Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 109]

Karel van de Woestyne.

Is het lichtelooze in zijn pupillen een schijn, een expressie van groot verdriet? Een matte dofheid? Of is het een gebrookenheid, door den fotograaf nog wat aangedikt?

Dit staat vast, dat deze jonge dichter, een ernstige uiting van diepe leevenservaring heeft weeten te geeven.

Hij weet wat poëzie is. Hij weet ze te baren en te vlechten. Hij kent onze Groot-Nederlandsche taal. En zoo er in zijn hart ook al Vlaamsche klanken ontstonden, zoo verfijnt en verrijkt dat zijn eigen Neederlandsch.

Nu luistert wel, goede en ontfankelijke taalgenooten, hier is weeder één, die ons Neederlandsch noodig heeft, om uiting te vinden voor zijn aandoeningen in onze taal. Het is nog wat fragmentarisch, het zijn nog maar enkele dichtstukken, zonder grooten, sterken samenhang. Verheugt U met mij en vraagt niet, of dit nu hoog-Hollandsch of Vlaamsch of Zuid-Afrikaansch is. Wij, Groot-Nederlanders kunnen het zonder moeite verstaan, hier is een, aan wiens scheppend taalvermogen wij, dichters, weer dank verplicht zijn, omdat hij onzen taalvoorraad heeft verrijkt en verhelderd. Deeze voorraad neemt steeds toe en dient ons, dat we met volle handen er in kunnen grijpen.

Laten we nu voortaan niet meer praten van ‘de mannen van '80’. Voor en na dien datum is de productie gelijkelijk doorgegaan, een weinig Vlaamsch hier, wat Zuid-Afrikaansch daar, wat algemeene woorden ooveral doorgesprenkt.

Het werk van de Woestijne, dat ik hier voor mij heb, is sterk en origineel - het hoort bij onzen taalschat.

Het is ook rijk, maar het zijn nog maar stukken en brokken. Alleen de titels zijn al bizonder en van deugdelijken klank, b.v. ‘Het Vaderhuis’, ‘De Paarden van Diomedes’, ‘Interludiën’, ‘de Stierendief’, ‘Alkomeus’, ‘Thanatos en de Vreemdeling’. Die geven al vermoeden van forschheid. Dit is de soort poëzie dat Keats schreef. De strenge, ernstige, verheffende dichtkunst. Het is alles nog niet af, dit werk van van de Woestijne, men voelt dat de dramatische conceptie nog ontbreekt, maar ooveral

[p. 110]

spreekt de waarachtige dichter er door heen en klinkt er een geluk van sprake, dat alleen van dichters-slippen vloeien kan.

Het motief van Woestijne's dichtkunst is veelal de liefde tot zijn ouders, vooral tot den vader. Er zijn woorden, die aan een gelukkig huishouden herinneren. Er zijn klanken, die denken doen aan het joodsche gezinsleeven, zoo sterk en treffend geteekend door Jacob Israël de Haan. B.v.:

‘Zegen deze avond, God: ons handen rusten
en kenden onze leden 't kleed der vreemde lusten’
‘en ons verlangen 't pad van de ongewoonsten waan’
‘thans zijn onze oogen moe, als van wie sterven gaan’...

‘Zegen deze avond, God!’

Zoo richt deeze dichter zich tot den Heer, die ons lot beheerscht. Dat daarbij zwakke plaatsen, uitglissingen voorkoomen, dat is van minder belang. Sommige zwakten zijn blijkbaar zoo bedoeld. Maar nimmer is het banaal, altijd is het echt en krachtig, soms te krachtig, en daardoor smakeloos. Er zijn fragmenten vol moedige gedachten en nieuwe, origineele klanken. Ik zal een sterk brok er van citeeren, tegelijk al te vreemd, al te wonderlijk, maar bij nader beschouwen rijk en sterk. Men leeze het met een critischen zin - het is geen smetteloos dichtwerk, soms gewrongen. Maar het heeft inhoud, het zegt wat - en als men zoeken wil naar wat het meest verwant is aan mijn tijdgenooten, dan komt men al spoedig bij den jongen Gorter terecht. Niet door ritme of oppervlakkige gelijkenis, maar door diepzinnige gedachten en schoone zegging. Men luistere, zooals men goede poëzie moet beluisteren, met ernst en ontvankelijkheid, met eerbied en goeden wil. Het is een fragment uit Alkuoneus:

Zie de lucht

maar neen! - de lucht - bestaat de lucht?

Zij is

hetgeen gij zijt, wanneer ge plots ontwaakt.
Gij ligt in een zacht leger en gij weet
dat gij ten rugge ligt. Maar gij gevoelt
dat gij plots zinkt als in een ijle kilt
om dan weer plots in een zoele leegt

[p. 111]

 

te worden opgeheeven...... Zijt ge nog?

 

Gij krimpt, zoo voelt ge. Maar ineens, daar gaat

 

gij breide'oneindig uwe leden uit -

 

gij hoort u hooren en gij ziet u zien.

 

Maar zijt ge uzelf nog? Zijt ge vreemd u niet?

 

aldaar ge lijdlijk ligt in duisternis

 

een onbegrijplijk wezen, willoos klein

 

en groot en heeft geen eigen zinnen meer,

 

en kunt niet eens nog bang zijn? - Voel, gij rolt

 

d'afgronden dóór, der hoogte en van de laagt.

 

Uw hoofd is als een gloende kogel. En

 

gij zijt niets meer dan hoofd; Maar is 't uw hoofd?

 

Gij ziet uw hoofd, kan dit uw hoofd nog zijn?...

 

En gij bezwijmt, gij gaat het onder in,

 

't fluweelen donker van het niet-bestaan

 

Gij voelt u worden vrij; gij voelt te zijn

 

hij die niet is; hij die niet is...

Men mag het niemand euvel duiden als hij deze poëzie niet begrijpt en er ook niet verder in door te dringen verlangt. Maar er zit een treffende reedekracht in, waarvan later de dramatische waarde zich ontwikkelen kan.

Het is als een afschaduwing van een koortsdroom, iets dat niet weezenlijk plaats grijpt of op andere wijze waargenoomen wordt. Het gedicht in Memoriam Renée Vivien, is nog wat merkwaardiger omdat het een reëele, concreete inhoud heeft en dus meer werkelijkheid poogt te zeggen. Een paar reegels van dat wonderschoone, statige gedicht luiden:

‘Wij arm en naakt in onze zatheid en die weeten’
‘dat elk begeeren weer door zatheid wordt geboet’

En dat woordje ‘zatheid’ is zeer geschikt tot toelichting van wat ik oover Vlaamsch en oover Significa heb gezegd. Het woord behoort tot Hoog- en Laag-Neederlandsch. In 't Vlaamsch is het grof en plat, in het Hoog-Nederlandsch gebruikt is het statig en waardig.

Een andere, schoone plaats is ook uit het gedicht aan de nagedachtenis van Renée Vivien:

[p. 112]

 

‘O maagd, die henen gingt bleek van uw schoon begeeren’

 

‘spijtig om d'eed'len schroom, die noodlooze heeft gehijgd’

 

...........................................................................

 

‘En wij benijden U, o schoone en schaamle dood

 

die nooit het wrange van de zatheid heeft gekend

 

waar huivert door ons hoofd, dees bralle en ongenoode

 

en pijnlijk overmachtige Lent’

Het is moeylijk voor een Hollander, om een woord als ‘zatheid’ goed te verstaan. Maar wie het woord kennen, hooren er kracht in en ernst. Het woord ‘bralle’ is ons nog vreemder, positief onhollandsch. Maar het schaadt niet aan de schoonheid van het vers, wanneer het uit ernstige kracht wordt aangewend.

Ook heeft het vers van de Woestijne beeldende kracht en kleingedichtjes naar den geest van Guido Gezelle, o.a. dit:

Over alle daken

bloeit mijn bleeke wake

alle sterren toe,

reikt ze strak en moe.

Baart dan alle bangen

steeds een nieuw verlangen,

Is dan alle vrees

Liefde's vrouwe en wees?

Over alle daken

bleekgebloede bake;

over heel de wereld heen

liefde en leed alleen...

Machtig is de beschrijving van den schutter Heracles:

Hij stond

alover het hoofd de harde gaping van

den Leeuwe-muil, geopend van oogen en de neus

zwart op het voorhoofd van den held, dat wit

toonde de leeuwen-tanden - -

Dit alles is rijk aan beloften. Dit is poëzie van de goede soort, streng en verheeven - ook weer liefelijk en fraai.

Frederik van Eeden.

Walden, 1 November 1927.

[p. 113]

Karel Van de Woestijne in 1910. Penteekening van A. Collin.