Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 115]

Karel van de Woestijne

Met mijn verste herinnering aan Karel van de Woestijne, moet ik terug tot het jaar... 1893!

'k Zie me, zesjarigen knaap, daar nog altijd, een tikje beteuterd wel, heel braafjes, loopen naast Karel's jongste broeder, in 't Gentsche park.

Onze oudere broeders gingen voorop, druk aan 't praten! Dien avond, te onzent op de citadellaan, hebben we ‘fricandon’ geëten met roode saus!...

Op de kollege-banken hoorde ik Karel van de Woestijne, ‘Van-Nu-en-Straks’, en ‘Vlaanderen’ nooit vernoemen.

Des te inniger was mijn verrukking, toen ik-zelf den dichter van ‘Het Vaderhuis’ ontdekken mocht, in de heerlijke studie - hoe dikwijls dan ook herlezen! - die Lod Ontrop hem wijdde, in het januari-nr 1904 van ‘Dietsche Warande en Belfort’; - een tijdschrift dat binnen het bereik viel van een kollege-jongen, daar Juffr. Belpaire zoo inschikkelijk was, studenten een abonnement af te staan tegen vijf frank!

Wat een schoonheidsvisioen ging vóór me open! De heele wereld had plots een andere kleur gekregen: goud en wit!

En, hoe was deze poëzie heelemaal verschillend van al 't geen we in de klas te bewonderen kregen, en, in zooverre 't niet schromelijk verveelde, ons dan toch ten slotte volkomen onverschillig liet. Hoe kon het ook anders met schrijvers als Bilderdijk, Tollens, de Koninck, Schaepman en soortgelijken! (Om nu niet te gewagen van de prozaïsten, waaronder de holle van der Palm als de ‘nec-plus-ultra’ stond aangeschreven! Ik had het dan ook, zekeren dag, bij mijn braven leeraar Ern. Soens leelijk verkorven, toen ik, halfluid, meende te mogen verklaren, dat het maar bombast was!)

De enkele verzen, - de al te schaarsche! - die Ontrop aanhaalde gingen me dadelijk naar het hart:

‘O Gij, die kommrend sterven moest, en Vader waart,
en mij liet leven, en me teeder leerde leven
met uw zacht spreken, en uw streelend hande-beven,

[p. 116]

 

en, toen ge stierft, wàt late zon op uwen baard;’

en:

‘Zegen deze'avond; zegen, God. Wij zullen zwijgen.
- gelaten en verzoend in de avond-zoete dood,
zal onze torve zin naar uwen boezem zijgen
gelijk een slaap-zwaar kind ter zaal'gen moederschoot.
Zegen... Uw rust zweeft, zeegnend, om gebogen twijgen,
die wiegen, naar de slaap der vooglen aadmend gaat.
Zegen... de zuivre nacht zal om ons leven stijgen,
en U-waarts de eenzaamheid van onze dagen neigen
als naar een dag van weelde een rust'ge dageraad.’

Waren zulke verzen trouwens niet uit het hart gegrepen?

Wat me vooral trof was: het ‘intieme’ van deze poëzie. Alweer een heel andere toon, dan opklonk uit de weinige gedichten, die 'k van de tachtigers kende, uit Pater Bauwens' bloemlezingsken ‘Modernen’; - eerste schuchtere, maar hoe lofwaardige poging om de nieuwe schrijvers in de humaniora binnen te loodsen. (Eerst enkele maanden nadien verscheen Herckenrath's ‘Vlaamsche Oogst’). Ik schrikte wel een beetje terug voor den trots van hun zelfvoldaanheid, waar ik Kloos hoorde orakelen:

‘Ik ben een god in 't diepst van mijn gedachten,

en de troosteloosheid van hun weemoed; las ik niet bij Helene Swarth:

.........
En het graf is zoo diep en de hemel zoo hoog en

of God leeft weet geen.

En 'k heb niets dan de stem van mijn hart,

die mij 't eeuwige leven belooft,

En de heilige onsterfelijke sterren, hoog

boven mijn sterfelijk hoofd.

Hoe dikwijls daarentegen betrapte ik mezelf, bij zomeravond-wandelingen langs de Schelde, op 't lispelen van van de Woestijniaansche verzen als:

... ‘en 'k voel dat de eeuwigheid in deze avond begint.’

[p. 117]

of:

‘'k Ben eenzaam-droef in 't geel-teer avond-dalen.’

De liefde voor een dichter, die me zóó maar het hart sprak, was in me geboren; ze duurt onverzwakt voort. Evenals bij allen uit mijn generatie. De generatie van 1910.

Nooit was iemand er minder op uit, schildknapen om zich heen te scharen; iets wat op een Katwijkschen troon geleek, was in 't Laethemsche zonne-paleis niet te ontdekken. En toch heeft geen dichter van onz en tijd, - en Verwey zeker niet - zoo diep-doordringend een invloed op zijn tijdgenooten uitgeoefend, als Karel van de Woestijne.

Met het oog op heel wat dichters uit den vóór-oorlogschen tijd, zou hij met Ronsard kunnen getuigen:

‘Vous ëtes tous sortis de ma muse et de moi’.

Dat bekennen, wij, Vlamingen, gereedelijk; zelfs gaarne. Niet aldus heel wat Hollanders, die minstens even sterk den van de Woestijniaanschen invloed ondergingen; maar daarvoor niet zoo rondweg begeeren uit te komen. Als of daar niet waren de verzen van...; maar ik citeer hier liefst geen namen; noch Vlaamsche, noch Hollandsche.

Ik vraag me alleen af, waaraan te wijten is, dat de verzen van Karel van de Woestijne zoovele epigonen vormden, zijn proza daarentegen... geen enkelen. Mij althans is niemand bekend, die sterk blijkt beïnvloed door dit proza. Wel zie ik er, die dadelijk herinneren aan Streuvels, Teirlinck, Timmermans, aan Querido en van Schendel; aan van de Woestijne echter geen. Hoe dit te verklaren? Ik heb me-zelf reeds dikwijls rekenschap gevraagd over dit feit; het is me vooralsnog een open vraag gebleven.

Dit proza is trouwens uniek in onze litteratuur.

Latijnsch naar den geest; Germaansch naar den bouw. Kantfijn, staal-sterk. Proza van een humanist, voor wien Hellas noch Rome geheimen bewaren, maar tevens tot in zijn teerste vingertoppen de heetste koorts van zijn tijd voelt kloppen. Proza van een Vlaming, dus van een geboren realist; maar een die aan de realiteit-om-de-realiteit niet genoeg heeft, en wiens verbeelding de realiteit opvoert tot een hooger plan: het visionnaire! (Sur- of superrealisme in den eenig-aanneembaren zin van 't woord).

Lees ‘De boer die sterft’, en zoek me dan in de heele wereldlitteratuur naar een tweede stuk, dat ermee op éen lijn kan gesteld.

[p. 118]

Met Gezelle, onze grootste taalvirtuoos, beweert Querido: Ik zie reeds, in een zeer nabije toekomst, heel wat filologen over van de Woestijne's taal, - al ware 't maar onder specifiek-morfologisch oogpunt - lijvige boeken aan 't schrijven!

Het gaat niet aan, te willen uitmaken, of Karel van de Woestijne grooter is als dichter dan als prozaschrijver. Hij is immers een geniaal dichter in al wat hij schrijft; - niet het minst in zijn essayïstisch werk.

Alle voortreffelijke kritici debuteerden met verzen; onder de allerbeste zijn er, die hun leven lang verzen schreven. In Holland werden heel wat dichters en prosateurs uit den Nieuwen-Gids-groep, door het impressionisme der schilders opgeslorpt; hun taal schilferde kalcidoskopisch uiteen. Daar was geen Lessing om hun te leeren, hoe de twee verwante kunsten uit elkaar te houden; erger nog: was niet van al de impressionisten, van Deyssel, ook als kritikus, de uitbundigste?

Te onzent ging het andersom. Van impressionistische schildersinvloed op de nochtans zoo buitengewoon rijk-piktureele taal van Karel van de Woestijne, is geen stippeltje aan te wijzen. Daarentegen, moeten heel wat Vlaamsche schilders bekennen, dat ze eerst in van de Woestijne's kunst-kronieken, zichzelf hebben ontdekt. Mij komt hier al dadelijk de naam te binnen van meer dan een bekend Vlaamsch schilder, die, eerst onder van de Woestijne's invloed, zijn eenig-waren weg insloeg. Dit geldt niet alleen voor schilders; ik weet ook hoe dankbaar vele schrijvers - en niet alleen Nederlandsch-sckrijvende - Karel van de Woestijne gebleven zijn, om den diepen kijk, dien hij hun in eigen werk gunde.

De beteekenis van Karel ven de Woestijne, niet alleen in de Vlaamsche letterkunde, maar ook in de wereld-litteratuur, is er een zeer aanzienlijke! Een, die veel hedendaagsche litteraire grootheden, met luidruchtiger koor van lofzwaaiers omzwermd, hem wel mogen benijden.

Met Karel van de Woestijne bereikte de Vlaamsche letterkunde een der hoogste toppen uit de wereldlitteratuur van dezen tijd.

Ik aarzel dan ook geen oogenblik, Karel van de Woestijne hooger te stellen dan - om nu alleen van levenden te gewagen - een Stefan George, en zelfs een Valéry. In Engeland, Italië, Spanje, de andere Europeesche litteraturen niet te na gesproken, zoek ik thans naar een naam, die met onzen dichter in één adem kan uitgesproken, en... vind dien niet!

Onze Karel van de Woestijne is vooral groot door zijn diepe mensche-

[p. 119]

lijkheid. Wie hem, tezamen met heel wat symbolisten en Nieuwe-Gidsers, onder de rubriek ‘individualisten’ of, onbegrijpelijker nog, ‘egotisten’ thuis brachten; - voor dezen bleef, en blijft zijn poëzie - alle poëzie trouwens - een gesloten boek!

Het ontging hun immers hoe Karel van de Woestijne als dichter is: een vertegenwoordiger van de heele menschheid. Alleen onder dezen, leven de onsterfelijken!

Joris Eeckhout.

December 1927.