Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 121]

Improvisatorische karakteristiek.

Het is wel jammer,... doch mij ontbreekt op het oogenblik tijd, en daarmee diepere bezonnenheid, om over Karel van de Woestijne te schrijven gelijk deze groote kunstenaars-figuur van Vlaanderen het waard blijkt. Sta mij dus toe nààst de schrijfmachine van mijn secretaresse te gaan staan, en improviseerend er wat uit te brengen, dat nochtans in hart en hoofd reeds lang leefde.

Karel van de Woestijne is voor mij een buitengewone mengeling van zoet romantisme en sober-streng classicisme; een mengeling van diepe geestelijkheid en schoone helderziendheid. In zijn allegorische en symbolische verbeelding leeft een heerlijk-ontroerd mensch en zijn menschelijkheid gaat altijd óp tot hoogste zinnebeelden. Hij is zeker de grootste taal-virtuoos van Vlaanderen. Hij is rijk, over-rijk. Hij is sensueel, over-sensueel. Hij is hartstochtelijk, over-hartstochtelijk. Maar hij is in alles echt en schier onpeilbaar. Van de Woestijne's grondnatuur is religieus, maar zijn verbeeldingen kunnen soms zoo koel opbloeien uit een vulcanischen bodem van passie en drift, dat ge het verband tusschen aarde en voortbrengsel nauwelijks meer beseft. Het is de geheimzinnige scheppingskern van deze figuur, dat hij altijd naar zich laat gissen.

Wat Vermeylen van hem zei, is volkomen waar en prachtig: al het werk van Van de Woestijne is altijd het ‘beelden van den binnenmensch’.

Ondanks zijn renaissancistische rijkheid van vormen en taalpracht, is hij toch een mystische natuur. Ik heb de laatste jaren vele, zelfs ergerlijke miskenningen over hem gelezen; vooral onder jonge Catholieken. Ook Kloos heeft weinig van Van de Woestijne's grootheid begrepen. Verwey méér. Maar eigenlijke diepe doorgronding in Holland (enkele uitmuntende stukjes van Herman Robbers niet te na gesproken), heb ik nog nergens ontmoet. Is het mogelijk, vroeg ik mij altijd af, dat zich een Gothisch karakter zóó kan Latiniseeren, en andersom, kan ooit een Romaansche geest, met zulk een heilige huivering, zóó de Vlaamsche visioenen van een Breughel naoogen?

Het is de ingewikkeldheid en de samengesteldheid van Van de Woestijne's scheppende dichter-natuur. Zijn verbeeldingen bloeien naar

[p. 122]

alle kanten. Hij is een zoet mijmeraar, maar ook een schrijnend doorvoeler van zielswerkelijkheden. Hij heeft vele mystische trekken en een verborgenheid en innigheid van zeggen, bij een eenvoud en groote soberheid en een klaarheid van uitdrukkingen, die hem middeneeuwsch doen zijn; vroom en zangerig, ganschelijk onpersoonlijk overgegeven aan de geheimenis der dingen, zonder dat daarmee zijn ik verloren ging. Maar tegelijk heeft hij ook een zeer verfijnde moderniteit, die een eigenaardige versplinstering en vergruizeling van zekere gave gevoels- en gedachtenvormen veroorzaakt. Maar ook bezit hij de Helleensche, heroïesche levensdrift, die hem weer in een geheel andere gestalte vóór ons doet opduiken. Alles van zijn werk keert terug naar het dramatische innerlijke, doch om dit ten volle te beseffen, moet ge gaan langs duistere en lichte wegen van zijn ziel en zinnen. Gij komt er door het visioen, door de realiteit, door de romantische mijmering, door exotische taalbekoring, door het bitter-zoete van schoonheid en waarheid, in malkander gestrengeld; gij komt er langs weemoed en phantasie. Doch àls ge er zijt, dan wordt ge plots omsloten door de magiek van dezen woordkunstenaar.

Ik schreef het indertijd reeds: leest zijn ‘Goddelijke Verbeeldingen’. Welk een overlading in woord en beeld, in klank en kleur; welk een stuiving in rhythmus en metrum; wat een jagende snelle wisseling; welk een overrompeling in voorstelling en gedachten! Een satyr, met het apostolische gebaar van een bedelmonnik. Al de smarten der Hel en de zaligheden van het Paradijs, grijpt hij in zinnebeelden vast.

Deze Vlaam, deze Romaan, deze Zuiderling en Helleen, blijft vaak een stille, eenzelvige hunkeraar naar het goddelijke in den mensch en misschien ook naar het menschelijke in de goden. Nogmaals, hij brengt in verwarring, omdat hij zijn schaduw achter tientallen wisselende gestalten laat naslepen. Zoo meent ge in zijn woord en in zijn beeld te vinden de driftige gloeiïng en den virtuozen opcierings-hartstocht van den Byzantyner... eenige periodes verder ervaart ge weer dat hij het Heidensche en klassieke bovenal bemint; strak, streng, sober, wijd en geweldig van ruimtelijkheid. Hij is een letterkundig wichelaar, een lyricus die alle epische eigenschappen bezit, een epicus die alle lyrische regionen doorkruist. Kan ik het beter zeggen, dan toen ik reeds schreef: van de gewoonste stoffen toovert hij goud in zijn smeltkroes? In al zijn statige schoonheid van taal en visioenen, keert hij terug met een beschroomde gevoelszuiverheid, naar het eenvoudige, het nietige dat voor ieder ander onopgemerkt bleef en dat hij plots met een licht, van innerlijken oorsprong

[p. 123]

uit, beglanst. Deze Vlaam is een minnedichter, en al beschrijft hij geen min, geen liefde, geen verrukking tusschen man en vrouw, het timbre van zijn dichterstem is altijd het geluid van den grooten minnaar.

In de ‘Paarden van Diomedes’ hebt ge alle gelegenheid, om te bestudeeren hoe deze dichter zijn zinnen bouwt, zijn strophen vlecht, d'een onder d'ander doorschuift, ze aanknoopt, inbindt en hoe hecht en prachtig hij de wrongen legt. De phantastische zwerftochten zijner verbeelding zijn gelijk aan de ‘Paarden van Diomedes’: alles verslindend. Ik houd vol, modern Vlaanderen bezit geen grooter dichter; misschien moderner, snerpender. Jazzbandachtiger van ziel, Charleston-achtiger van beweging en tempi, snijdender van logiek en ook brutaler, scheller, onbeschaamder en waaghalziger van woord, beeld en rythme, doch gróóter, d.w.z. dieper en wrochtelijker... neen, dien bezit Vlaanderen niet. Wie in Van de Woestijne alleen bewondert het zoete spel, door maat en harmonie aangedragen op een lokkende, zinnelijke schoonheid en ‘schoone zintuigelijkheid’, gelijk Verwey, die begrijpt en grijpt van zijn wezen maar een heel beperkt deel.

Ik vraag verlof te eindigen. Ik voel alleen diepe schaamte in mij, dat ik deze improvisatorische karakteristiek in de plaats geef van een studie over den grooten dichter; een studie die (met behoud van alle spontane uitingsdrift, met behoud van ontroering en verrukking) allereerst naar alle kanten de persoonlijkheid doorkruist en naar haar diepste wezen te peilen poogt; een studie waarin ook gebreken en machtige deugden tezaam organisch worden doorschouwd.

Doch de Jubilaris wil mij vergeven. Ik zit verloren in eigen werk en ben ingekluwd in onnoemlijk-vele dingen. Laat hij mijn gelukwenschen ook zóó willen aanvaarden, met mijn hartstochtelijke bewondering voor zijn groote gaven.

Is. Querido.