Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1929

[p. 716]

Amerikaansch-Engelsche Letteren
door Marnix Gijsen.

Thornton Wilder: The Angel that troubled the water. Longmans, Green, London en New York.

Beverley Nichols: The star-spangled manner. Jonathan Cape Ltd. London.

Howard W. Odum: Rainbow round my shoulder. Bobbs Merrill, Indjanapolis.

In een vorige kroniek was het ons een vreugde alle mogelijke goeds te zeggen van Thornton Wilder's The Bridge of San Luis Rey dat op korten tijd de wereld veroverde. Zijn uitgevers en hijzelf hebben er geen gras laten over groeien en terwijl Wilder met zijn vriend Jack Dempsey - hoe rijmt men die twee te saam? - Engeland afkuiert, verschijnt een reeks kleine tooneelstukjes verzameld onder den titel ‘The Angel that troubled the water’.

Dit boek bevat jeugdwerk wat niet wil zeggen onrijp geschrijf. Het zijn zestien kleine ‘three-minutes-plays’ uit zijn oude manuscripten door den schrijver opgedolven. Vooraf laat hij ons weten hoe zij ontstonden. Hij levert ons de scheidkundige formules van zijn kunst, maar ieder weet hoe het in zoo'n omstandigheden gaat: de bestanddeelen kennen wij wel maar de goddelijke kunst van het mengelen ontsnapt aan velen. Over zijn literair vlegeljaren deze opheldering:

‘Authors of fifteen or sixteen years of age spend their time drawing up title-pages and adjusting the tables of contents of works they have neither the perseverance nor the ability to execute. They compass easily all the parts of a book that are inessential. they compose dignified prefaces, discover happy quotations from the Latin and the French, and turn graceful dedications. This book is what is left of one of these projects. - (Schrijvers van vijftien of zestien jaar verdoen hun tijd aan het ontwerpen van titelbladen en inhoudsopgaven van werken, die zij nimmer ten uitvoer kunnen brengen, omdat hun daartoe zoowel de kunde als de volharding ontbreekt. Zij vervaardigen echter met groot gemak al die

[p. 717]

deelen van een boek, welke er het minst op aankomen. Zij schrijven vloeiend een handige voorrede, zij munten uit in gelukkige aanhalingen uit 't Latijn en uit 't Fransch, en weten een fraaien draai te geven aan een opdracht. Dit boek is wat er overbleef van een dusdanig ontwerp’.)

Uit die inleidende, incubatie-periode zijn deze korte dialogen geboren. De behoefte aan beknoptheid, de passie voor den gekristalliseerden vorm hebben Wilder aangezet de hooge gedachten die hem beroerden in zijn jeugd en die in zijn later groot werk blijven doorzingen hier weer te geven met behulp ten hoogste van drie personnages en in de beperkte tijdspanne van drie minuten. Zeggen dat hij erin gelukt is zou te weinig zijn, hij streeft zijn opzet voorbij en geeft in een paar dezer kleine dramas notities van een wijsgeerige en psychologische diepte die we zoo zeer in de Amerikaansche literatuur ontberen.

De eenige bron van inspiratie die Wilder bezit is de verzoening met de doodsgedachte. In een maatschappij die als opperste uiting de gedurige overwinning van het leven, van den arbeid, van het dynamische erkent, bevestigt Wilder al maar door die groote idee dat de dood het eenigste oogenblik van belang is in dit leven. Al het overige is van zoo'n potsierlijke onbelangrijkheid dat dit wijding en schoonheid spreiden moet over de minste en de nederigste onzer daden. De ondergrond van al deze spelen is dus religieus, van een ijle, verhevene en subtiele religiositeit lijk die Rilke's proza kenmerkt, maar soberder en wellicht edeler.

Het vreemdste en schoonste wellicht is Mozart and the grey Steward. Bij Mozart meldt zich aan een gemaskerd bode die hem vraagt een Requiemmis te componeeren voor een onbekende. De muziek moet anoniem blijven en de vergoeding is rijkelijk. Mozart's vrouw ziet dààr een uitkomst in huiselijke beslommeringen. Mozart zelf is niet enthousiast, want hij raadt voor wie de muziek bestemd is: Graaf von Walsegg, wiens belachelijke vrouw kortelings stierf en die voor gewoonte heeft aan bekwame componisten muziek af te koopen en als zijn eigen werk te doen doorgaan. Mozart revolteert dit en hij weigert het Requiem te schrijven voor Vrouwe von Walsegg, hij zal het bestemmen voor zijn eigen uitvaart. Hij slaapt. De bode keert weer, het is de Dood zelf die Mozart een harde les geven komt.

The Grey Steward: It is Death itself that commands you this Requiem. You are to give a voice to all those millions sleeping, who

[p. 718]

have no one but you to speak for them. There lie the captains and the thieves, the queens end the drudges, while the evening of their earthly remembrance shuts in, and from that great field rises an eternal miserere nobis. Only through the intercession of great love, and of great art, which is love, can the dispairing cry be eased. Was that not sufficient cause for this commission to be anonymous?

Mozart zinkt bevend op een knie: Forgive me.

The grey Steward: And it was for this that the pretext and mover was chosen from among the weakest and vainest of humans. Death has her now, and all her folly has passed into the dignity and grandeur of her state. Where is your pride now? Here are her slippers and her trinkets. Press them against your lips. Again. Again. Know henceforth that only he who kissed the leper can enter the kingdom of art.

Mozart: I have sinned, yet grant me one thing. Grant that I may live to finish the Requiem.

Maar de grijze bode is onverbiddelijk en weigert. Het Requiem blijft zonder slot.

In al wat Thornton Wilder tot heden in het licht heeft gezonden treffen steeds twee dingen: den adel der gedachte en de voornaamheid der uitdrukking. Is het niet al wat een schrijver behoeft om werkelijk groot te zijn? Dit boek is als een aantal schitterende scherven van een Grieksche vaas. De edele godengestalten ziet ge niet meer volledig. Het is geen kwaad. Gij dankt degeen die wel heeft willen zeggen: ‘Colligite fragmenta ne pereant’.

_* * _*

Tot de goede en amusante reisliteratuur over Amerika behoort The Starspangled manner van Beverley Nichols, een geestig Engelsch schrijver, die op zeer onderhoudende wijze spreekt over menschen en dingen die hij in de V. St. heeft ontmoet en bekeken. Men moet reeds met de sociale structuur van Amerika vertrouwd zijn om zijn boek te kunnen lezen zonder gevaar te loopen zijn paradoxen al te letterlijk op te vatten. Hij aast al te zeer op sensatie en op het amusante opdat hem niet vaak de normale bestanddeelen der dingen die hij aanraakt zouden ontgaan. Er is middel met elementen als een Blauwvoetersmeeting, een interview met de hoogepriester van het Antoinisme, een gesprek met V. Delille en een interview met Francqui een ‘beeld van België’ samen te stellen, maar aan zoo'n ‘Gesamtbild’

[p. 719]

zullen enkel snobs en minus habentes zich laten vangen. Toch doet een aldus geschreven boek veel kwaad: het negeert de volksziel en de diepere ware problemen en benevelt het doorzicht met belangstelling te vragen voor meer treffende doch min belangrijke dingen. Het is op de sensaties dat Beverley Nichols de vinger legt: een langer verblijf en een ernstiger opvatting van zijn taak had zijn aandacht kunnen wenden tot het essentieele-bestendige, tot de ware kenmerken van de Amerikaansche ziel. Violenta non durant... en Beverley Nichols heeft juist die bijkomstige ‘violenta’ willen vasthouden.

Laat mij toe te zeggen dat hij dit uitstekend kan en doet. Hij beschikt over een zeer lenig journalistiek talent helaas ontsierd door een te fellen zucht om op ieder moment geestig en gevat te zijn. Dat is eenisgzinds obsedant, evenals zijn zucht om het al te persoonlijke te doen gelden. Zijn persoontje komt met valsche bescheidenheid nogal dikwijls naar voor.

Weinig effectbejag en veel interessante dingen kenmerken een paar hoofdstukken van literair-historisch belang. Het eerste wordt hem ingegeven door het graf van Poë, het tweede is een interview met Anitta Loos, de schrijfster van ‘Gentlemen prefer Blondes’ en ‘But they marry Brunettes’ Eigenaardig is zijn hoofdstuk over Lindbergh die hij ons toont als ‘the american prince of Wales’ luisterend naar de onnoozele flepse melodie:

‘They have found that the Fountain of Youth
Is a mixture of gin and vermouth......’

Onrechtstreeks gewaagt Nichols van de zware moreele crisis die de V.S. op dit oogenblik ondergaan. Hij doet het op zijn gewone speelsche, oppervlakkige wijze maar leert ons toch een en ander zooals in ‘Three women’. Het slot van zijn boek kan dienen als leerzaam staal van zijn schrijftrant en geestig talent, meteen krijgt de lezer de slotsom van dit al te wijze, al te dandy-lijke, al te geestige boek.

‘It gives me, I admit, no very keen aesthetic pleasure to gaze upon the horn-rimmed spectacles which seem to form so essential a part of the decorative scheme of many American males. But neither am I moved to delight by the contemplation of walrus moustaches, which are still to be observed in large quantities parading in the streets of Leeds. I find no sort of satisfaction in sitting in the parlour of a Pullman train, asphyxiated by the heat, but neither do I count it among the keener pleasures of life to freeze to death in an English railway carriage. In a word, my friends, it is a very imperfect world, and its

[p. 720]

imperfections are not bounded by geography, nor by climate, nor by race. A platitude, but my own.’

_* * _*

De heeren die ten onzent dagelijks met oratorische krachtpatserij de beschaving en de cultuur redden, discussieerden voor korten tijd academisch of zij de ‘chicotte’ terug invoeren zullen in Belgisch Congo om die negers te bedwingen die door hun eigen ontuchtelijke voorbeelden in opstand gekomen zijn tegen het gezag. Te dier gelegenheid wordt heel wat georakeld over de fatale inferioriteit van den neger en hoe men dien onverlaat moet mores leeren. Bij die speciale soort Europeanen die tegenover de ‘wilden’ ploerterij als een moreele verplichting voelen, groeit stilaan de zelfde mentaliteit als bij de Amerikanen: de neger moet worden genegerd. Zalig de schamele en schaarsche intellectueelen die om wille van een schoon vers door een neger geschreven de Amerikaansche vooroordeelen bestrijden. Zij waken over een der duurzaamste ‘schattrezooren’ der wereld, het vrije intellect.

Amerika komt tot het besef stilaan dat de Neger geestelijk gelijkwaardig kan zijn aan den blanke: elken dag brengt hem daarvan een nieuw bewijs onder vorm van een boek door een neger geschreven, in den vorm van een vers, een beeld, een of ander ‘thing of beauty’ dat niet alleen een vreugd is voor immer maar ook voor eenieder, zwart of blank. Een argument te meer lijkt mij het schoone boek van den negrophiel Howard W. Odum, ‘Rainbow round my shoulder’ dat als ondertitel draagt ‘The blue trail of Black Ulysses’.

Met een zeker recht mocht de schrijver de verre en nobele schim van Odusseus oproepen om zijn held te caracteriseeren. De neger die in dit boek steeds aan het woord is en zijn avonturen verhaalt in het eigenaardige neger-engelsch dat in het Zuiden der Staten gevormd werd tot een melodieus dialect, doolt door Amerika in alle richtingen. Van die perigrinaties door veertig der 48 staten, die twintig jaren van zijn leven duren, brengt de zwarte Odusseus een bijna episch verhaal mee thuis dat door directe en zeer beeldende uitdrukking een groot charme en een strenge kracht verkrijgt. Al wat de Amerikaansche neger kenmerkt, zijn eenvoud, zijn goedheid, zijn kinderlijkheid, zijn sensualiteit, zijn speelschheid, zijn wreedheid, zijn luiheid, zijn superstitie, dat alles wordt hier aan-

[p. 721]

gevoerd door hem zelf die het doorleefde en die het werkelijk ‘is’. Het boek, één lange monoloog, bestaat uit een afwisseling van proza en gedichten waarvan sommige van een aangrijpenden eenvoud en echtheid zijn. In hoeverre zij tot den schrijver behooren dan wel tot de algemeene volksliteratuur is bezwaarlijk uit te maken.

Een staal van die literatuur is volgend vers waarin de negerphilosophie over de vrouwen in primaire wijze wordt uitgedrukt:

Don't never git one woman on yo' min';
Keep you in trouble all time.
Buddy, let me tell you what nigger woman do:
She have 'nuther man an' play sick on you.
Well, oh my baby, you don't know my mind:
When you think I'm loving you, I'm leaving you behind.

Vechtlustig en wreed in het spel, zoo is de reputatie van meer dan een neger in de Staten. ‘A bad nigger’ is dan ook een vreeselijk ding al gaat het vaak meer om bluf dan om werkelijkheid. In epische rijmen geeft een dezer revolverhelden aldus zijn biographie.

I can cuss, I can cut;

I can shoot a nigger up.

When I shoots, I shoots to kill

That's why they call me shootin' Bill.

There's a nigger on my track,

Let the undertaker take him back.

Hands up, nigger, don't fool with me.

I put nigger where he ought to be.

I'm a bad nigger; if you want to know,

Look at them rounders in cemetery row.

Voor wat het prozagedeelte van het boek betreft, dit munt vaak uit door een vertrouwelijke taalplastiek die zeer gelukkige resultaten oplevert, vooral daar waar de schrijver van zijn jeugd verhaalt. De moeder is uitstekend geteekend zooals ten andere gansch het jeugd-

[p. 722]

milieu. Wanneer het défilé der ‘Wanderjahren’ aanvangt verzwakt ook de weergave eenigszinds.

Een diep sociaal drama ligt in volgende familiaire en haperende zinnetjes schuil:

‘One o' the worst beatin's I ever got though was when my mother whip me for playin' with little white girl. Then she say, “Now, you little black brat, if I ever ketch you at that again, I'll sho' beat the life out o' you.” But that night she give me better supper than other chilluns (= children), and look like she sorry she have to whip me so much. An' when she send me off to bed she say I'm a fine boy’.

Er is inderdaad niets gevaarlijker voor een kleine neger dan faliair om te gaan met een blank meisje. Wanneer een dergelijk kind iets overkomt is hij fataal de schuldige en de meeste lynchings hebben voor aanleiding het verdwijnen van blanke meisjes.

Bij lange beschrijvingen staat de zwarte Odusseus niet stil. Hij duidt aan maar met zoo'n scherpte en zoo'n amusante enluminures dat de teekening bijblijft en bekoort. Luister hoe Odum een station beschrijft en de zondagdrukte daarrond.:

‘Well lot o' those colored folks down there, talkin' an' jawin' an' laughin' an' tellin' folks good-by. Seems like we have good time at railroad station. All sorts o' folks, home folks and strangers mixing and mingling. You ought to see'em dress, both men and women, greens and reds and browns and blacks, and every other color anybody ever see. Everybody know everybody else, and everybody mighty important.’

Is dat laatste zinnetje geen goud waard van humor en berekendnaïeve schriftuur?

Al houdt het boek zich niet altijd op dezelfde hoogte en al treft de al te sterk aangedikte amoraliteit van den held op een onaangename wijze, toch is ‘Rainbow round my shoulder’ een goed boek. Het put zijn kracht uit essentieele volksche kleur en zwart-nationale folklore.