Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 819]

Den bok in 't gezin van Doruske Timmer.
Fragment uit de roman Kinderen van ons volk
door Antoon Coolen. ⁽¹⁾

'Nen bok. Doruske Timmer koopt 'nen bok. 't Is vast en zeker. De jongens en de durskes, al zijn keinder, ze weten 't allemaal: vader koopt 'nen bok. Vader wanneer komt ie? Hij komt, ge moet geduld hebben. Maar wanneer, vader? Hij komt. Ik zal hem bestellen. Ik zal hem schrijven, dat ie 'n bietje apperentie maakt. Den bok. Ze praten erover. Ze denken er gedurig aan. Ze droomen ervan. Sjef en Sjangske, 's avonds in hun bed, gaan op hunnen kop staan en spartelen mee hun pooten in de lucht. Sakkerdie. Vanweges den bok. Dan beuken ze het bonte kussen en dansen op hun billen. Vanweges den bok. Hij zal Isidoor heeten. Neeje-nee, we noemen hem Jacob. Bende ge gek, Jacob? We noemen hem Hendrik. We noemen hem Peer. We noemen hem Sikkepeer. We noemen hem Bles. We noemen hem Mieteman. Vader, hoe noemen we hem? We noemen hem Jan Willekom, zegt Doruske. Nee, zegt Sjangske, da's geenen naam. We noemen hem Isidorus, zegt Doruske. Daarmee stond het vast. De keinder slapen en de ruimte onder het dakgebindt verwijdt zich toe aan de hei, toe aan den hemel. Over den horizont treedt hij aan. Zijn haren zijn wit en lang. Zijn oogen zijn groot als glazen zoo helder en staan vriendelijk, schiepsch naar zijnen blanken, stevigen neus. Hij buigt en groet. Hij wandelt langs den vloer van den hemel. Hij klavert mee zijn pooten langs de pannen. Hij staat overeind mee zijn pooten op den bedrand en gaat van 't een bed naar 't ander, knipt een oog en zegt zijnen goejen dag. Hij laat zijn eigen voor een ledikant spannen, kwispert mee zijn korte staartje en vertrekt. Ze zitten. allemaal ondereen in den bak van den wagen en de wielen, zacht en snel, vliegen rond. De bok danst, een dansende vliegen. Over alle wegen Over alle waters. Om hoog in een diep gat van de wolken. Langs de kokerwanden van gangen door de wolken in den allerdiepste hemel. En

(1) De roman Kinderen van ons volk verschijnt eerlang bij N.V. Paul Brands uitgeversmaatschappij te Hilversum.

[p. 820]

door een ander gat recht omlaag. Oei! Oei! 't Is schoon en zoet. Den bok is eenen draver eerste klas en den bokkenwagen is blauw en blinkend en zoo zacht en diep om schoon in te zitten. De morgen komt en 't ontwaken. Het beeld en 't gedacht springt meteen in de koppen. Den bok, Vader, is-ie gekomme van den nacht? Nee, nog niet. Wanneer vader? Zijnen wagen is nog nie verrig. Doruske timmert eraan. Hij maakt 'nen schoenen wagen, 'nen flinken, ruimen, schoonen wagen mee twee bankskes achter mekaar en mee smalle lenige berries. Hij maakt wielen. Hij klopt en schaaft en meet mee zijnen duimstok. Hij gaat mee de wielen naar smedje Vlemmings, die zal er ijzeren bandjes om zetten.

Uit de school komme de kinderen thuis en ze spelen mee de kleinsten in den herd. Sjef heeft zijn boks gescheurd, 'nen drieduimschen winkelhaak en moeder geeft hem om zijn ooren. De jongen zet een keel op. Het maakt indruk. De anderen kijken hem stil aan. En achterna zit moeder vlijtig te naaien aan de kapotte boks. Maar Graart heeft mee zijnen klomp gevochten en nou is de schulp gebarsten. Dat maakt 'n laweit als hij door den herd stampt mee diejen kapotten klomp. Doruske geeft den jongen 'nen opvoedenden tik mee zijnen duimstok en hij gaat naar de werkplaats en nagelt mee klompennagelkes een blekken bandje over den klomp. Ziezoo leelijke vlegel en da ge zóó niet meer thuis komt. Nee vader, zegt de leelijke vlegel, schuldbewust en van berouw vervuld.

Achterna eten ze hunnen boteram en praten en schreeuwen ondereen. Doruske vouwt zijnen duimstok open, het verlengt zijnen arm toe meer as op het dubbele en al duiken ze weg voor vaders, Doruske raakt ze evèl zoo goed mee zijn tikken. Nadien gaan ze zingen en vader slaat de maat mee denzelfden duimstok. Ze zingen schoone liekes van school en andere, die vader en moeder hen leeren, Ja, ze zingen twestemmig, 't helmt den herd vol, die frissche jonge keelen en Graart, die zoo'n schoon blekken bandje over zijnen klomp heeft, Graart speelt er bij op zijn mondmuziekske. Tegen bedtijd vliegen de kousen, de boksen, de bloesjes en kieltjes door den herd. Moeder heeft vier handen om het allemaal op te rapen en te vouwen. Zij springen in hunnen hansop, zij vechten ondereen en gaan naar bed mee klappen om d'r ooren en op d'r klinkende billen. Boven, onder de pannen, worre ze stil. Zij vertellen vertelsels van den bok. Er was 'es 'nen bok. En die wou gaan trouwen. mee-d' een geitje. Mè mè, zee het geitje. Das pleisierig om te doen. Ze mekkeren allemaal als geitjes. Toe vader zijnen kop door 't luik steekt. Da' ge stil zeed', zegt vader, of ik kom mee een eind hout. Ooe! oei! Ze zijn subiet stil. En Truuske vertelt verder. Toen ze getrouwd waren,

[p. 821]

toen kwamen er zes kleine geitjes en n'en jongen bok. Toen kwam er op 'nen goejen dag 'nen wolf in de wei en die at alle geitjes op. Maar van den jongen bok had ie schrik. Die durfde n-ie niet op te eten. Toen ging den jongen bok alleen de wereld in. En z'n vader en z'n moeder? zegt Sjangske. Stil, die had de wolf ook opgegeten. En had ie dan geenen schrik van den ouwen bok? zegt Sjangske. Stil! den ouden bok was versleten en blind en die had jicht. Jicht? Ja, zijt toch stil. De jonge bok liep altijd langs de slooten te eten en toen hij groot was, toen kwam hij bij deftige menschen, waar ze twee keinder hadden, 'nen jongen en 'n durske. Die spanden hem voor 'nen wagen, maar de jongen sloeg hem altijd zóó hard, dat den bok op 'nen goejen keer zijn tuig kapot beet en op hol ging. Op hol? Ja, zijt toch stil. Toen kwam ie nen ouwen pastoor tegen. En toen zee-t-ie: dag mijnheer pastoor. Kost ie dan praten, vraagt Sjangske. Natuurlijk kost-ie praten, anders had ie toch niet kannen zeggen: dag mijnheer pastoor? Dag bok, zee toen de pastoor En toen zee den bok: waar woont Doruske Timmer? En toen kwam ie bij ons! roep Sjangske. Sakkerdie! Het ventje staat overeind op zijnen kop, tuimelt, duikelt en springt. Dan valt ie om, mee zijnen kop op den scherpen bedrand. Ze hooren allemaal den slag en Sjangske zet een keel op, dat ge het 't heel Kerkeind over hoort. Vader steekt zijnen kop door het luik. Moet vader komme mee een eind hout? Nee, liever niet. Ze zijn weer subiet stil en Sjangske ligt verdoken mee zijnen kop onder de dekens te schreeuwen mee de vuist in zijnen mond.

Maar dan op eenen Zaterdagmiddag mochten ze mee in den timmerwinkel mee vaders en daar zagen zij de pracht van den bokkenwagen, kant en klaar, mee zijn bankskes, mee zijn wieltjes. Hij was van binnen blauw geschilderd en van buiten bruin gevernist en hij blonk van 't gedroogde vernis en op een der burries lag het kleine zaal en 't tuig. Zij keken mee stille harten en mee eerbied. Zij liepen rontelom den wagen en zij kwamen er met hun handen aan. Hij stond getooverd. Hij stond er volmaakt gekomen uit de handen van vader. Zij keken vaders in de grutsche oogen en dan begonnen ze ondereen te schreeuwen van pleizier.

- En morgen, zee vader, dan komt den bok.

De wind woei over het dak, en de jongens hoorden het. Zij waren er grif stil af, in 't eerst, van wat vader zee, maar dan begonnen ze te vragen. Kwam hij morgen vroeg? Wie kwam hem brengen? Mochten ze hem tegengaan?

- Gij moogt hem tegengaan, zee vader.

Zij lieten diejen Zaterdagavond zijn eigen rustig wasschen door

[p. 822]

moeders bedrijvige handen in den grooten zinken bak, midden in den herd. Zij ondergingen geduldig den boender en achterna den handdoek, die hen wreef. Ze zaten er in het dampende waschwater, ingezeept, de bruine ruggen krom en d'r kroesharen glinsterend en klevrig van het zeepschuim. Moeder had er hendige keinder aan, van avond. Maar ja, daar hadde ge nou Sjangske weer, die had een ongeluk. Die zat mee zijn gatje op den rand van den bak en hij was zóó ingezeept, dat het te glad was voor zijn gatje en dat ie uitschoof en achteroverviel mee bak en al. Sakkerdie, da was een rewasie. Sjangske krabbelde overeind en ze wachtten allemaal op de klappen. Verdimmesche deugniet, zee moeder en ze hief d'r hand en zag Sjangske mee zijn ingezeept en verschrikt gezichtje. Nee, daar kan men niet kwaad bij worren. Moeder begost te lachen en ze lachten allemaal mee. Ha, ha! Maar toen moest moeder eerst den vloer dweilen en achterna wier Sjangske verder gewasschen. In den ketel op de plattebuiskachel daar was er nog heet water genoeg om 't koude pompwater in de teil wat lauw te maken. En nadien, mee natte haren en glimmend van properte, klommen zij in hun zuiver hemd en gestreken hansop den zuldertrap op en konden eerst niet slapen en droomden nadien van den bok.

Dien Zondagmorgen nam Doruske Timmer zijn jongens die boven de zeven jaar waren mee naar d'eerste mis. En achterna, als zij den boteram op hadden, dan stuurde hij ze uit, om den bok tegemoet te gaan. Hij stuurde ze twee aan twee, naar den Wasberg, naar 't Vloeieind, naar de Rucphensche hei en naar den Kulert. Hij stuurde ze naar de vier windstreken. Zij gingen hun wegen door den blauwen Octoberdag. De zon zeefde door het bruinende loover, bussels doordauwd licht, da ge overal zaagt, schuin en schiepsch in de dreven. De aarde glinsterde van vochtigheid die drogen ging. En de kinderen twee aan twee gingen hun wegen en zagen in elke nadering den bok. Doruske, die eenigte dagen geleden naar Flip den geitenvilder was gegaan, die hem vandaag den bok zou leveren, betaald en wel en franco thuis, Doruske had het geheim voor zijn eigen bewaard, vanwaar den bok zou komen. Hij bleef alleen mee de kleinsten in den herd, toen de vrouw op haar beurt naar de kerk ging. Maar nadien, als zijn vrouw weer thuis was, daar kwamen de jongens na malkanderen en zij brachten de eerste berichten van den bok. Ze hadden hem gezien in 't Vloeiend. Ze hadden hem ge zien in den Wasberg. En in de Rucphensche hei hadden ze hem gezien en in de Kulert. Ze hadden hem gezien in de vier windstreken waarnaar ze uirgezonden waren. Doruske, poperend van 't gloeiende pleizier in zijn hart, luisterde mee

[p. 823]

grooten ernst. Wie spreekt nou de waarheid? vroeg Doruske. Zij schreeuwden om het hardst. Ze hadden hem gezien, alllemaal. Dan begonnen ze te twisten en te twijfelen. Misschien was 't een wit perdje, dat ze gezien hadden, misschien was 't een geit of een kalf geweest en waar hun opgewondenhart maar nen bok van gemaakt had.

Maar terwijl ze twistten, daar, ineens, viervoets, vloog Sjangske den weg op. Hij danste. Hij schreeuwde zijn keel uit het gelid, dat de aderen zich blauw spanden in den gerekten hals en dat ie vuurrood wier toe in zijn haren: den bok, den bok, den bok! Ze stonden, de jongens, mee kloppend hart rontelom vaders en moeders en om 't hoekske van den zijgevel kwam de kop van Flip den geitenvilder gekeken en achter hem aan, parmantig op zijn vier pooten, stapte den bok het erf op, mee groote en aartsvaderlijke waardigheid. Hij schichtigde eerst wat opzij voor Sjangske, die langs hem heen naar vaders sprong, dan stond hij, kwispelend mee zijnen korten staart, mee naasteen gestelde pooten, hief den kop, knikte en keek ze allemaal aan mee de klare en diepe helderheid van zijn bokkenoogen. Hij stond er krachtig, iets ineengedrongen, zijnen kop geheven in den dikken nek en mee schiepsch opgestreken ooren. 't Was nen bonten bok, wit mee zwart in 't midden op zijnen rug en op zijn gat en nen zwarten vlek op zijn witten kop. Zoo stond hij, deze goede hoornlooze bok, anders dan hunnen droom, misschien kleiner, misschien minder krachtig, maar hij stond er in levendelijve, in zoo schoone werkelijkheid, eindelijk gekomen om voor altijd hunnen bok te zijn. Ze waren eerst allemaal stil. Dan begosten zij te praten en elkander te vertellen wat ze allemaal wel kosten zien. Dat ie schiepsche oogen had. En nen zwarten vlek op zijnen kop en zijnen rug en zijn gat. Kijk zijn ooren! Kijk zijnen staart! Sjangske heeft aan den dries een busselke gras getrokken en hij komt aarzelend nabij.

- Asteblief, Isidoor, zegt hij en hij houdt zijn handje vooruitgestoken en trekt het schielijk terug, als den bok snuffelen komt.

- Vader, 't is eenen vurigen, zegt ie.

Flip staat aan zijn pijp te trekken, en hij zegt:

- Ge hoeft er geenen schrik af te hebben, hij zal oe niet bijten, laat hem maar gerust eten.

Sjangske siddert evekes van zijn eigen moed en hij laat het toe, dat den bok het gras uit zijn hand eet, mee fijne beetjes, de lippen opgetrokken over de bloote tanden, de oogen half toe om de lekkernij, en zijn sikske wipt en danst ervan. Achterna staat hij weer en ondergaat de streelingen van Sjangske's kleine hand. Hij weet niet heelemaal klaar, wat hem hier

[p. 824]

te wachten staat. Hij ziet al die jongens en hij heeft de herinnering aan handen die hem inspannen, een zweep streelend en bijtend op zijn schonken en af en toe den steek van den zweepstok onder zijn staart, die gruwelijke kitteling, die vuur jaagt in zijn lenden en zijn pooten, zoodat ie 't op een draven zet, om het te ontkomen, een draven, dat zijn achterpooten tegen het hout van den wagen slaan. Hij weet niet, of dit al of niet opnieuw beginnen zal. Intusschen krijgt hij uit vijf zes handen te eten, zooveel, dat hij het niet bijhouden kan. Hij vindt het schoon in zijn bokkengemoed en hij eet mee grooten vlijt en smaak.

Doruske haalt den bokkenwagen uit de timmermanswerkplaats en nou gaan ze den bok inspannen. Hij krijgt bevelen. Juu en hot, Isidoor! Hij kijkt naar het wagentje en naar het tuig en hij verstaat meteen zijn plicht en weet wat men van hem verwacht. Hij krijgt het zaaltje in zijn schoften, den band voor zijn borst en 't riemke in zijnen nek, den buikriem onder hem wordt dichtgesnoerd. Als hij zijnen kop schudt, of hij verzet eenen poot, dan hoort hij twee bellekes rinkelen op zijnen rug, die lichte muziek, die-t-ie meeneemt op al zijn tochten. Juu en hot. Hij moet achteruit. Flip zet hem tusschen de burries, de strengen worden aangelegd en den bok staat ingespannen. Jan neemt de leidsels en mee zijn vieren, twee durskes en twee jongens stappen ze in.

- Nou rijde gellie van hier toe de molen en dan komde ge v'rum en dan maggen d'ander erin, om beurten, zegt vader. En mee nie meer dan zijn vieren tegelijk in den wagen.

- Ja, vader.

Ze vertrekken. Allee ju! Het lijkt wel, alsof ze een ontembaren hengst besturen. Zij vertrekken, een heelen stoet. Vier in de kar, Jan met de leidsels erneven en de anderen er rontelom. Moeder staat mee de kleinsten, den eenen op den arm en de ander aan haar schorten, in d'open deur te kijken. Ze vertrekken, mee 'nen luiden, langen schreeuw, zóó hard, dat ge het geluid van de bellekes aan 't bokketuig maar amper meer hoort. Den bok loopt mee veerende pooten, mee dansende kop, lettend op de bevelen van 't leidsel. Jan geeft zijn bevelen krachtig. Juu, ajéé, hot, hot! zegt ie. Den bok is den weg op. Daar rijdt de schoone verniste wagen. Daar rijdt het prachtige gespan. Daar rijdt de schreeuwende vreugde en de jubelende welgezindheid. Daar trekken de keinder van Doruske Timmer er op uit. Mee hunnen bok. Mee hunnen bokkewagen. En vader staat te kijken, van blijdschap geroerd toe in 't klokhuis van zijn gemoed, grutsch en lachend. Sakkerdie! Om den bok. Om zijn keinder. Al zijn jongens. Verdomme, zegt ie. Hij draait zijn eigen om

[p. 825]

naar zijn twee jongsten bij moeders. Hij pakt de kleine, die aan moeders schorten staat en heft het op zijnen schouder. Verdomme, den bok die is gekomme. Dan gaat Doruske mee de vrouw en mee Flippe mee naar binnen. In den herd zet Doruske het kind neer. Dan staan ze, Doruske en Flip, en krijgen hunnen brandewijn ingeschonken door Doruske zijn wijf. Zij heffen de glaaskes waarin de fonkelende brandewijn siddert. Zij kijken erin mee aandachtigen blik.

- Santé, zegt Doruske.

- Santé, zegt Flip.

- Op den bok, zegt Doruske.

- Op den bok, zegt Flip.

Zóó kwam den bok. Hij wier den eersten Zondag niet ontzien. Maar toen 't donkerde kwam zijn rust. Isidoor kreeg eten volop en sliep zacht in 't schuurke achter de timmermanswerkplaats, in 't versche hooi en droomde van Doruske's jongens, van zijnen wagen, van den Octoberdag, van een vloer vol gouden haver en van bergen van welriekende hooi. En onder de pannen van den zulder lagen Doruske's jongens zijn eigen te verkneukelen. Den lof van den bok wier bezongen. Hij was sakkerdiesch sterk. Zoo sterk als een perd. Hij kost mardiesch hard loopen Zoo hard als 'nen haas. Het wit van zijn haren, dat was het schoonste wit. Zijn zwarte vlekken, da was het schoonste zwart. En zijn sikske! En zijnen kop. En als ge zee: hot, dan ging hij ewees hot. En als ge zee: haar, dan ging hij haar. En als ge zee Isidoor! dan keek ie en antwoordde hij mee een stevig en luid gemekker. Sjangske was bezig hem na te doen, hoe-t-ie zijnen kop scheef hield en dan keek. Kijk, zóó doet ie, zee Sjangske. Het ventje trok zijn gezicht, maar ze zagen het niemes in den donkere. Dan dook Sjangske onder de dekens en mee dichten mond maakte hij allerhande soort geluidjes van klaarlouter pleizier en wrong zijn handen tusschen zijn tegeneen genepen knieèn. Van blijdschap. Wat is nen' bok? Da vraagde ge. 'nen Bok is niet veel. Maar groote blijdschap in een klein hart da reikt toe het hoogste. Toe midden in de kern van alle goeds. De wind strijkt over alle pannen. De wind strijkt over allen slaap. Doruske zijn jongens droomen van hun fonkelnieuw en schoon en kostelijk bezit.

Zij beleefden schoone dagen. Zij hadden een nieuwen gezel. Zij hadden in diejen bok ieder 'nen vriend. Ze hadden er gezamenlijk 'nen nieuwen vriend aan. Den bok hoefde niet altijd dienst te doen. De dagen gingen korten in 't najaar en als 't regende en woei, dan gingen de jongens na schooltijd in 't schuurke, bij den bok. In 't schuurke daar woonde hij.

[p. 826]

Daar resideerde hij. Op de deur had Doruske mee witkalk geschilderd: Huize Isidoor. De jongens kropen op de hooischelft en zochten er een donkere schuilplaats voor wind en regen. Zij hoorden den regen troffelen op de pannen, die vlak boven hun ooren waren. Ze hoorden de zoefrukken van den wind, die donker en breed het dak besprong. Regen en wind waren daar hun kameraden. Zij brachten appels mee en beten er om beurten in. Zij luisterden naar den fellen beet der gulzige monden in het vleesch van den appel. Zij smekkerden en smakten. Isidoor, beneden hen, stond te bewegen. Hij wou zeker bij hen zijn. Zij duwden door het luikgat in de schelft hooi naar beneden in zijn ruif. Isidoor zag dat met groote belangstelling aan. Hij bedankte ze mee zijn vlugge oogen, hief den kop naar de ruif en trok het zoete en geurige voer. Boven hem deejen de keinder hun spellekes. Zij vertelden vertelsels. Zij speelden hun raadseltjes. Zij verwedden 'nen laatsten appel, die warm uit een van de broekzakken kwam. Zij vieten hun mondmuziekske en speelden dat 't schuurke, dat den huize Isidoor onder regen en wind klonk van de liedjes dezer bescheiden muziek. Dan kwam moeder hen roepen voor den avondskost.