorzeker kwam nooit bitterheid of wrangheid uit de diepte tot de oppervlakte - Hoort hem maar zingen van:

't Er viel 'ne keer een bladjen op
het water...

Dat is geen Beethovensgeweld!

En zooals hij geboren werd, zoo stierf hij, de vrome priester - in God. Luisterend naar de vogeltjes die hij zoo geerne ‘hoorde schuifelen.’

[p. 762]

Eenvoudig in het leven, eenvoudig in de dood.

Eenvoudig zooals de meeste Vlaamsche menschen - tot aan Vlaanderens heiligen toe: een Ruusbroeck, een Ludgardis - zooals onze jongens op den IJzer, die hun leven schonken zonder dien zwier die bij voorbeeld de Franschen vermaarder maakte.

En van Peter Benoit is ook die grond-eenvoudigheid de hoofdeigenschap.

Ik sprak van zijn tafereelen: inderdaad, picturaal is zijne kunst. Aan loutere muziek heeft hij weinig gedaan. Het woord is hem noodig om die stoute beelden op te hangen, in den Rubenstrant, verheerlijking van heel een verleden, brandende bede om de toekomst van zijn volk te veredelen, te verzekeren.

Benoit is nog niet tot volle opbloeiing van zijn roem gekomen. Terwijl de fijner aangelegde Tinel - uit Oost Vlaanderen nochtans, maar als Westvlaamsch getint door zijn mystiek - met één worp de wereld veroverde, schijnt Benoit, de machtige persoonlijkheid, de Vlaamsche reus, in den engen hoek geduwd van het enkele Vlaanderen, of enger nog: van Antwerpen.

Is dat wellicht te wijten aan zijne grootsche eenvoudigheid? Want alles bij hem is eenvoudig: lijn, kleur, gevoel. De elementaire gevoelens, de volksgevoelens heeft hij uiting gegeven: het godsdienstige in zijn Quadrilogie, waarmee hij begon; het vaderlandsche met zijn Schelde - het slot van 't tweede deel werd zelfs door den Oorlog niet overtroffen. Weer het godsdienstige in zijn Drama Christi, die misschien de zuiverste uiting is van Vlaanderens vroom geloof - en tegen het einde van zijn leven, de Moederspraak; dit lied dat geen mensch, geen Vlaming voorzeker, zonder tranen in de oogen kan aanhooren. - Hoe dichter de mensch nadert tot zijn graf, hoe liever hij nog eens neerbukt op zijn wieg.

Dat zijn de elementaire dingen die Vlaanderens grootste toonkunstenaar bezong; daarin gelijkaardig aan Vlaanderens meest gelezen schrijver: Conscience.

En in die eenvoudigheid geeft Peter Benoit de hand aan Guido Gezelle.

Niet in den levensloop. Hoe werd de arme Meester door 't leven geslingerd, zonder kompas! Uit zijn Westvlaamsch dorp, naar 't cosmopolitische Brussel. Dan naar Duitschland, met zijn in nevels opgaande rationalisme. Dan naar 't wufte Parijs. En eindelijk alleen - zonder de gade die zijn engelbewaarder had moeten zijn - in de

[p. 763]

havenstad, de stad der artisten: Antwerpen. Vreemd genoeg, scheen zijn kunst, van het begin af, meer te aarden naar de wijdsche schilderschool der Antwerpsche meesters dan naar de stille aandoening van Brugge's mystieke tafereelen.

Daarin nog stond hij verre van Gezelle.

En in zijn levensopvatting? In de richtende gedachten van zijn geest?

Niet ongedeerd was hij gegaan door de filozofische nevels van de Duitsche atmosfeer. De woorden: subjectiviteit, objectiviteit had hij meegebracht, maar had hij wel dieper de beginselen ingezien? Begreep hij deze filozofie? Begreep zij zich zelf? Waar een Gezelle stond in 't volle licht van zijn geloof, van aan zijn wieg tot aan zijn graf, daar tastte de arme andere Westvlaming in den donkere, godsdienstig nog in zijn hart, maar beneveld in zijn geest.

Arme Vlaamsche Meester!

En toch zoo ingoed! Hij had het zoo noodig het familieleven! de glimlach eener vrouw, de blijheid van blonde kinderhoofden. - Wie zal aan zijne ziel de bede van erkentenis en bewondering kunnen weigeren?

Want ontzaggelijk veel heeft hij ons geschonken. Aan zijn vlaamsche overtuiging heeft hij nooit verzaakt. Hoe onbeholpen zijn taal ook was in 't begin - Hij kwam uit Duitsche, Fransche middens - toch streed hij hardnekkig den strijd door, eischte dat Vlaamsch de taal zou zijn van zijn Muziekschool, gaf in 't Vlaamsch die lessen van aesthetica, - waarvan ik misschien nog de laatste aanhoorster ben - sprak enkel Vlaamsch in de herhalingen van zijn grootsche werken: Schelde, Oorlog. - Waar is de tijd! Wie zal de ontheffingen, het bezielend enthousiasme van die dagen vermelden? Niet anders kan ik dan persoonlijke herinneringen mengen bij die beschouwingen die heel een jeugd doen oprijzen. Zij werden mij trouwens ingegeven door die laatste uitvoering van de Requiem-mis, door Arte Vocali, die mij zoo vele jaren achteruit bracht, tot 1864. 't Was onze eerste kennismaking met Peter Benoit. Ik was een kind van elf jaar, had dit jaar mijne eerste communie gedaan, maar overal gingen wij met de ouderen mee. En op dien Aprilzondag zie ik mij weer in de zaal der Cité, op de bovengaanderij, luisterend naar die machtige koren, maar vooral naar de zuivere, engelachtige stem van tante Constance. Later zong ik in de koren mee, die zelfde requiem-

[p. 764]

mis, met het steeds grootscher aanzwellende Sanctus, dat bij machte is eene gansche zaal in vervoering te doen oprijzen.

Gelijk zoo menig koor van den grooten meester.

En luisterend naar die tonen, kwam mij de volgende droom voor de oogen: eene viering, in 1930, tegelijk omvattend Peter Benoit en al de heldhaftige jongens die voor Vlaanderen hun leven schonken. Eene uitvoering, in kerk of openlucht, in Westvlaanderen of te Antwerpen, dezer Requiem-mis van Benoit, onder een dienst tot zielelafenis onzer jongens.

En deze korenmassa zou m.i. moeten geleid worden door Lodewijk Ontrop, een van Benoit's laatste leerlingen, bezield met den Vlaamschen geest van zijn meester, met het katholieke geloof dat hem dit prachtig werk ingaf, en wien wij vroeger o.m. verschuldigd waren eene ideale uitvoering van de Missa Solemnis, dit gewrocht van den geniaalsten aller Vlamingen: Ludwig, van Beethoven.