Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1929

[p. 652]

De groene begoocheling
door Edvard Welle-Strand.

Over de witte wildernis flakkerde machtig het Noorderlicht. Onzichtbare penseelen hadden fijne teekeningen getrokken op een schitterenden, blauwen achtergrond... de hemel was één kleurige baar die versmolt tot een bleeken ademtocht en telkens weer de aarde tegenlichtte zonder ze ooit te bereiken.

De woestenij van sneeuw glansde bleek in het meer van licht en stolde onder de flikkering van het Noorderlicht tot wit marmer. De nacht was geen nacht meer, maar een vale weerschijn die onophoudelijk over de eindelooze wijdte streek.

Maar ver daarvandaan flakkerde de golf van het Noorderlicht over een wildernis van ijs, waar zware, gifgroene, drijvende ijsklompen tegeneen botsten of zoo geweldig gezamenlijk losdonderden dat de over het ijs sluipende ijsbeer verschrikt zijn huilend protest den nacht in brulde.

Rusteloos flakkerde het Noorderlicht aan den hemel, kleurde een oogenblik het zenith lichtrood en laaide in het volgend oogenblik met violette tongen ver in het ijsland, terwijl het met den blauwen achtergrond samensmolt.

Dat gebeurde op een winternacht in Spitsbergen, het pooleiland in de noordelijke ijszee.

‘Ge moogt niet sterven, Elias, neen! Een halfwassen jongeling lag te snikken op de brits waarop de oude ijsmeervaarder taai den laatsten kamp om het leven streed. Zijn borst ging als een loome zee en bij elken ademtocht rolde en rochelde het in den hals.

De jongen greep en trok aan den oude, drukte diens afgestorven handen in de zijne - nog eenmaal slechts moest de blik van den stervende zich in den zijnen spiegelen, maar de oogen van den oude glommen zoo onvast in 't rond als het noorderlicht over de eenzame pool. Een oogenblik staarde hij star naar den gelen lichtstomp wiens smout op de Reningtonpatronen drupte... dan dwaalden de oogen weer... stervend.

[p. 653]

Krampen doortrokken het gebroken lichaam, de jongen wierp zich vertwijfeld op den doodzieke, witte tranen dropen op de dorre handen die voortdurend schichtig naar iets tastten.

Voor den laatsten doodsstrijd had de oude man nog een helder oogenblik; zijn blik dwaalde niet meer zoo onrustig door het vertek - hechtte zich vast aan het bleeke jongensgezicht en de oude oogen vroegen vergiffenis omdat hij er over een paar uren niet meer zou zijn.

Hij beproefde nog zijn hand op het hoofd van den jongen te leggen, zacht over zijn haar te strijken, als uit dankbaarheid voor het oprecht verdriet, maar het bloed vloeide niet meer rood onder de huid, de hand versteef bloedeloos eer zij zoover reikte.

De oude lippen trachtten woorden te vormen, maar het werd niets meer dan verward stamelen alsof de mond reeds versteven was. Maar het geluid woei toch even op en hij kon fluisteren:: ‘Begraaf mij niet in den sneeuw, dan verscheuren mij de beren en de vossen. Ge moet mij eerst begraven wanneer de harde aardklompen geweekt zullen zijn, dan eerst kan ik in vrede in de aarde rusten.’

Maar de jongen luisterde er niet naar en snikte maar, de dorre handen grijpend: ‘Neen Elias, neen, ge moogt niet sterven.’

Weer rochelde het in den hals van den ouden man, zijn gelaat werd blauw, als gewurgd, en de dor-bleeke handen grepen naar het hart.

Dan huiverde het laatste rhytme van de dood door het oude lijf, de oogen keken den jongen met hun wit aan, de vingeren vouwden zich tot gebed en de IJszeeschipper Elias Stormvaag was niet meer.

‘Niet sterven, Elias, niet sterven!’

Troosteloos snikkend viel de jongen op den ontzielde, zijn geklag wies tot een onweer dat het vertrek vulde. Dan stond hij op, greep de hand van den ijszeevaarder. Ze was koud en slap. Het doorstak hem wild en zijn gehuil werd hartverscheurend schreien.

‘Zijt ge nu dood, Elias?’ Nog eens raakte hij de oude handen aan als kon hij niet begrijpen dat het leven er uit geweken was. Ze waren ijskoud en het doode gezicht keek hem aan met het wit van de verrolde oogen... een doodsblik die den jongen razenden angst door merg en been joeg. Brullend als een wild dier rukte hij de deur open en vluchtte den sneeuwnacht in.

Hij kwam eerst tot bezinning als hij vastliep tegen een bevroren sneeuwheuvel en bleef sidderend staan als een opgejaagd wild...

[p. 654]

doodmoe van het wilde vluchten voor het lijk. Hij viel in de sneeuw en eerst toen de koude huivers ijzig in zijn bloed begonnen te steken werd hij zichzelf weer meester.

Waar men ook keek, niets dan sneeuw. De wereld was een lijkwade. Slechts een lichtflits schemerde door den witten grafkoepel... ginder waar de ijsbergen ineengedrongen lagen tot een ruige gespleten woestenij.

Maar het ijs flikkerde van nacht als groene duivelsoogen en telkens een lichtglans over de sneeuw schoot, reden hem rillingen over den rug. Zoo dikwijls had hij zich in het staalblauwe blinken van het ijs verheugd... het was zoo feestelijk als de sneeuw begon te schitteren gelijk het weerlichten van onzichtbare stalen zwaarden die in den nacht werden gekruist. Maar vandaag glom het groen vol gift en verkondde dood.

Doodslichten!

Telkenmale een van hen op Cross Bay stierf had het ijs zoo geblonken. Voor de eerste maal had hij het gifgroene lichten gezien toen Go gestorven was.

Hij, de jongen en Elias Stormvaag waren op het ijs geweest om den ijsbeer een boon in den pels te jagen die den vorigen nacht vrank rond hun hut had getrappeld. Ver over het ijs hadden zij het spoor gevolgd zonder dat het hun gelukt was hem onder schot te krijgen, maar de hoop den beer zijn doodslood te zenden hadden zij niet opgegeven voor de bleeke dagschemer in nacht overging.

Toen was het groene blinken opgevlamd over het wijde ijs en Elias was versteven en verstard van angst.

‘In Cross Bay ligt iemand op sterven’ had hij gefluisterd en meteen was de jachtkoorts verzwonden. Maar toen het weer en nog weer begon te blinken had Elias gemurmeld: ‘God sta ons bij! Al ons knoken zullen nog te bleek liggen in Cross Bay.’

Toen ze te huis kwamen had Go na langen doodsstrijd zijn laatsten zucht geloosd. En van zoodra die zijn knak gekregen had was het of niemand zich meer tegen het lot kon schrap zetten, de een na den ander werd door den honger weggehaald.

Het was of zij in bepaalde rij wachtten op de dood. Vaak voelde er zich iemand 's morgens nog frisch die 's avonds plotseling ineenzonk en niet meer verder kon.

Elkeen had het verschijnsel slechts als een voorbijgaande zwakte aanzien dat wel zou ophouden met een gebraad van berenvleesch

[p. 655]

maar van dag tot dag kreeg de ziekte meer en meer de bovenhand. Alle weerstandskracht was door den honger gebroken en dat de zieke voor de dood opgeschreven was wisten allen, behalve hijzelf.

Bij eenigen waren de tanden uitgevallen... slechts een paar gele baktanden waren in de kaaksbeenderen blijven zitten.

Telkens de dood een van de poolvaarders weggeruimd had beloofden de overlevenden elkaar het spel niet verloren te geven, maar een beer te vellen en zoo hun leven te redden. Maar de beer was in de poolnachten zoo listig en scherpzinnig dat men hem onmogelijk onder schot kon krijgen en de een na den ander moest het onder schrikkelijke hongerpijnen opgeven. Ja, zelfs Elias Stormvaag, die sterk was als een beer had den strijd niet kunnen volhouden.

Als Elias en de jongen vóór acht dagen het lijk van den Lap Samuel buitengesleept hadden, had de schipper gezegd dat het nu hoog tijd was een beer te schieten, dan konden ze het tot den zomer uithouden. En in den zomer zouden de kloven in het ijs zoo groot worden dat er wel een schip van buiten de Fjord zou kunnen binnensluipen. De reeder van Tromsoë liet zijn volk niet in den steek, verzekerde Elias. Maar ze hadden geenen beer geveld en Elias was nu dood.

Verleden zomer was het voor de buitenwereld onmogelijk geweest in Cross Bay binnen te dringen. Het ijs hield de Fjord geblokeerd. Het kleinste bootje kon zich niet tusschen de ijsmuren door wringen die door den stroom in de Fjord gedreven waren. De Fjord was één ijsbarreel. Slechts af en toe gleden langs de open blauwe zeestrook zeilen voorbij. Ze hadden allen gehoopt dat het eensdaags onder zijn ijzen plantser weer blauw zou beginnen te schemeren... dat zou de redding geweest zijn.

Maar zij werden bloedig ontgoocheld. Den ganschen zomer hield het ijs de Fjord geblokeerd en bij hun poging om na een Oosterstorm met volle zeilen tusschen de drijvende reuzen weg te glippen, werd hun schip tusschen de ijsmuren in duizend splinters gepletterd en bijna gansch hun proviand ging verloren.

Schipper Stormvaag had vast gehoopt dat de reeder een hulpexpeditie zou gezonden hebben om zijn ingesloten visschers te redden. Als er maar schepen lagen buiten aan den ijskant, zij zouden zich wel tot daar voortgesleept hebben. Den buit zouden zij wel den volgenden zomer hebben teruggehaald; in Cross Bay was niemand om er mee te gaan loopen.

[p. 656]

Toen ook door die rekening een streep gehaald was, scheen de oude ijszeevaarder alles opgegeven te hebben. Hij zeide wel dat ze rendieren en robben moesten jagen, waar ze maar konden, indien zij den Poolwinter gaaf wilden doorbrengen, maar hij was niet meer de onverschrokkenheid zelf zooals vroeger. Zijn vrije vroolijkheid, die de anderen gedurende gansch den arktischen nacht aangevuurd had en er boven op gehouden, was verdwenen. Openhartig kwam hij met de vraag voor den dag of zij met ons Heer hun rekening hadden gemaakt. Zooniet moesten ze het maar zoo gauw mogelijk doen, hoe eer hoe beter want geen van allen zouden ze van een tweeden winter op Spitsbergen terugkeeren.

Laat in den herfst ontwaakte weer zijn oude energie. Een paar jachtexpedities landwaarts werden toegerust, maar het was al te laat. Het rendier was al naar den anderen kant van de Fjord vertrokken en zoo ver konden ze zich in dit seizoen niet wagen.

Toen de winter de rendierjacht gesloten had, bezaten zij nog tien rendieren als voedsel. Maar ze rekenden op ten minste nog een paar beren voor den winter.

En op zekeren dag was er geen vleesch meer. Nu begon het donkerste lijden. Ze hadden oude rendierhuiden gekauwd, het vel in kleine stukken gesneden en er een soort brei mee gemaakt. Maar op zekeren dag legde er zich een neer en de dood was haren rijken oogst op Cross Bay begonnen.

Nu was hij, de jongen, de laatste overlevende van veertien manschappen die voor twee jaren van Tromsoe uitgevaren waren.

De lijken lagen alle in den grondkelder, de bewaarplaats der dooden, opdat er beer en vos niet zouden aangaan. Toen hij en Elias voor veertien dagen het laatste lijk naar onder getrokken hadden, had de schipper gezegd: ‘Als ik vóór u sterf moet ge mij eerst beloven dat ge mij daarin legt, niet buiten in de sneeuw’.

Hij was Elias om den hals gevallen en had hem bezworen nie van hem te wijken, maar de schipper had gezegd dat Gods wegen niet de onze zijn.

Terwijl hij smartelijk gekromd en bevroren tegen een hoop sneeuw stond, wies plots zijn woede tegen den handelaar die de expeditie had uitgerust zoo geweldig dat hij de vuisten balde om te slaan.

Waarom had die machtige handelsman geen reddingsexpeditie uitgezonden?

[p. 657]

Oh, hij begreep al waarom. Voor dien handelsman was een groote buit de hoofdzaak, de hoop lijken op Spitsbergen liet hem koud. Ja, dat was de berekening van den handelaar: de pelsen en huiden kreeg hij toch of nu al zijn manschappen terugkwamen of geen enkele. Zoodra de Grootfjord volgenden zomer zou losgedooid zijn kon hij een expeditie zenden en de veertien lijken naar huis halen.

Het Noorderlicht goot vuurzuilen over den glinsterend blauwen hemel, de bleeke over de sneeuw flakkerende dwaallichten werden spoken van een doodendans die naar hem grepen met knokige vingeren.

Maar ver daarbuiten in de eenzaamheid van sneeuw lichtte hem een blank oog toe... het groen blinken van Cross Bay. En hoe meer de koude zijn ledematen vast hield, des te gevaarlijker kwam over hem de macht van het licht... het werd een reuzenoog van een stervende en hij dierf niet meer terug naar de hut.

Daarbinnen lag immers het lijk met de verrolde oogen.

Neen, niet meer terug naar Cross Bay! Hij zou verder gaan tot hij niet meer kon en dan in de eeuwige sneeuw zinken. En de koude zou zijn bloed doen stollen en aan alle lijden een einde maken.

Toen flitste het blauw door den nacht, machtig ijsblinken vlamde over de eenzaamheid.

De oogen van zijn moeder zochten hem op de sneeuw.

Moeder!

Warme vreugde golfde hoog in hem op. Hij moest immersvoor zijn moeder leven. Zij zat dezen avond in de arme hut bij Lyngenfjord en dacht aan haar jongen dien zij den ganschen zomer verwacht had.

Weer vlamde het blauw over de sneeuw. Ja, het waren moeders' oogen. Moeder, Moeder! Ik kom!

De sneeuw was als een wit donzen bed waarin hij nu zonk...

Staalblauw flitste het ijsblinken over de eenzaamheid en de sidderende Noorderlichtgolven vlogen als bleeke weerschijn den blauwen hemel langs.

Maar in de wildernis van sneeuw verzonk een paar oogen in den nacht.