Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 99]

Karel van de Woestijne vóór de Van nu en straks-periode.

Zoowat 17 jaar oud, verscheen Karel van de Woestijne voor 't eerst onder de jongelui in Vlaanderen die, door de Vlaamsche furia aangegrepen, de wereld der Schoonheid eerlang hoopten te veroveren. Lange knokige gestalte, de schouders iets te hoog getrokken, mager en eerder bleek gelaat, maar met koninklijken asch-blonden haarbos; de rechter arm meest altijd, bij het loopen of het met u blijven spreken, rechthoekig geplooid, met daaraan een lange tengere hand die, naar omlaag gebogen, steeds naar een afwezigen monokel scheen te tasten. Nooit heb ik Van de Woestijne op een stoel zien zitten: met zijn volle lengte hangt hij er over, 't hoofd laag tegen de rugleuning, de gevouwen knie scherp, en hoog...

In de groep verwekte Karel van de Woestijne zoowat dezelfde verbazing als Arthur Rimbaud in den Verlaine-Kring verwekte. Zijn vroegrijpheid viel dadelijk op. Maar, waar zij bij Rimbaud tijdelijk leek, na enkele maanden opgelost in de levenspraktijk, ligt zij de ontwikkeling van Van de Woestijne's gansche literaire leven ten grondslag. Want de vroegrijpheid groeide tot zware veel-omvattendheid, bloeide ten slotte uit in vroege lusteloosheid. In die reeds verre jaren roesde het in Van de Woestijne's hoofd van bedenksels en plannen. Reeds had hij enorm veel gelezen en veel onthouden, en citeerde hij uit talrijke schrijvers, en had hij over jan en alleman, die in Vlaanderen en zelfs in enkele andere landen schreef of die uit Oud-Griekenland bekend was, een eigen oordeel. Of, zoo ge 't verkiest, - zoo'n jonge kerel! - een eigen-gemaakt of eigen-lijkend oordeel. Eigenzinnig en kneedbaar tegelijkertijd. Uit eigenzinnigheid lei Karel het op 't Athenaeum zóó aan boord, dat hij fel de aandacht trok van enkele leeraars: de eenen hadden een soort respect voor hem, de anderen hielden hem zoowat voor een onaangenaam mensch, wel niet een mispunt, nu precies niet een zonderling, maar voor een zeer intelligent student, bezig met buitenissigheden. En, natuurlijk, daar in die dagen de anarchistische leer opgeld maakte, en anarchisme met indivi-

[p. 100]

dualisme en symbolisme, bij nadere beschouwing, een driespan kunnen vormen, beleed de zeventien- of achttienjarige Athenaeum-student de opstandige leer met de felheid van zijn hartstocht die, in dien tijd, bizonder bedrijvig bleek. Maar, - en dit was toen al opvallend, - tevens vertoonde zich bij hem een sterke neiging naar een soort godsdienstigheid, die soms den vorm van literair katholicisme aannam, en, op andere oogenblikken, uiting zocht in een tasten naar mystische beschouwingen. In die momenten voelde hij zich Beaet uten Hove: een schuilnaam waaronder hij b.v. in ‘de Jonge Vlaming’ Jezus van Nazareth publiceerde. Beaet uten Hove voelde hij zich ook, en beminnaar van de ‘suyverheydt’, wanneer hij 't werk van tijdgenooten als Zola en Verlaine, met een pennetrek veroordeelde: Zola was in zijn oog een geestesverkrachter; Verlaine zéker een grootdichter, maar daarbij te veel een vleesch-dier. Hij had het vooral met het jonge zuivere pogen van de Régnier, Mauclair, Viélé-Griffin, en sympathiseerde met een paar anarchistische gedachten-voerders: Faure en Jean Grave en Hamon, die toen voor ernstig-sincère golden, thans al lang vergeten zijn. Maar als dan de andere Van de Woestijne niet de beminnaar van het zuivere symbool - of van de symbolische zuiverheid - niet de jonge man die meende, zooals hij soms dacht, dat poëzie vooral bestond in het in breede symbolen weêrgeven van den indruk dien het doode of het levende landschap op het gemoed teweeg bracht, - als dan de andere Van de Woestijne, de minder rijpe, maar jeugdig hartstochtelijkere zich deed gelden en aan 't woord kwam, dan teekende de dichter Erik Monck. En kenschetsend voor de waardeverhouding tusschen die twee elementen: het symbolisch zuivere en het menschelijk zinnelijke, die bij Van de Woestijne sedert zijn jeugd nooit hebben samen gevloeid of nooit ineen zijn gesmolten, maar steeds parrallel hebben geloopen, is het, in dien al verren tijd door mij meer dan eens geconstateerde feit, dat Van de Woestijne het pseudoniem Erik Monck scheen te verkiezen voor het werk dat hij het beste achtte; en dat soms een vers eerst als Beaet uten Hove geteekend, onder het pseudoniem Erik Monck verscheen omdat de dichter intusschen had meenen te ervaren dat het, naar klank en beteekenis, eigenlijk beter was dan hij aanvankelijk had gedacht. Bewust of onbewust hield Karel van de Woestijne Erik Monck voor zijn betere ik. Zoo althans heb ik het mij, in den loop der jaren, wijsgemaakt.

Trouwens, niet alleen onder de schuilnamen Erik Monck en Beaet uten Hove is Van de Woestijne's eerste werk verschenen: ik heb zoowaar

[p. 101]

uit die lang vervlogen jaren den indruk overgehouden, dat door den jongen schrijver veelvuldig gebruik van pseudoniemen werd gemaakt. Maar hoe zij alle mogen luiden, is me sedertdien ontgaan. Wie echter over de jaargangen van ‘Land en Volk’, een destijds te Gent verschijnend maand- of weekschrift, zou beschikken, kan er in een der afleveringen uit de jaren 1892 of 1893 het eerste werk ontdekken dat van Karel van de Woestijne is gepubliceerd. Verder is jeugdwerk te vinden in den bundel ‘Almanach van het leerlingengenootschap ‘Help U Zelf’ te Brussel, in een soortgelijke uitgave van den leerlingenkring ‘De Herremans Zonen’ te Gent, in het Volksbelang, in ‘De Jonge Vlaming’, in het Kerstnummer (1894) van dit studenten-tijdschrift, en ten slotte in ‘Vlaamsch en Vrij’.

Want, zooals ik zei, bizonder bedrijvig was in dien tijd Karel Van de Woestijne. In de honderd en een plannen, die zijn vrienden smeedden, stelde hij geestdriftig belang. Alsof hij zich den wijzen man van Gent tot hoog voorbeeld had gekozen, met raad en daad stond hij, van allen de jongste, zijn makkers bij. Hij ging weldra verder: hij ging zelf plannen smeden, uitzien naar medewerkers, jacht maken op den steeds verder vluchtenden, ongenaakbaren drukker-en-uitgever, dien het gegund zou zijn al dat jonge werk wereldkundig te maken, tot grooter glorie van Vlaanderen. Een gansch span Gentsche vrienden omringde Karel van de Woestijne. Een geestdriftig groepje Brusselaars juichte den jongen dichter toe. Tusschen beide groepen bestonden er voortdurende betrekkingen; hooggestemde brieven werden gewisseld; herhaaldelijk bracht de eene groep den andere bezoek; in uitgelatenheid werden die dagen gesleten. De Gentsche vrienden kwamen haast geregeld in Karel's vaderhuis bijeen. Meer dan eens was ik toentertijd ook een gast des huizes. De wanden van de kamer waren behangen met een vaal papiertje, beschilderd met triomfantelijke vruchten - of waren 't bloemen van de schrilste kleur? Uit de verte klonk de hamer van de werklui op de koperen ketels. Genoegelijke uren! Geestdrift, vriendschap en onbezonnenheid. Niet zonder eenige bedeesdheid overschreed men nochtans den drempel der woning: geen enkele brief van een vriend mocht aan 't vaderhuis worden geadresseerd; onder allerlei geheimzinnige of eenvoudige kenteekens moest de briefwisseling elders worden toegezonden. Alleen mocht naar de Slijpstraat worden geschreven, als men een bezoek aankondigde. Maar nauwelijks in de kleurige kamer, of Van de Woestijne's moeder - sedert ettelijke jaren was de vader overleden - verscheen met een

[p. 102]

vriendelijken glimlach, een innemenden welkomgroet. En dadelijk voelde men er zich ook thuis, in Karel 's vaderhuis. Na 't middagmaal, de opgewekte wandeling naar het lokaal waar de vrienden op ons wachtten. Langs vele straten liepen wij er heen; ik, niet klein, maar de jongere Karel, naar het mij nu voorkomt, toch nog grooter; ik, vrij slank, maar Karel nog magerder, boven mij uitgewassen, - en met zijn weelderigen haarbos. Opgewekt vertellend van boeken en plannen en avonturen; Karel bovendien piekfijn soms uiteenzettend, welke ziekte of kwaal hem het laatst had bezocht. Zoo, de straten door. Op den Kouter, even een aarzeling: dwars over het plein wilde Karel niet, en wij scheerden langs de huizen heen. Vele straten nog, rechts en weer links, alle mij onbekend (en daarom misschien wil het mij nu toeschijnen, dat de weg eindeloos was en over veel straten voer). Tot het lokaal, aan een kaai, werd bereikt, waar 't rumoerig, 't grandioos naar daden-in-schoonheid - en is schrijven en dichten niet de heerlijkste daad? - hunkerend groepje jonge lieden bij pot en pint zat te wachten. Van al die vrienden, hoevelen zijn er al ter ziele, en meest allen jong gestorven! Van de overgeblevenen, hoevelen hebben een anderen weg ingeslagen, ver van elk schoonheids-betrachten; hoevelen onder die makkers kent ge nu nog, Karel?

En dan kwam eerst de kennismaking met Fikken de Meyere, die te Boom woonde, die óók aan Jong Vlaanderen had meêgewerkt; dan de vereering voor het werk van Prosper van Langendonck. Reeds, met de Meyere, grootsche plannen, om een eigen tijdschrift te stichten - en 't onbewust-hooghartig neêrzien op die kleine tijd- en weekschriftjes; het kalme besluit om niet langer meer te samen met Laurali ‘Vlaamsch en Vrij’ van poëzie te voorzien. De lectuur van Kloos' wondere ‘Verzen’: blijde verrassing, diep-genoten schoonheidsvreugd, verruiming van eigen gevoel, eigen inzicht en eigen besef. De dag der dagen, dien men uitzingen moet. En zoomeê verschijnt Van Nu en Straks. Pol de Mont in een hoek verdrongen; Helena Swarth geparodieerd. En de bakker uit Avelghem, Stijn Streuvels, - die óók aan De Jonge Vlaming en aan Vlaamsch en Vrij heeft meëgewerkt, - komt met Mane de Bom naar Gent over, op heugelijk bezoek! Van een eigen tijdschrift, met de Meyere, geen sprake meer. Van Nu en Straks...

Afgebroken nu met de leeraars, die hun beschermende hand meenden te moeten uitstrekken; afgebroken ook met de meeste makkers, ‘staartdragers’ of ballast: de eigen weg klaar voor het oog. En, bij den eersten mijlpaal op dien weg, het, door onbewustheid heen, zelf-bewuste geluid:

[p. 103]

‘Ik heb me in een atmosfeer van innig willen-werken verplaatst, dat, ware het het leven niet dat me najaagt in al wat ik hoop, me volkomen gelukkig zou maken. Al wat... banden of verplichtingen heet tracht ik zoo goed mogelijk af te schudden. Wat ik wou, dat is, alleen, volkomen vrij, tegenover alles staan; dan zou ik, dat voel ik innig, en kom ik meer en meer nabij - een dichter, misschien met de jaren een groot dichter kunnen worden. Ik voel meer en meer trots-door zekerheid in mij klimmen, omdat ik weet dat mijn werk niet alleen door mij gevoeld wordt... En nu doe ik wat ik wil, en gelijk ik het wil; ik geloof zelfs (o vermetelheid) dat ik mijne eigene personaliteit aan 't vinden ben...’

Zoo luidt de bescheiden biecht aan den meest vertrouwden vriend. Begraven en voor altijd vergeten waren intusschen Beaet uten Hove en Erik Monck. Doch Karel van de Woestijne-zelf was opgerezen. Ook voor hem ving de Van Nu-en-Straks-periode aan!

F.V. Toussaint van Boelaere