Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 782]

Muziekleven in Holland
door Lou Lichtveld.

Indien, door de eigen taal, Holland nog eenigermate een nationale literatuur bezit, indien er ook al een specifiek Hollandsche schilderkunst en architectuur bestaat, een eigen muziek heeft Noord-Nederland thans evenmin meer, als zijn zuidelijke gebuur. De schoone dagen van Obrecht en Sweelinck, de dagen dat de liederen uit Valerius' Gedenckclanck nog leefden onder het volk, zijn even oud en ver als de tijden van Ockeghem en Lassus, of verwijderd van de populariteit die het Antwerpsch liedboek en het Devoot en profijtelijk boeksken eens genoten hebben.

Over deze volslagen achteruitgang is er reeds genoeg gejammerd, en ook nu nog is er volop reden het heden te betreuren omwille van die schoone dagen van Aranjuez. Maar toch, sinds eenigen tijd - laat ons zeggen: een kwart eeuw - komt er een verbetering in de toestand. Er bestaat geen reden aan te nemen dat Holland of Nederland ooit een nationale muziek herkrijgen zullen; daarvoor zijn de artistieke stroomingen in Europa te zeer geinternationaliseerd, is de uitwisseling van ideeën te eenvoudig, en dientengevolge te zeer noodzakelijk geworden. Maar wel stijgen thans meer dan ooit de kansen dat Nederland zal gaan meetellen in de Europeesche muziekproductie; zij doet dat reeds niet weinig in de re-productie van alles wat de muzikale markt op het oogenblik biedt.

Holland, als transito-land met een aantal bloeiende en goed-gesitueerde steden die bijna alle stapelplaatsen zijn, is ook voor de muziek een doorgangsoord. Zoowel de Fransche als de Duitsche muziek, en in Zekeren zin ook de Engelsche zijn er in eere; in die mate zelfs, dat de meesten tot-nu-toe niet eens de behoefte van een eigen muziekproductie hebben gevoeld. Er wordt druk gemusiceerd, drukker wellicht dan elders; maar het is een echte ‘doorgang’. Weinig van dit alles beklijft, en er zet zich slechts zeer langzaam en eerst in den laatsten tijd een muzikaal residu af, dat als een eigen winst van al het uitwisselen van Europeesche waarden valt te boeken.

Mogelijk dat ‘de’ Vlaming van vandaag nog zingt; de Hollander

[p. 783]

echter doet het niet, ondanks het feit dat hij een bijna manische muziek liefhebber is. En een gebrek aan bloeiende volkszang is typeerend voor het gebrek aan muzikale scheppingskracht. Het volkslied lijdt hetzelfde kwijnende bestaan van alle historische monumenten; de volkszang die er is, wordt kunstmatig in stand gehouden door middel van Liedertafels, Kerkkoren en Oratorium-vereenigingen. Deze opeenvolging geeft ook globaal genomen de rangorde van hun artistieke prestaties aan. Inzake zangtechniek wordt er veel bereikt, zooveel zelfs dat heel wat van deze koren om hun uitvoeringen te goeder naam en faam bekend staan. Maar de werken waaraan meestal zulk een kwantum van zorgen besteed worden, zijn van een gehalte dat genoegzaam de onmuzikaliteit bewijst van een categorie die om haar toewijding onverdacht is als liefhebber.

Er zijn natuurlijk uitzonderingen: koren die onberispelijke uitvoeringen van Bach, en van de overige klassieken geven. Andere die de beste noviteiten met succes aandurven. Doch het zijn maar al te schaarsche uitzonderingen die de regel des te meer bevestigen.

Wat in Holland minder bloeit is het dillettanten-orkest. Zooals er relatief genomen veel minder liefhebberij-tooneel in Holland is, als in Vlaanderen, zoo vindt men daar ook minder animo voor het populaire orkest dan in de naburige landen. Dit is vermoedelijk echter ook een der redenen waarom wij wel in het bezit zijn van een zestal goede symphonie-orkesten, die als de voornaamste apparaten in dienst van de muzikale transito beschouwd moeten worden. Van dezen spant het Amsterdamsche Concertgebouw-orkest onbestreden de kroon. Als muziekcentrum is Amsterdam - met een uitzondering voor de opera - van haast even groote beteekenis als de voornaamste centra in het buitenland. Het aantal symphonie-concerten schat ik per jaar op ruim honderd, het totale aantal concerten varieert tusschen drie- en vijfhonderd per jaar in de hoofdstad. Van een zoo superieure kwaliteit en zulk een reputatie als Mengelberg's orkest zijn de anderen niet. Toch mag het Residentie-orkest om z'n kwaliteit, het Utrechtsche orkest om zijn voortvarendheid gerust meetellen, en kan men de beteekenis van het Rotterdamsche, het Haarlemsche en het Groningsche orkest voor kleinere of provinciale kringen niet licht overschatten.

Een tiental jaren geleden is vaak, en niet ten onrechte het verwijt gedaan, dat de muzikale transito van Holland eenzijdig was, en bijna exclusief Germaansch. Zeker is het, dat aard en aanleg van het toonaangevende publiek, en in sterkere mate nog de opvoeding en afkomst van de muzikale leiders een voorkeur voor Duitsche en Duitsch-Oostenrijk-

[p. 784]

sche muziek in de hand werkt. Maar van een bewuste uitsluiting is thans geen sprake meer. Er wordt evenveel aandacht aan Fransche of Russische noviteiten als aan Duitsche geschonken, en dat van de klassieken de Germanen nog het meest aan het woord gelaten worden, is een algemeen, ook buiten Holland waarneembaar verschijnsel. Evenzeer is het belangrijke aantal Germaansche solisten dat jaarlijks hier optreedt, in verhouding niet grooter dan het aantal Franschen, Engelschen of Amerikanen.

Meer en meer doen concertdirecties en publiek hun best om à la page te zijn. Amsterdam is nu niet alleen voor Mahler en Strauss het Mekka, maar bijna ook voor Strawinsky, terwijl vanuit Utrecht een krachtdadige propaganda voor de jongere Franschen is gevoerd, en de andere steden kalm-aan meeprofiteeren terwijl ze de kat uit den boom kijken.

In één opzicht is de transito in Holland ondanks allerlei geforceerde pogingen falikant mislukt; en wel ten aanzien van de opera. Welke de oorzaken van deze immerdurende opera-malaise zijn, kunnen wij hier niet nagaan; wel meen ik dat dit samenhangt met de ongunstige tooneeltoestanden ter plaatse, en dat de kans op verbetering zeer gering is. Het uitgebreide symphonische apparaat waar over het land beschikt, absorbeert voorloopig de geheele geestelijke, en wat niet weinig meetelt, ook de commercieele belangstelling.

Geen artistieke interesse in Holland is wezenlijk algemeen en populair, behalve die voor muziek. Een groot aantal van symphonie-uitvoeringen zijn echte volks-concerten, en deze zijn steeds zeer druk bezocht. Ook de kamermuziek-avonden zijn dat onder bepaalde omstandigheden. Doch daar er vaak lukraak geconcerteerd wordt, en bovendien de muzikale markt in Nederland juist tengevolge van gunstige omstandigheden beslist overvoerd is, blijft het grootste deel der kamermuziekuitvoeringen in de groote steden nagenoeg onbezocht, terwijl toch zulk een fiasco dikwijls door veel succes in de provincie gevolgd wordt.

_* * _*

Wat nu de eigen muzikale productie van Holland betreft, vergeleken bij het druk gemusiceer is zij bedroevend. Terwijl er een aanzienlijk aantal geoefende musici zijn, meestal solisten of koordirigenten, is het totaal aantal componisten klein, hun oeuvre nog kleiner, en het aantal

[p. 785]

belangrijke figuren van één hand af te tellen. Niet één geniet nog invloed of reputatie in het buitenland, wat op zichzelve voor hun kwaliteit niets zegt, maar wat toch geenszins verwonderlijk zou behoeven te wezen, waar er onder de uitvoerenden wèl verschillenden zijn met een Europeeschen naam.

Overigens, gelijk overal elders zijn ook hier de profeten niet bijster geëerd in hun eigen land. Zeker, er zijn enkele gevierde componisten; maar dat zijn ook niet juist de profeten. Het is een middelmaat die almogend is binnen den kring van zijn vereerders, daarbuiten echter volslagen onbekend en onbeteekenend.

Van de anderen, die dan in werkelijkheid meetellen, moeten vooral Diepenbrock en Wagenaar genoemd worden, omdat het deze twee zijn, die feitelijk school maakten. De eerste indirect, de laatste direct. De van nature latijnsche geest in Diepenbrock heeft hem op het eind van zijn leven ertoe gebracht een fusie te zoeken tusschen de Fransche en de Duistche muziektendenzen; hierin is hij dus een baanbreker in Holland geweest. Wagenaar heeft zich beijverd voor een specifiek-Nederlandsch element. Van Anrooy heeft hem in dit opzicht gevolgd, en beter nog Cornelis Dopper, die een zeer vitaal en zeer kundig componist is, verreweg de belangrijkste onder onze vijftigers. In de lijn van Diepenbrock heeft Sem Dresden met een overigens weinig omvangrijke productie gewerkt.

Opvallend tegenover het manco aan scheppingsdrang bij de ouderen, is de groeiende herleving van het ‘serieuze’ componeeren bij de jongeren. De muzikale renaissance in de omringende landen heeft hierbij natuurlijk vooral haar invloed doen gelden. In een tamelijk snelle evolutie kwam Willem Pijper uit de school van Wagenaar tot de muzikale extremisten. Ondanks zijn gezochte analogieën en zijn opvallende sympathieën met Diepenbrock, is Pijpers werk het meest verwant met dat van de Schönbergsche school, terwijl het ook niet vrij is van eenige onvermijdelijke americanismen. Momenteel is Pijper de representatieve figuur der jongere Nederlandsche componisten, een die ondanks zijn extremisme langzamerhand toch geaccepteerd wordt, zoogoed als Strawinsky.

Andere namen zouden nog te noemen zijn, die in de naaste toekomst van evenveel of misschien grootere beteekenis zullen zijn. Buiten Holland zouden deze namen echter niet meer dan namen zijn, want reeds in het eigen vaderland is de belangstelling voor deze kunstenaars uiterst gering. Het Hollandsch muzieklievend publiek is nog geheel ingesteld op de transito, en gelooft slechts in de douane-verklaring, liefst ‘made

[p. 786]

in Germany’. Om de eigen productie uit de kwijnende toestand tot een groote bloei te brengen, zou noodig zijn één figuur van zooveel beteekenis als muziek-schepper, dat zijn naam via het buitenland weer binnendringt. Hij zou de redder uit de nood kunnen zijn; hij zou elk oogenblik kunnen komen. Maar is er nog niet.