Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 297]

Een weldoener van Holland.
door Prof. D^r Gerard Brom.

Het biezondere van Persijn is iets, dat misschien heel eenvoudig lijkt en door de zeldzaamheid toch buitengewoon mag heten. Deze Vlaming heeft op Holland positief gewerkt. Om de volle betekenis van het feit te verstaan, moeten we deze bevestiging even omkeren. Hij heeft niet zijn verblijf in 't Noorden gebruikt tot kleinering van andere Flaminganten, hij heeft het vertrouwen in de Vlaamse beweging niet ondermijnd door schimpscheuten op de leiders, hij heeft de toekomst niet gewaagd aan een breken met het verleden, hij heeft de Hollanders niet al kankerend van de Vlamingen vervreemd, hij heeft de verdiensten van voorgangers niet onder grote wensen begraven, hij heeft zich niet met absolute ideeën afgemaakt van de dagelikse daad, hij heeft de jeugd niet vermaakt, door een zuinig zonnestraaltje met een kinderspiegeltje op allerlei gezichten te laten dansen, hij heeft de verhouding tussen Noord en Zuid niet met vloeken van ‘verrader’ tegenover geestverwanten vergiftigd, hij heeft niet alles voor Vlaanderen willen hebben, om werkelik niets voor Vlaanderen te zijn, hij heeft de leus Groot Nederland niet ijdel in zijn mond genomen, zonder een persoonlikheid te zijn, die de Nederlandse gemeenschap waarachtig groot hielp maken.

Persijn's werk over Schaepman is een brede, haast te brede, geschiedenis van het Hollands Katholicisme in een halve eeuw. Deze baanbrekende studie, waarvan ontelbare gegevens voor de historici zelf geopenbaard werden, zou de landgenoten van Schaepman moeten beschamen, wanneer zij er niet eerder door waren bezield tot eigen onderzoek. Er is geen bijdrage tot de kennis van de Roomse emancipatie meer verschenen sinds ruim twintig jaar, of Persijn bleek er opnieuw een wegwijzer. En omdat die emancipatie nog niet voltrokken is, blijft zijn beeld midden in de actualiteit leven. De waarde van deze samenvattende geschiedschrijving is alleen te vergelijken met Goyau's Allemagne Religieuse. Ook Persijn trok, tien jaar vóór de oorlog al, de grenzen over, om met eigen ogen en eigen oren waarnemingen te doen. Hij

[p. 298]

is langzamerhand met Rooms Holland vertrouwd geraakt als nauweliks een Hollander.

De spreker Persijn werd intussen nog meer gevierd dan de schrijver. Een rede van hem is een les, maar een les in de vorm van een levendig gesprek. Hij praat boeiend, omdat hij de geest bezig houdt en de verbeelding betovert. Zijn welsprekendheid is volstrekt natuurlik en wel het meest oorspronkelike aan hem. Hij perst geen woorden of draait geen gebaren, hij denkt, hij voelt - en zegt ons dat op bewogen toon. Onmiddelik uit zijn rijke binnenste opgekomen, kan een voordracht van hem niet licht vervelen. Hij draagt u de wijde velden van zijn wetenschap rond, geeft u vergezichten te genieten, leert u bewonderen in het licht van een geloof, dat zijn veelzijdig wezen doorzichtig maakt. Hij kent de Kerk en kent de wereld, hij begrijpt overeenkomst en onderscheidt tussen beide, hij spreekt de taal van tegenstanders en houdt zijn eigen spraakgebruik, hij volgt de gedachtegang van andersdenkenden, maar verliest zijn vaste richting niet uit het oog. Hij laat eeuwige beginselen gloeien met de vonk van eigen aanschouwing. Wie hem leest, vooral wie hem mag horen, vereert in hem een meester. Deze tengere bleke man, die ook door zijn verschijning aan Goyau herinnert, heeft zijn licht niet onder de korenmaat van grieven en klachten verborgen, maar het hoog gezet boven op de kandelaar van zijn trouwe toewijding.