Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1927

[p. 266]

Beethoven als Vlaming
door Prof. Ernest Closson.

Het is ten slotte onverschillig van welke nationaliteit een groot man is. Het heeft weinig belang dat God Dante, Leonardo, Goethe, Beethoven in Italie of Duitschland liet geboren worden. 't Voornaamste is dat Hij ze geschonken heeft aan de wereld en zij behooren tot het gemeenschappelijk bezit der menschheid. Iets anders wordt het echter als het gaat om de studie van hun geest of hun kunst. Dan worden erfelijkheid, nationaliteit van het hoogste belang. Hoe groot hij ook zij een mensch staat nooit alleen. Hij is het produkt van een tijd en een midden wier gedachten, verlangens en ziel hij kristalliseert. De banden die hem nauwst vasthechten aan dien tijd en aan dat midden zijn juist die van de erfelijkheid, de nationaliteit, het ras.

Bij niemand meer dan bij Beethoven worden deze zoo klaarblijkelijke beginselen bewaarheid. Ieder voor kunst waarlijk vatbare ziel kan zijn genie aanvoelen en rillen onder zijn aanslag maar wij beweren dat niemand het artistiek verschijnsel dat hij geweest is, verklaren kan zonder in acht te nemen dat hij van vlaamschen oorsprong is.

De vluchtigste studie van het leven, het karakter en werk van dezen meester, zet u zoo duidelijk vóór de invloeden van het ras op hem, dat men zich niet verklaren kan hoe dat tot nogtoe zoo veronachtzaamd werd. De steeds aangroeiende Beethoven-literatuur heeft eerst tot vermoeiens toe almaar dezelfde elementen ontleed en is nu bezig de allergeringste microscopische feitjes uit het leven van den toondichter te verzamelen. Maar het zeer voorname feit van zijn vlaamschen oorsprong en de beteekenis van dat feit in zijn werk, dat alleen blijft men verwaarloozen. Veronderstel even dat Beethoven in België zou geboren zijn van duitschen bloede, zooals hij nu van vlaamschen bloede is, er is geen twijfel aan of dat zou in Duitschland een massa boeken hebben verwekt over zijn kontaktpunten met het Duitsche vaderland en het duitsch genie. De onverschilligheid door België en Vlaanderen hieromtrent aan den dag gelegd tot op heden,

[p. 267]

kan men enkel verklaren door de geringheid van het aantal musicologische studies hier te lande en dat onze enkele specialisten als Coussemaker, Fétis, Vander Straeten, Gevaert in andere richting werkten. Misschien ook ontbrak het de mees ten hunner aan het noodige gevoel om in Beethoven te ontdekken wat hen tot die gevolgtrekking zou hebben geleid. Onze generatie die meer geleid wordt door het gevoel, beperkt zich niet meer tot de objectieve ontleding van een stijl naar zij buigt zich over het kunstwerk om er de uitdrukking te vinden van een ziel.

Deze opmerking wordt gegrond door de richting welke de eerste studies over Beethoven's vlaamschen oorsprong in België insloegen, bizonder de studie van de Burbure wien de eer toekomt voor het eerst den stamboom te hebben opgemaakt⁽¹⁾. Hij was de aangewezen man om daaruit de goede conclusies te trekken, door in het licht van dat feit het karakter en het werk van Beethoven te ontleden. Hij deed het niet en beperkte zich bij zijn opsnuffeling van den burgerlijken stand.

Toch is de vlaamsche verwantschap in Beethoven's genie zoo klaarblijkend dat meerdere vreemde critici en musicologen ze hebben aangevoeld. Romain Rolland zinspeelt er op in zijn prachtige ‘Vie de Beethoven’. Vollbach (‘Die Eigenart des Beethovenschen Kunstwerkes’) wijst op de essentieele naieveteit van Beethoven's inspiratie zonder nochtans te vermoeden dat dit een zoo vlaamsche karaktertrek van den meester is. Nagel (‘Beethoven und seine Klaviersonaten’) zegt dat het karakter van den mensch Beethoven niets van het Rijnlandsch karakter heeft en vergelijkt zekere werken van hem met de vlaamsch-primitieve meesterwerken der schilderkunst. Ongeveer hetzelfde doen Wijzewa en Landormy. Beethovens' tijdgenooten, zijn intiemen, hadden er al een voorgevoel van. Jufvrouw M. Belpaire herinnert er aan dat Schindler de republikeinsche gevoelens van den meester toeschreef aan zijn vlaamsche oorsprong en het staat voor ons buiten twijfel dat de buitengewone lankmoedigheid der edele vrienden van

(1) Men lette op die prioriteit. In 1868 gaf de Burbure in de ‘Biographie nationale de Belgique’ zijn ‘Notice sur Louis van Beethoven le vieux, d'Anvers’. De vormelooze publicatie van Edouard Gregoir (een onbehendig compilator) getiteld ‘Notice sur les origines du célèbre compositeur (sic) Louis van Beethoven’ is niets anders dan een plagiaat van de Burbure's werk.

[p. 268]

Beethoven tegenover zijn allerhande buitensporigheden, de verdraagzaamheid der Weensche politie tegenover zijn revolutionaire opinies, niet alleen hun reden vonden in de grootheid van den kunstenaar, grootheid die eerst veel later ten volle zou worden erkend, maar ook in de overweging dat hij van vlaamschen bloede was. De vreemdelingen echter weten niet heel goed wat de vlaamsche ziel is, anders zouden zij de kwestie uitgediept hebben en in menige passage van Beethoven's werk de verheven uitdrukking van het vlaamsch genie hebben ontdekt.

In België zelf werd de kwestie nauwelijks aangeraakt. In zijn populair boek over Beethoven, schrijft Wilder nogal uitvoerig over den vlaamschen oorsprong van den toondichter, maar zijn beschouwing blijft daarbij beperkt. In het belangrijk werk van Jufvrouw Belpaire over Beethoven (1921) vindt men vele aanduidingen daaromtrent. In haar mededeeling aan de Kon. Vl. Akademie bepaalt zij deze nog nader naar aanleiding der duidelijk gestelde vraag: ‘Was Beethoven een Vlaming?’ (1926).

Maar het verzamelwerk moet nog gedaan worden. Daar zou het er om gaan het probleem onder al zijn aspecten te belichten en het staat buiten twijfel of al de verzamelde gegevens, zorgvuldig geordend, zouden op treffende wijze getuigen voor de belangrijkheid van Beethoven's vlamingschap in de vorming van zijn genie. Ons dunkt dat een Belg dat onderwerp beter dan welke vreemdeling ook zou behandelen, niet omdat een nationaal gevoel hem daartoe pramen zou, (dat heeft immers niets met de zaak te maken) maar omdat hij grondiger de vlaamsche raseigenschappen kent. Reeds sedert lang denken wij aan dat werk. Onze eerste aanteekeningen daaromtrent werden vóór 20 jaar geschreven. Omstandigheden en levensverplichtingen hebben ons steeds verhinderd dat ontzaglijk documentatiewerk te voltooien (denk even aan de uitgebreidheid der Beethoven-literatuur) laat staan die documentatie te verwerken. Want wij hadden dat werk niet half en half willen doen, maar zoo volledig en zoo goed mogelijk. Het belangrijk en grootsch onderwerp verdient dat. Een onzer vurigste verlangens blijft dat God ons nog ooit het plan late volvoeren.