Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 294]

Ter eere van Jules Persijn.
door F.V. Toussaint van Boelaere.

Jules Persijn een vijftiger: hoe is 't Gods mogelijk? Ik had zoowaar den indruk, dat Persijn voor 't minst vijftien jaar jonger was dan al die verdienstelijke landgenooten van hem en van mij, die hun tiende lustrum achter den rug hebben en daarom worden gevierd; of die het, desondanks, toch niet worden. Misschien is mijn vergissing, waartegen wel niemand bezwaar zal hebben, te wijten aan het feit dat Persijn sedert zijn eerste optreden op Vlaanderens akker, steeds heeft gegolden als een bizonder noest arbeider, wien geen taak te zwaar, geen opdracht te ruim was. Arbeiders, die van 's ochtends tot 's avonds onverlet aan den weg timmeren, die men elken dag, dien God geeft, precies als den vorigen dag ziet zwoegen en pijnen, n'ont pas d'âge, - meêgegroeid als ze zijn, met den tijdloozen, eenderen arbeid. Het rad hunner jaren wentelt langzamer: trekt dat rad niet véél meê naar omhoog? Bij zorgvuldige berekening denkt men dat zij, met al hun ballast van arbeid en productie, amper den vijf en dertigsten mijlpaal kunnen hebben bereikt - en op dat zelfde oogenblik schrijden zij precies den vijftigsten mijlpaal triomfantelijk voorbij. Het zij dan zoo...

Laat ik het, in alle bescheidenheid, mogen zeggen: niet altijd ben ik het met Persijn eens, waar hij recht spreekt over het werk van Vlaamsche schrijvers; en als hij Schaepman's oeuvre, in vele lijvige boekdeelen, in de hoogte heft en ons uitnoodigt om dat werk grooten lof toe te zwaaien, dan moet ik wel erkennen dat mij den moed daartoe in de schoenen zinkt, en dat ik halsstarrig den kop schud: ‘neen, man, neen man, dàt kan ik niet’. Maar des te gelukkiger stemmen mij de vele plaatsen, waar Persijn's oordeel, dat altijd op de stevige gronden van eerlijke studie en veel-omvattende kennis berust, mijne, meer door louteren smaak ingegeven, meening nabij komt, en zelfs vaak daarmede gelijk luidt.

Dat Persijn zich, bij de beoordeeling van literair werk, tevens laat leiden door overwegingen van ethischen of, meer bepaaldelijk, van

[p. 295]

godsdienstigen aard, - ook onder de niet religieus-voelenden zal gewis niemand het hèm ten kwade duiden. Want Jules Persijn behoort niet tot die katholieken, dewelke de bevrediging van hun geloofsijver gaan zoeken in 't vernielen of verdelgen van wat, op welk gebied ook van gebruik, kennis of kunst, niet met de zuivere leer strookt of er niet meê schijnt te stroken; maar wel tot diegenen onder hen, die in richtend begrijpen en liefdevol construeeren solaas en vreugde vinden. Niet hij zou een Griekschen tempel hebben neergehaald en de steenen van het wondere monument hebben verminkt of verstrooid, om op dezelfde plaats ter eere van den nieuwen Heiland een kerk uit baksteen te bouwen; - niet hij zou (gesteld dat hij een vijand van de Vlaamsche zaak zou zijn geweest) de grafzerken van Heldenhulde tot gruizelementen hebben vernield om er straatwegen meê te plaveien: Jules Persijn bezit die haast goddelijke gave om ook in ethisch-afwijkenden arbeid, het gezond-eerlijke, het opbouwend menschelijke te kunnen peilen en waardeeren, onder erkenning, van zijn standpunt uit, van de noodlottigheid van de afwijking zelf. Ik weet dan ook zeker, dat Persijn er zou hebben voor gezorgd dat nevens de ruïnen van den Griekschen tempel, een heerlijke kerk zou worden gebouwd: in de kerk zou hij hebben gebeden en Gods lof gezongen; doch in de ruïnen van den tempel zou hij een hymne hebben kunnen heffen tot verheerlijking van Gods schepsel: den mensch met zijn grootschheid en zijn ellende, met de eindelooze verscheidenheid van zijn begeerten en van zijn wil. En de zerken van Heldenhulde zou hij op een, des zomers in stralende zon badenden akker hebben vereenigd, uit grootmoedige dankbaarheid voor den Dood, die, waar hij de eenen treft, tevens bij de Gespaarden liefde-in-vereering verwekt. Zoo stel ik me dan Persijn voor: en schat die zeldzame ruimte van voelen en denken op zeer hoogen prijs.

En daarenboven erken ik een andere deugd bij hem, waardoor hij zich kranig onderscheidt van de meeste zijner tijdgenooten: zijn dienstbaar cosmopolitisme. Van hoevele literaire markten is Persijn niet thuis? En die verrijking van eigen geest en eigen gemoed heeft geen intellectueel egoïsme ten grondslag. Niet om zich een wereldburger te weten of te wanen, niet om het heerlijke besef zich evenzeer in Londen, Parijs of Oslo als in Vlaanderen zelf thuis te zullen voelen, heeft Persijn zich vertrouwd gemaakt met de kunst, de literatuur, het beschavingspeil van vreemde volkeren. Die hooge, algemeene cultuur heeft geen aristocratischen vorm aangenomen: geen heerenhuis heeft Persijn zich met

[p. 296]

zijn schatten gebouwd. Wat hij uit vele landen aan goederen heeft vergaard, als een koopman van zonderlingen aanleg, stelt hij weêr te koop ten behoeve van de menschen uit zijn eigen land. Wat hij goed en nuttig achtte heeft hij aldus uit het buitenland betrokken om met milde hand 't Vlaamsche volk te dienen.

Maken die gaven en deugden Jules Persijn niet tot een Vlaming van groote beteekenis? Groot niet alleen om de zeldzame waarde van zijn persoonlijkheid, die in tal van werken tot uiting is gekomen; groot ook om dat ruime plichtsbesef en die eerlijke plichtsbetrachting, welke hem hebben genoopt zijn begaafdheden en kundigheden deemoedvol ten dienste te stellen van het volk, waaruit God hem liet geboren worden - doch grooter nog om zijn groeiende belangrijkheid als hooge voorbeeld voor dèzen en voor làteren tijd: Europeeër in Vlaanderen's dienst. Een macht die opbouwt, en die triomfeeren zal...

Een man dien ik, bij zijn vijftigsten verjaardag, van harte begroet.

[p. *7]

Prof. Jul. PERSIJN, als student van Rhetorika in 1895.

Twintig jaar getrouwd, 18 September 1926.