Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1929

[p. 614]

Deensche Kunst.
door Dr. Karl Madson.
Eerebestuurder van het Nat. Museum te Kopenhagen.

In de 17e eeuw waren de voornaamste kunstenaars die in Denemarken werkzaam waren, van hollandschen oorsprong en in de 18e is de fransche invloed overheerschend geworden; tot in 1754 de stichting der Kon. Akademie van Schoone Kunsten te Kopenhagen, het ontwaken inluidde van de eigen nationale talenten en krachten. Nog waren het vreemde kunstenaars die als leermeesters optraden, de Zweedsche schilder Pilo, en twee fransche artisten van beteekenis: de architect Nicolas Jardin en de beeldhouwer Jacques Saly; maar enkele jaren nadien kon Denemarken reeds wijzen op het werk van de eigen zonen: Vigilius Erichsen, Abildgaard en Juel.

Abildgaard was een zeer gecultiveerde en hoogstrevende geest, die zijn voorbeeld en zijne inspiratie zocht in de grieksche en latijnsche klassieke kunst. Juel integendeel, die tevens een goed portraitist was, schilderde de schoonheid die zich voor zijne oogen ontvouwde en heeft ons aldus de eerste echt-deensche landschappen geschonken. Maar het is Eckersberg (1783-1853) die als de eigenlijke grondlegger der Deensche schilderkunst dient beschouwd te worden. Hij kreeg zijn scholing in het atelier van David en leerde van hem te streven naar een volstrekte oprechtheid en waarheid in het teekenen. ‘Er is maar één model, herhaalde hij telkens voor zijn leerlingen, dat is de wonderbare schepping van O.L. Heer, de eeuwig schoone natuur’. Hij leerde hun tevens dat de schoonheid van een schilderij niet afhangt van het behandelde onderwerp en leerde hun de schoonheid zien en waardeeren die voor onze handen ligt te grijpen. Hij zelf had weinig aanleg voor historische schildering; hij was in de eerste plaats portret- en marineschilder; ook eenige waardevolle landschappen en romeinsche studies heeft hij achtergelaten. Wat het dichtst bij u ligt, had Eckersberg geleerd, ligt ook het dichst bij uw hart. De deensche kunst heeft dan ook haar hoogste punt bereikt in de intieme schilderkunst. Dat is haar roem en tevens haar begrenzing.

[p. *173]

ANKER LARSEN

[p. 615]

Bij al de beste leerlingen van Eckersberg, - zooals Rorbye, Bendz, Roed, Const. Hansen, Adam Muller - treft u een teerheid van conceptie en een warmte van gevoel in de weergave der eenvoudigste, meest vertrouwde dingen. Vooral bij Kóbke. Haast al zijn portretten - waarin hij meer met C.A. Jensen dan met Eckersberg verwant is - stellen familieleden of vrienden voor en de landschappen die hij schilderde strekten zich uit voor zijn eigen woning. De schoonheid van de romeinsche campagna had alleen in hem verwekt een verdubbelde liefde voor de schoonheid van den eigen grond. Hij was, eilaas, pas 38 jaar toen de dood hem greep.

Ook Marstrand (1810-1873) is leerling geweest van Eckersberg; maar deze was niet de meester dien hij behoefde. Marstrand had verschillende jaren van zijn jeugd doorgebracht in Italië; en zijne oogen die het licht van het Zuiden hadden gedronken, konden aanvankelijk niet meer wennen aan den somberen noorschen hemel; en de enge burgerlijkheid van het leven in Kopenhagen was hem onuitstaanbaar geworden, na de natuurlijke losse schoonheid van het italiaansch leven. Marstrand is van al de deensche schilders wellicht het grootste en het meest verscheiden talent. Zijn schetsen en teekeningen verraden eenen ongemeenen rijkdom van inspiratie en motieven. Het zijn vooral tafereelen uit het volksleven in Italië, Denemarken en Zweden; uit den Bijbel en uit de literatuur; vooral uit het werk van den deenschen Molière, Holberg. Ook de Don Quichotte-figuur, die hij zag zooals Daumier, keert herhaaldelijk terug in zijn schetsen. Marstrand was een zeer complexe natuur, vol scherpe ironie en diepere droefheid. Maar een nieuwe beweging had zich baan gebroken, onder leiding van den kunst-historicus Hóyen; reactie tegen alle uitheemsche invloeden en streven naar een bewust en zuiver nationale kunst.

De oorlog van 1848-50 kwam deze jonge beweging nog sterker doen oplaaien, in de literatuur zoowel als bij de schilders. Een van de meest belovende dezer jongeren was Lundbye, landschap- en dierenschilder. Maar hij heeft zijn beloften niet mogen vervullen. Als vrijwilliger was hij opgerukt voor de verdediging van den vadergrond, maar pas in Schleswig aangekomen, trof hem een verdwaalde kogel; hij was pas 29 jaar oud en werd begraven in de aarde die weder onder deensche heerschappij teruggekeerd is. Naast Lundbye dienen vermeld te worden: P.C. Skovgaard, Dreyer en Kyhn, die in de eerste plaats landschapschilders zijn geweest en Sonne, Vermehren, Exner en Dalsgaard, die vooral het deensche boerenleven hebben uitgebeeld.

[p. 616]

Maar na dezen eersten uitbloei trad onvermijdelijk verzwakking en stilstand in. Eckersberg en Kóbke hadden nationale kunst geschapen, zonder opzettelijkheid, alleen doordat ze ondanks de verrijking die hun de buitenlandsche kunst had gebracht zichzelf zijn geweest. De volgelingen van Hoyen hadden moeten bedenken dat zelfgenoegzaamheid voor een klein volk gevaarlijker is dan voor een ander.

Maar rond 1880 heeft de deensche kunst een werkelijke herleving gekend.

Een van de eersten die den weg naar Frankrijk wees was P.S. Króyer. Hij zelf had zijne studies te Parijs voltooid in het atelier van Bonnat en de invloed van dezen meester verraadt zich vooral door een somberheid der tonen, die echter stilaan verhelderde en overging in klare kleuren. Maar vooral had hij bij Bonnat geleerd dat een schilder in de eerste plaats zijn stiel moet kennen en dat was ook de leidende gedachte die hij zijn leerlingen inprentte. Maar behoudens een zekere beinvloeding door de impressionisten en het streven van J.F. Willemsen naar een nieuwe vormgeving, merken we weinig invloed van het buitenland op de nieuwere schildergeneraties. Zij keerden terug tot de oude onderwerpen die ze met nieuwe middelen en grooter frischheid en kracht, beproefden weer te geven: het deensche landschap en volksleven en het huiselijk leven van den kunstenaar. 's Zomers werkte Króyer in de duinen te Skagen, in het hooge Jutland, waar ook het verdienstelijk schilder-echtpaar Ancher en de Noorweger Christian Krogh arbeidden. Ook Hans Smidth heeft het land en het leven van Jutland uitgebeeld, terwijl Ring het Seelandsche boerenleven, waarin hij was opgegroeid, met een eenvoudige sobere kracht weergaf. Verdienstelijke interieur- en landschapschilders zijn bovendien geweest Jul. Paulsen, de impressionist Th. Philipsen, Viggo Johansen en Vilhelm Hammershoi.

Het eiland Fionië heeft zijn eigen school gehad. Fionië is het geboorteland van den wonderen verteller Andersen; en zijn voornaamste illustrator is de Fionische schilder Frits Syberg geweest. Maar de invloed der Fionische school werd niet door de grenzen van het eiland afgesloten; zij had zelfs een zetel in de hoofdstad des lands waar onder leiding van Zarthmann (1843-1719) - in de ‘Vrije Akademie’ - tal van begaafde jonge schilders, als Paul Christiansen, dien hij als de beste beschouwde, Syberg, Peter Hansen, Johannes Larsen, K. Schou werden opgeleid. Het talent heeft niet veel te beduiden, leerde hun Zarthmann, behendigheid is gevaarlijk; hoofdzaak is

[p. *175]

THOMAS OLESEN LÖKKEN

[p. 617]

dat de schilder ons iets mee te deelen heeft en dat hij zich met alle kracht er op toelegt om dat op de volste en schoonste wijze te doen. De deensche schilderkunst is overwegend een burgerlijke kunst geweest; intimiteit, het vertrouwde landschap en kleinkunst. Noch de historie, noch de bijbel hebben veel de deensche schilders geinspireerd. Zeldzame uitzonderingen zijn geweest Zarthmann die het intieme leven heeft uitgebeeld der ongelukkige prinses Leonora Christina, en Joakim Skovgaard, (1817-1875) die wellicht de eenige merkwaardige schilder van religieuse kunst is geweest. Zeer bekend zijn de groote fresken die hij, geholpen door zijn leerlingen, voor de kathedraal van Viborg heeft uigevoerd.

Maar rond de jaren '90 is er een nieuwe strooming gegaan door de deensche schilderkunst. Wilhemsen (geb. 1863) was teruggekeerd uit Bretanje, waar hij Paul Gaugin had leeren kennen. Reactie tegen de traditie. Wilhemsen was schilder en beeldhouwer en architekt en ceramist te gelijk. Hij is een sterke persoonlijkheid en kracht geweest van eersten rang.

Op deze eerste ‘expressionistische’ strooming, zijn de cubistische en andere golvingen gevolgd, zooals dat overal elders is geschied. Alles komt en gaat. Het zou onbillijk en onverstandig zijn den jongeren hun streven naar vernieuwing en ommekeer euvel te duiden; maar wel moet worden vastgesteld dat de deensche schilderkunst op het oogenblik niet een bijzonder schitterende periode doormaakt.

Maar daartegenover staat een troost: de groei onzer beeldhouwkunt. De beroemdste wellicht van al de deensche beeldhouwers is geweest Bertel Thorwaldsen; al is zijn roem thans eenigszins getaand. Men verwijt hem een pseudo-griek van het Eerste Keizoerrijk te zijn geweest; en zijn werk mist inderdaad de beweging en ook het pittoreske der moderne beeldhouwkunst; maar zijn werk bezit een buitengewone harmonie en schoonheid van lijn. Tegenover deze koelere schoonheid, staat het warmbloedige werk van Kai Nielsen, den grootmeester der moderne deensche beeldhouwkunst. Het werk van Kai Nielsen is een bloeiende verheelijking van het leven.