Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 310]

De veelbelovende vijftiger.
door Gerard Walschap.

Als hij volleerd is en zijn openbaar leven begint, wendt zich een kritikus, veronderstellen wij, tot de Maagd van Vlaanderen en vraagt haar waarmee hij haar kan van dienst zijn. Wij veronderstellen niet dat hij dit niet vraagt en alleen zijn dwaze goesting doet; wij veronderstellen niet dat hij alleen voor zichzelven kritiek voert, want dan foei! Ge kunt nog met eenig fatsoen, al is het ziekelijk, voor uzelf een gedicht schrijven, maar voor uw eigen genot de fouten zoeken van anderen, voor uw eigen genot den betweter uithangen en zeggen: Zoo, mensch, moet ge schrijven, en zoo en zoo, wel foei en foei! Zoo slecht zijn!

Hij gaat dus, de kritikus, tot de Maagd van Vlaanderen en vraagt het haar. Waarmee denkt gij dat hij haar kan van dienst zijn? Met een geschiedenis der Nederlandsche letteren? We hebben er al vier. Maar die van Jonckbloet is slecht, die van Ten Brink iets beter, die van Te Winkel goed, die van Kalff zeer goed. Maar het Nederlandsch is de taal van Ruusbroec, Hadewych, Vondel en Gezelle. Jonckbloet was een antipapist eerste klas, de drie anderen radicale vrijzinnigen. De beste, Kalff, heeft Vondel niet begrepen en van Gezelle zich te rap afgemaakt.

Hoort gij dus de Maagd, ondervraagd, al zeggen: Gij kunt uw volk van dienst zijn, gij roomsch-catholijcke, als schrijver van de vijfde groote geschiedenis der Nederlandsche Letteren.

Toen Gerard Kalff, die redacteur geweest was van De Gids gelijk Persijn van Dietsche Warande en Belfort en hoogleeraar zooals hij, zoo oud was als Persijn nu is, had hij in afzonderlijke boekdeelen en studies volledig het voorbereidend werk geleverd voor zijn groote Geschiedenis. Hij begon toen dit alles te verbeteren en te herwerken en hij schonk ons op zeven jaar tijds de zeven deelen van zijn magnum opus, een monument. Na zijn vijftigste.

Persijn, de trots van alle katholieke Vlamingen, bereikt dit jaar dien ouderdom van recapitulatie. Daarom: Jufvrouw Belpaire schrijft in dit nummer over den zooveel belovenden jongeling dien zij vóór 25

[p. 311]

jaren uit Schollaert's sekretariaat in de redactie van haar tijdschrift haalde. Doch met meer recht wordt nu dit huldenummer opgedragen aan den veelbelovenden vijftiger Dr. Juul Persijn.

Zal hij de groote Geschiedenis onzer Literatuur schrijven waaraan wij behoefte voelen? Alsof wij maar dat alleen meer noodig hadden! Alsof b.v. niet, twee jaar na Kalff, een Georg Brandes overleden ware die, ook kritikus in een klein taalgebied evenals Persijn, zijn levenswerk gemaakt heeft van zijn ‘Voornaamste stroomingen in de Letterkunde der 19^e eeuw’. Hij heeft daarmee de heele Skandinaafsche Literatuur zoo sterk beinvloed dat men juister zou zeggen: onder den knie gehad. Skandinavië is er niet slecht bij gevaren. Om niets méér te vermelden: Ibsen en Björnson hebben door hem hun weg gevonden en sindsdien is men er nog steeds niet zonder genie geweest. Nu op dit oogenblik Knut Hamsun en Sigrid Undset. Twee. Zoek mij hun levende gelijken! Het schijnt dat Brandes' groote werk vol fouten zit en dat hij sprak over werk dat hij nog niet kende. Om het even dan. Persijn die alles gelezen heeft en minutieuser werkt dan een middeleeuwsche benediktijn, zou die fouten niet gemaakt hebben. Hij beging maar deze eene fout: het werk niet te hebben gemaakt.

Brandes was een jong man toen hij zijn groot werk leverde. Persijn heeft er, vóór zijn vijftigste, de voorbereidende studies toe geleverd op zijn Warande-wandelingen, zijn vlaamsche-leergangen-voordrachten, zijn Tolstoï - Ibsen - Verhaeren - Proust-studies. Hij zal nu recapituleeren. Wij staan gereed om waanzinnig met hem te dwepen, wij allen jonge Vlamingen, als hij, hij, hij ons een leus geeft, ons de landkaart openlegt en ons onzen weg wijst in Europa.

Hij heeft zich al verantwoord. Tachtig krijgt schoppen en Paul Van Ostaeyen een ‘doe maar op, ik kan er tegen’. Maar hij die alles weet van de Russen en de Skandinaviërs, van de Italianen, de Spanjaarden en de Franschen, hij zal voor ons nog eens een boek, veel boeken schrijven om radikaal partij te trekken en ons te zeggen: zoo en niet anders.

Grandioze slaaf van zijn volk, Grootmeester van den geestelijken Arbeid, heeft hij het werk van de vlaamsche letterkundigen op zich genomen. Als hij zeide: Schrijft, voegde hij er stilletjes bij: ik zal wel lezen. Neen, nu vergis ik me, dat heeft hij er niet bijgevoegd. Daarvoor is hij te bescheiden. Maar hij heeft het, zooals alle werkers, gedaan zonder het te zeggen. Oh dat wij toch nooit dat cyclopische lezen van Juul Persijn

[p. 312]

zonder ontroerden eerbied gedenken die boedhistische afgestorvenheid van het stil zittende lichaam bij het boek, dat opbranden van een mannekracht door twee roerlooze oogen onnoemelijke uren lang. Ik heb het altijd vreemd gevonden dat men het lawaai van den oorlog herdenkt in een minuut stilstand en stilte. Maar waarom zouden wij dit jaar niet in één minuut volstrekte ingetogenheid ons ontsteld voelen over de groote heldhaftige stilte waarin Juul Persijn voor zijn volk heeft gewerkt. Een hulde zullen we dat niet noemen en ook geen dank want dit is niet naar waarde te huldigen noch te vergoeden met dankbaarheid.

Lezen is zoo plezant; maar alles lezen is een diabolieke straf. Dat wist Persijn te goed om te durven raden: leest. Lees zijn voordracht ‘Kiezen’ voor hoogstudenten. Hoe kan die geweldenaar zoo den minimalist uithangen, tenzij om anderen te behoeden voor zijn eigen zelfmoord en offer: alles te lezen.

Wij die nog niet eens weten wat lezen is, zeggen tot de schrijvers: houdt op, en we maken ze moedeloos. Wij zeggen: leest, leest, leest. Inderdaad er zijn er te velen die, behalve dat ze kunnen schrijven, volslagen analfabeten zijn. Hun gevoelsleven is primair. In mooie verzen wikkelen zij hun armoe aan gevoelens,. Hun gedachtenleven is, als zij gedachten hebben, nog armer. Want zij hebben niets gelezen dan wat ‘Nederlandsche Literatuur sinds '80’ Wij zeggen hun: leest.

Die raad onthult ons eigen gebrek aan ontwikkeling. Een encyclopedist is liberaal. Immers, hij kan van om 't even wat de literaire verwantschap ontdekken: in elk genre werden meesterwerken geschreven. Is er volstrekt niets te loven in het werk zelf, dan kan hij den leeftijd van den schrijver opteekenen en daarbij voor de vuist weg citeeren welke genieën op datzelfde jaar hun meesterwerk schreven. Een encyclopedist is, als elk geleerde, onpractisch en hij vergeet bij deze praktijk geregeld dat een periode, dus ook die waarin hij leeft, niet tot verscheidene artistieke genres in staat is en dat het historisch blijkt tot de essentie der kunst te behooren, eenzijdig te zijn d.i. persoonlijk d.i. stijlvol. Het liberalisme van den geleerden criticus bedriegt de eenzijdige persoonlijkheid van den artist als deze twee, helaas, in een lichaam willen huizen.

Persijn, zoo dikwijls vader, die ruim wonen waardeert, heeft zich niet onderverhuurd aan den kunstenaar die toch aanspraak op zijn werk mocht maken. Ik hoor het al: Hoe nu! Zou kritiek geen scheppend werk kunnen zijn. Maar ik laat dit aan de twisters. Persijn handhaaft zich als kritikus doordat hij zich nooit als kunstenaar heeft bloot gegeven.

[p. 313]

Een enkel gedicht zou zijn kwetsbare hiel geweest zijn, want elk kunstwerk is partijdig. Hij heeft het gelaten en ik vermoed zoo dat ook dit een van zijn offers is geweest. Ten gevolge waarvan wij in dezen artistiek aangelegden kritikus (en geleerde) den critisch-aangelegden artist misten, den eenzijdige.

Maar dat zal zijn kracht blijven.