Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 325]

Feestgroet aan Jules Persijn
door Joris Eeckhout.

Is het Streuvels niet, die eens beweerd heeft, dat er in Vlaanderen, rond 1900, geen katholieke kritiek bestond?

Het zou echter niet lang aanloopen, eer deze er wel bleek te zijn; en zelfs wijzen kon op een vertegenwoordiger, die niet was: de eerste, de beste!

Wie, reeds in 1901, Jules Persijn, in Dietsche Warande en Belfort, aan 't werk zag, - hij had het daar over Schaepman's ‘Menschen en Boeken’ en Perez Galdos' ‘Elektra’ - moest al dadelijk bij zichzelf besluiten: deze jonge doctorandus is iemand, dien we, om zijn veelzijdige begaafdheid, van nu af aan, in 't oog houden; stellig laat hij eerlang meer van zich hooren!

Inderdaad; in eenzelfde tempo volgde bijdrage op bijdrage. Uitingen, rijk en verscheiden, van een personaliteit.

Een stevig wetenschappelijk-geschoolde met teêr-zinderende kunstenaarszenuwen.

Een filoloog, die m t de zuren der scherpste kritiek den verwardsten palimpsest aandurfde; maar, vlak daarnaast, zich zichtbaar vernibbelde, omdat hij tenslotte geen woorden vond, suizel-gloeiend genoeg, om er zijn schoonheidskoorts in over te storten!

Een esthetikus, die 't heerlijk kunstgewrocht niet lastig viel om het, al of niet streng, naleven der geijkte wetten van 't litterair genre; maar veeleer haar geldigheid toetsen ging aan 't schoone verschijnsel zelf. Van een Boileau of een Laharpe geen zier!

Is 't dan wonder, dat de fijne speurzin van Juffrouw Belpaire, in Persijn onmiddellijk den man ontdekte, die van haar maandschrift den bloei verzekeren zou?

Van 1903 af, tot met den oorlog, was het in haar warande éen aanhoudend concert! Een buitenkansje! En, of alle fijnproevers er zich verdrongen!

Het ligt buiten mijn bedoeling den litterairen ‘curriculum vitae’

[p. 326]

van Persijn te schetsen, daar dit reeds, op uitstekende wijze, door Prof. Dr. Boon gedaan werd, in het jubileum-nr. van Januari 1926; moge het volstaan, aan eigen herinneringen, hier nogmaals, dankbaar, het hart op te halen. En, of eigen herinneringen hier wel wat anders zullen weten te zijn, dan deze van ontelbaren?

Van hoeveel tijdschriften kan in waarheid getuigd, dat naar ieder jongste aflevering er van, met spanning wordt uitgezien? Dit bleek, ‘in illo tempore’, steeds het geval met de ‘Warande’. Er was immers altijd iets merkwaardigs op til: gold het geen vervolgt op een of ander, uitgebreid essay van Persijn, - denk aan zijn Tolstoj, zijn van Deyssel, zijn Fogazzaro -; dan waren daar toch geregeld zijn overzicht van de periodieken en zijn boekbesprekingen: altijd weer vol pittige, rake, niet zelden leuke zetten! Of werd niet ieder concert in de warande besloten met een blij-knetterend, luid-uiteen-spetterend vuurwerk?

Deze onbetwiste aantrekkingskracht van den kritikus-in-Persijn: een ‘charmeur’, dien men onmogelijk weerstaat, een veroveraar, die u al dadelijk inpalmt, heel en gansch - waar komt die dan toch eigenlijk vandaan? Het antwoord lijkt me uiterst-eenvoudig.

Persijn is vooral een enthusiast!

Een van die geesten, naar Leigh Hunt ergens beweert, ‘chosen by Heaven to turn the sunny side of things to human eyes.’

Een levenswekker, een blijheidsboodschapper, een schoonheidschepper!

Wat zijn enthusiasme niet gaande maakt, niet hoog-óp voert, is hem niet eens 't bekijken waard; laat hij maar liefst links liggen. Bij hem nergens, 't vermoeden ook maar van kortzichtig gevit en kleinzielig gekibbel: idiote tronies van gekrenkte génietjes, die geniepig zinnen op wraak. Niet, dat hij, door dik en dun, altijd en iedereen prijzen zou: waar te laken valt, neemt Persijn geen blad vóor den mond; alleen om het laken echter, is het hem nergens te doen. Schelden à la van Deyssel: nooit; ‘entrepreneur de démolitions’ zooals Bloy: nergens; al kan hij ook toornen dat hij al dadelijk Barbey d'Aurevilly de baas af is!

Als wie ook, het aandurft naar de Ark - ze bevat immers het, op stalen tafelen gegrift, Verbond tusschen zijn katholieke Levensbeschouwing en de Schoonheid - even maar een schendende hand uit te steken, dan wordt deze onmiddellijk met melaatschheid geslagen.

Een, die niet dan uit liefde kastijdt. Liefde die niet eens eigenliefde wenscht te worden. Liefde uitsluitend tot de Waarheid.

[p. 327]

Maar... laat hij vrij-uit zijn gangen mogen gaan; dan wordt het, de Schoonheid ter eere, een ‘canticum canticorum’, dat naast het bijbelsch niet verkleurt... dan komt er geen einde aan zijn gouden gejubel: éen ‘andante amoroso’, waarin de bewondering als hoofdthema telkens in andere, al maar rijker tonaliteiten vervliet, om dan weer in steeds edeler sonoriteiten te vervloeien...

Denk aan zijn Danteske visioenen, waarbij ge u-zelf betrapt op 't 't prevelen van:

In forma dunque di candida rosa
Mi si mostrava la milizia santa...

Er heerscht in Persijn's heerlijkste scheppingen een aanhoudende Paradijs-stemming... een atmosfeer van bewonderend weten!

Want, er zal wel bij Persijn-lezers niet hoeven op gesteund: hier groeit bewondering uit kennis, die even diep is als ze veelvoudig heeten moet.

Een blik, niet vastgezogen op 't éene, met voorliefde uitgekozen en bijgehouden, voorwerp, maar met kosmische speling. 't Strakhelle licht en de gulden schaduwen...

Persijn is in alle landen thuis; burger van alle litteraire steden; tijdgenoot van Sappho, Vergilius en Gezelle.

Ga zijn ‘Esthetische Verantwoordingen’ te rade: leerling van Aristoteles als van Hegel, houdt hij er, op 't stuk der schoonheidsleer, een met eigen nuances gekleurde, meening op na.

De Schoonheid: weerkaatsing van het Eeuwige in vergankelijke verschijnselen; de Kunst: een uitweg, een uittocht in 't licht der laaiende zuil naar 't Beloofde Land.

Enthusiasme, dat wonderlijk-aanstekend inwerkt! of voel ik, kalmpjes-vaststellend dezen feestgroet inzettend, me-zelf niet, hoe langer hoe zekerder, op lyrische stemming geraken? Maar, het za hier dan ook wel de eenig-passende zijn! Wat zou het hier uitmeten, op zijn duitsch, doktoraal-gewichtig en vreeselijk zwaar-op-de-hand, naar geleerde termen te zoeken om Persijn's kritiek te definiëeren, en in de Nederlandsche, litteraire historiografie van dezen tijd te situeeren; te schermen met benamingen als ‘analytische’ of ‘synthetische Literaturforschung’, en heele risten geleerd-klinkende dito's meer! Al koester ik dan ook, evenals Persijn trouwens, den diepsten eerbied voor vak-filologen en hun schrandere vondsten!

Ik wilde alleen maar mijn overtuiging uitspreken, dat Jules Persijn,

[p. 328]

naar tijd en rang, onze eerste katholieke kritikus dient genoemd. Vraagt ge om breedvoerigen uitleg? Dan wijs ik U allereerst op zijn verbazend, feitelijk-encyklopedisch ‘fond’, een echte ‘Fundgrube’: een belezenheid niet alleen op 't gebied van de wereldlitteratuur, maar ook van de algemeene beschavingsgeschiedenis. Ik sla vóor u open zijn ‘summa’ van 't kultureel Nederland uit de verstreken eeuw, alias zijn ‘Schaepman’, en de onmisbare hoofdstukken, ‘August Snieders’ betiteld, uit de nog te schrijven, volledige historie van de Vlaamsche Beweging, en zijn ‘Dante’... en meer nog... en meer...

We verkeeren thans weer in vóor-oorlogsche Warandestemming: met spanning immers zien we uit naar 't vele, dat nog komen moet; als kinderen gulzig, want onverzadigbaar; van schoonheidshonger trouwens eeuwig ongenezen!

Maar bij Persijn is niet slechts een onuitputbaar ‘fond’; hij verstaat de kunst zijn materiaal aan den man te brengen; hij weet te suggereeren, te overtuigen, te begeesteren, te veroveren, te enthusiasmeeren, omdat hij tenslotte een van schoonheidskoorts bezetene is... een fijnzinnig artist, die 't minste detail tot ‘a thing of beauty’ omtoovert; al blijkt dan ook soms, zeker te verwerken stof, een tikje weerbarstig. Want Persijn moest ons immer alleen het beste schenken: datgene, dat alleen hij geven kan; het goede presteeren zooveel anderen, die tegen 't beste niet opgewassen zijn!

Persijn's enthusiasme echter weet tenslotte de moeilijksten nog te bevredigen!

Neen, ik kan het maar niet eens geraken met Paul Valéry, waar hij beweert: ‘l'enthousiasme n'est pas un état d'âme d'écrivain’; al begrijp ik volkomen, waarom het nooit zijn ‘état d'âme’ worden zal.

Ik weet wel: er bestaat een soort enthusiasme, dat kortzichtig is; bij Persijn is zulks nooit het geval; nergens veronderstelt zijn kritiek het ‘sacrifizio dell' intelletto’; ze leeft immers van de ruimste betrekkingen.

Of, is de grootste kritikus niet hij - en van alle Grooten, op om 't even welk terrein, is dit de karakteristiek! - die tusschen de versschijnselen de talrijkste betrekkingen ontdekt?

Ik bid God, dat het Persijn gegeven zij, nog vele jaren in dezelfde stemming te mogen voortbouwen aan zijn kritisch Opus, - doorblaakt van zijn geloof in, en zijn liefde tot het Schoone!!