Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 329]

Jules Persijn, de jongste van ons allen.
door Jozef Muls.

Ik geloof dat er geen tweede is in Vlaanderen die zooveel gelezen heeft als Jules Persijn. Maar hij is vast de eenige die over al wat hij las iets meedeelde aan zijn volk.

Er is geen schrijver in Vlaanderen aan het woord gekomen of Persijn was daar om zijn geluid op te vangen en het voort te zetten zoo dat allen in den lande het konden en moesten vernemen. Leest zijn Kritisch Kleingoed.

Er is geen stem in het buitenland die zich met eenig gezag laat hooren of Persijn werd er de echo van. Wat er gedacht en gevoeld en gedroomd werd in Zweden en Noorwegen, in Rusland en Italië, in Spanje en Duitschland, in Frankrijk en Engeland, wordt tot genietbaren Vlaamschen kost om gewerkt, wordt gekneed tot het heerlijkste en voedzaamste Vlaamsche brood. Hij heeft de Chineesche muren rond Vlaanderen afgebroken, hij heeft Europa naar Vlaanderen gebracht.

Hij leest boeken die door niemand meer gelezen worden maar die de menschheid, wil zij geestelijk niet verarmoeden, zal moeten blijven onthouden. Persijn leest ze voor de duizenden die ze nooit zullen lezen en die thans weten wat erin staat. Hij distilleert de wijsheid en de schoonheid van eeuwen tot een hartverkwikkende likeur. Ik denk hier aan zijn prachtstukken over Dante, over Joseph de Maistre, uit de Gedenkdagen.

Door al wat in de 19e eeuw in Europa werd voortgebracht op het gebied van de literatuur in de eerste plaats, maar ook zijdelings in de muziek, de schilderkunst, de wijsbegeerte, de sociologie en de apologetiek, wist hij de geestelijke banden, den onderlingen samenhang te vinden. Hij brengt gedurig onze eigen Nederlandsche litteratuur in betrekking met de Europeesche, hij schakelt de moderne tijden aan de oudheid en de middeleeuwen. Er is geen gedachten-strooming in Europa die aan zijn aandacht ontsnapte en hij heeft er telkens het essentieelste uitgepuurd. Leest zijn Esthetische Verantwoordingen en gij zult leven in gezelschap van Homerus en Hesiodus, van Aristoteles en Hyp-

[p. 330]

pocrates, van Dionysius Areopagita en S. Augustinus, van S. Gregorius van Nyssa en S. Thomas, van Bacon en Cervantes. Al de vooraanstaande figuren uit de Engelsche, de Fransche, de Duitsche, de Italiaansche, de Russische, de Noorsche en de Noord-Nederlandsche literaturen zullen aan U voorbijgaan. Gij leert al spelende al wat er wezenlijk zit in de wijsgeerige theorieën van het determinisme, het instinctivisme, het intellectualisme, het modernisme, het pessimisme, het nationalisme, het voluntarisme, het conceptionalisme en wat weet ik nog al. Gij geraakt vertrouwd met alle kunstscholen en literaire cenakels: het romantisme, het realisme, het naturalisme, het symbolisme, de Preraphaëlieten, het impressionisme, het pointillisme, het futurisme, het expressionisme, het kubisme en het dadaïsme. Zoo werd hij in de vergelijkende literatuurgeschiedenis de beste in Vlaanderen. Hij staat op een hoogen uitkijkpost van waaruit hij de geestelijke bedrijvigheid van de wereld overschouwt en deze katholiek is tevens de ruimste geest die zonder vooringenomenheid, zonder vooroordeel alles in zich opneemt en de juiste waarde ervan bepaalt.

De reus Atlas der oude mythologie draagt de wereld op zijn schouders, maar hij gaat gebukt onder zijn last, zijn hoofd is gebogen en al de spieren van zijn machtig lichaam staan gespannen onder het torsen, zijn armen rijken wanhopig omhoog, hij houdt het vol maar wij zien toe met angst of het zal blijven duren. Persijn draagt de wereldliteratuur in zijn hoofd, hij torst een berg van wetenschap, maar het is hem nooit aan te zien. Hoe meer hij weet, hoe luchtiger hij doorheen zijn wetenschap beweegt, hoe handiger hij er mee omspringt. Hij doet nooit gewichtig, hij is nooit zwaar op de hand. Het wordt bij hem als een vertelsel wanneer hij meedeelt wat hij uit de voorgeschiedenis heeft opgediept over de Britsche Belgen, wat hij vond over Judith, de eerste gravin van Vlaanderen, over een Engelsch volkslied op den Guldensporenslag. Hij is de meest charmante causeur in Vlaanderen!

Wanneer hij zijn standaardwerken als Schaepman of August Snieders en zijn tijd voltooit dan ziet men pas hoe minutieus zijn wetenschap is, hoe hij alles, volstrekt alles kent van de figuren die hij behandelt: hun werk en hun leven, de meest-vergeten bladzijde en de verborgenste hoek van hun bestaan en afkomst. Door die volledigheid krijgen zijn figuren aanrakingspunten in de meest onverwachte en onvermoede gebieden, zoo dat die boeken over hen brokken worden van Europeesche cultuurgeschiedenis of van de geschiedenis der Vlaamsche beweging

[p. 331]

en literatuur. De behandelde figuren rijzen boven zich zelf uit en krijgen een algemeene beteekenis in verband met het leven en streven van hun tijd.

Al wat in het buitenland of in Vlaanderen voor merkwaardigs gebeurde werd in de eenzaamheid waarin deze schrijver zich terugtrok een gedenkdag waarop vergeten figuren weer in 't licht werden gesteld van dezen tijd en het hedendaagsche zelf zijn volste en diepste beteekenis kreeg.

Mannen als Jules Persijn zijn een zeldzaam en kostelijk bezit voor hun volk. Wanneer hij veel tot zich neemt, dan geeft hij ook rijkelijk terug. Dat is de basis van alle goede samenleving die beschaving brengt onder een volk. Hij is de ware hoogleeraar. Hij is de centrale openingspost van Vlaanderen en ieder die met hem aansluiting zoekt zal de stem van de wereld en van het eigen land door zijn uitzendingen vernemen.

Het is nu al jaren dat ik hem ken, ik ken hem langer dan hij mij kent. Hij was bijna afgestudeerd te Leuven toen ik er kwam en hij zag mij nog niet staan toen ik reeds met bewondering naar hem opkeek, wanneer ik hem pratende met vrienden zag komen uit de hooge poort van het Paus-college in zijn blauwen romantisch openhangenden caban. Wij ontmoetten elkaar voor het eerst in die stille boekenkamer der Van Schoonbekestraat te Antwerpen waar de vrachten drukwerk uit Noord en Zuid Nederland niet alleen de schabben maar de tafels en de stoelen en den vloer bedekten en stapels rezen zoo tot dat jammerlijk de stemmingsvolle schilderijtjes van zijn vrouw er achter moesten verdwijnen. Laat en moe weerkeerend van zijn lessen te Gent kon hij nog uren met ons praten, met Van den Oever zaliger en met mij. Ik leerde hem pas goed kennen te Oxford tijdens den oorlog waar ik hem dag aan dag als een onvermoeibare werkos kon zien arbeiden in de Bodleian Library of in het Thaylorian Institute waar hij zijn Engelsch boekje schreef A Glance at the soul of the Low Countries waarin hij te midden het tumult van de groote menschenslachting aandacht vroeg voor zijn klein en lieve land.

Hij was lid van de Koninklijke Vlaamsche Academie wanneer anderen hun eerste boek uitgeven en hij doceerde aan de Hoogeschool van Gent en aan de Hoogeschool voor Vrouwen en het Handels instituut te Antwerpen wanneer hij er zelf nog uitzag als een student.

Hij leeft thans als een Heereboer te Broechem en hij verstaat de

[p. 332]

kunst om een jongen te blijven wanneer hij feitelijk een aartsvader is naast zijn vrouw en zijn ontelbaar kroost.

Jules Persijn wordt thans vijftig jaar zoo 't schijnt, maar hij bleef de jongste van ons allen omdat hij altijd op de hoogte was van zijn tijd en zijn tijd begrijpt zoo dat hij niet verouderen zal.