Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 124]

Voor Van de Woestijne

Achttien jaar bij 't uitbreken van den oorlog, in den eersten groei van geest en gemoed - dien eersten groei, die soms zoo bitter en zwaar van vereenzaming en vertwijfeling kan zijn - heb ik nog even de betoovering van Karel Van de Woestijne met de volle overgave van een jeugd ondergaan. Den chaos waaraan wij leden, vonden wij voor het eerst in zijn verzen bezworen tot muziek - een muziek, die we met ziel en zinnen beide dronken in een roes, die néérzag op den heiligen eenvoud van Guido Gezelle; een muziek, die ons, ook door haar donkerten en geheimen, overgeleverd meevoerde naar de somberste verrukkingen. Er is een namiddag geweest in den zomer van 1913, in de wereldtentoonstelling te Gent, dat ik Van de Woestijne voor het eerst heb gezien - en de schok van die glorieuze ontmoeting heeft mijn leven onvergetelijk doorhuiverd. Verscheen hij me dan niet als een afgezant van die Schoonheid, in wier greep mijn eigen noodlot al onherroepelijk gebannen was en zalig geteisterd? Hij slenterde rond in gezelschap van Streuvels - en wij, Roelants, Herreman en ik zelf, we zijn ze met onze bewondering en onze liefde gevolgd, en in de verrukking van te gaan in hun reuzenschaduw hebben wij met halfluide stem de ‘Wijding aan mijn Vader’ achter hen aan voorgedragen. - Vele nachten zijn er geweest, waaruit ik ontwaakt ben om vóór elk ander werk een vers van Van de Woestijne te lezen, dat als een morgengebed een aureool lei omheen al het enge, banale gedoe van den dag. Er is een tijd geweest, waarin ik een bundel of twee gedichten heb geschreven, verzadigd met Van de Woestijniaanschen geest en Van de Woestijniaansche muziek.

Maar een mensch heeft het lot van zijn ziel niet in handen. Wie waarlijk lééft, voelt zijn polsen slaan en zijn adem gaan op een rhythme, dat machtiger is dan hij zelf en van verder komt dan hij weet. Wié vermoedt, in welke geestelijke onmacht deze vereering zou doodgeloopen zijn, moest daar niet een nieuwe schok door ons leven gegaan zijn en het gansch onderste boven gekanteld hebben? De oorlog en de slechte

[p. 125]

vrede, met aan den eenen kant het inferno van hun werkelijkheid en den noodschreeuw van de millioenen verdoemden, met aan den anderen kant droomen en visioenen, die ons de kroon van het martelaarschap als een begenadiging deden begeeren - zij hebben ons hart opengebroken en met den gloed van nieuwe liefden gevuld. Veel droomen zijn ondergegaan omdat de tijden niet waren vervuld - en sommige, helaas! omdat de mensch er nooit rijp zal voor zijn; wij weten nu voor altijd hoeveel verraad en haat en smaad er in de verborgenheden der harten woelen, steeds gereed om op te staan; maar iets is ons uit al die verrukkingen en nederlagen bijgebleven: iets als een andere ziel, ruimer van heimwee, dieper van honger, en een trots, die de eeuwigheid onversaagd in 't gelaat ziet en liever aan eeuwigheid lijdt en sterft, dan zich te bedwelmen met den roes der zinnen en de vergetelheid van den lust.

Zoo heeft de drang der tijden zelf ons aan de verleiding van Van de Woestijne ontworsteld. Middenin allen strijd en alle pijn heb ik die ontworsteling altijd als een verlossing gevoeld - en nu, nu gansch de tragedie der jeugd achter den rug ligt, voel ik dat nog altijd zóó. Maar ik weet ook, al durf ik dit bijna niet bekennen, dat zoo iets als de gruwel van dezen wereldoorlog noodig was, om onze ziel uit de gulden schaduw te bevrijden. Wie hier niets anders ziet dan een letterkundig probleem, een wisselspel van artistieke getijen, ziet kort en oppervlakkig: het was een kwestie van levensgevoel, een zaak van niets minder dan geweten en ziel. Karel Van de Woestijne is de machtigste synthese van het vooroorlogsch levensgevoel; het vreeselijk conflict van het ‘fin de siècle’ heeft hij schrijnender, uitzinniger, rauwer, naakter dan wie ook in Europa beleden met een openhartigheid en een dapperheid, die in allen gevalle eerbied afdwingen en zijn werk tot de meest grandiose biecht van vóór den oorlog maken. De breuk der tijden werd echter, fataal, ook een kloof tusschen hem en de jongeren. Daardoor klinkt zijn stem nu van aan den overkant; zij kan onze ziel niet meer geheel en als 't ware vanzelf doen meezingen, omdat er geen gemeenschap van geestelijk rhythme en gemoedstonaliteit meer bestaat. Maar ik droom soms van een Van de Woestijne, die als dichter de bergtoppen zou beklimmen, waarop hij als proza-schepper gestegen is: gelouterd, gothisch, soeverein.

Wij leven in een tijd, dat een paar jaren genoeg kunnen zijn om heele generaties van elkander te scheiden. Het lag in den gang van het

[p. 126]

lot, dat al wie vóór den oorlog jong was aan den zang van Van de Woestijne zijn eigen zang vergat; het ligt evenzeer in den tred van het lot, dat voor al wie na den oorlog jong is geworden zijn zang verwijderd klinkt en vreemd. Door deze kenteringen blijft echter zijn sombere, geslagen grootheid in haar wezen onaangetast.

Achilles Mussche.