Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1927

[p. 262]

De Tragische Symphonie
door Hendrik Andriessen.

Met de illusie der gemeenschap voor oogen bezingt Beethoven in zijn Negende Symphonie het ideaal van het menschelijke, aardsche geluk. Hij worstelde zijn geheele leven met het ongrijpbare geluk, met de liefde, met het leven zelf, met zijn muzikaliteit. Men mag niet zeggen dat hij de roeping gevoelde de ideale gemeenschap muzikaal te verbeelden; men mag met zekerheid aannemen dat hij altijd driftig greep naar een onderwerp, een historie, een beeld, waarin zijn muzikale vitaliteit nadrukkelijk en voor iedereen duidelijk werd verklaard en geaccentueerd. Zoo er echter één werk mocht zijn waarin hij zijn idee, zijn geloof als hooger wegen dan zijn muziek, aan de menschen schonk, dan moet zijn opera ‘Fidelio’, deze onvolprezen hymne aan de Liefde en de ‘Trouw,’, geroemd worden. Oorsprong en doel zijn bij dit kunstwerk in evenwichtige schoonheid verbonden. Men hoort en ziet hier het geluk. Het is geen tragedie, het is het muzikale drama, de gezongen handeling.

De negende symphonie is op andere wijze ontstaan. Men meent dat Beethoven meermalen het plan maakte Schiller's hymne ‘An die Freude’ te componeeren. Men noemt vóórstudie's, en men concludeert uit de geschiedenis dat hij eindelijk zijn doel bereikte en de muziek vond die het gedicht tot een symphonie zou maken: de symphonie, waarin de menschheid het geluk zou worden toegezongen. Werd hier een roeping vervuld? Welk geluk werd hier geprezen, welke gelukkige hoogepriester bood hier zijn ervaring, welke menschheid werd hier toegeroepen? Het is niet moeilijk vurige woorden te vinden voor het ideaal der gemeenschap, zoomin het moeilijk is de edele ziel van den componist te begingen. Toen de meester het gedicht las zal hij vurig en driftig als altijd geweest zijn: Schiller was zijn tweede begoocheling; Napoleon zijn eerste. Het ongrijpbare ideaal der menschheid zou hij tot zijn dood als levend beeld kunnen aanbidden, daar hij op de werkelijkheid niet behoefde te wachten.

De negende symphonie is een der machtig-klinkende uitingen van

[p. 263]

Beethoven's muzikale hartstochten; krampachtig samengesteld uit de ontembare driften zijner natuur en uit de teederheden van zijn hart. Het is een krachtsontlading die verzengend werkt op gevoelens, en gedachten zelfs, van anderen. De muziek dezer symphonie is een brand, - en weet niets van idealen, van wereld, van menschheid. Het vuur verteert den componist, den betooverden, ongelukkigen meester, die altijd de natuur onder den magischen dwang zijner muzikaliteit gehoorzaamde. Hij mocht zich alles verbeelden: Napoléon, Credo, Sanctus, Seid umschlungen Millionen, het zijn slechts illusies: aanleidingen, ontstekingen. Hij geloofde in alles; behalve in het egoïsme der muziek; en hij kon niet vermoeden hoe de toekomst zou zijn. Dit egoïsme is de waarheid der muziek, de gezonde kracht, de vruchtbaarheid en de schoonheid. De muziek is de edele verbeelding der dierlijkheid. Noem de muziek als ge wilt de levende lente en we hebben alweer literatuur genoeg.

Welk een tragedie bevat dit muzikale leven van Beethoven: altijd hoogste illusies; ironieën der idealen; worstelingen van den mensch met de muzikaliteit. Het romantische nageslacht heeft zijn majeur- en mineuraccoorden, zijn driftige rythmiek als levensstrijd aanvaard, als volkomen schoonheid, nooit als zwakheid, nooit als ontevredenheid als opstand - tenzij ook dit alles als positieve schoonheid. Geen mensch die er aan denkt bij alle geloei over alle ‘Menschen werden Brüder’ in dit woord te gelooven en aan daden te denken. Dit is de leugen bij het geloof in Beethoven's ‘algemeene menschelijkheid’. Het is prachtig in de concertzaal... en overigens bestaat er geen negende symphonie.

Dit is de tragedie dezer Symphonie; waarom ontdoet men deze instrumentale, krachtige muziek niet van den tekst, opdat niemand zich bedriegt met buiten-muzikale gedachten en gevoelens. De koren en de solisten zijn geen menschen, het zijn instrumenten en slechts de dierlijkheid hunner stemmen dient ontwikkeld te zijn om het orkest te vullen. Hier spreekt geen verstand, zingt geen gevoel, dirigeert geen verbeelding; hier schreeuwt de brand der natuur; de onverbiddelijke waarheid der gedachtelooze krachtdaad. Het is het machtige egoïsme der muziek.

In Beethoven's tijd behoorde de negende symphonie eenigen tijd tot het bezit der edellieden, na zijn dood ging het stuk behooren aan de bourgeoisie, onder bestuur en eigendommelijke toelichting der

[p. 264]

dirigenten. Wat zal de toekomst doen? De menschen werden geen broeders; millioenen hebben elkander moeten vermoorden; voor omhelzen en umschlingen is nog geen tijd gevonden. Men heeft nooit een publiek kunnen vormen, waarvoor deze symphonie de spiegel der werkelijkheid was.

En de muziek moet de spiegel der werkelijkheid zijn! Zij behoeft God niet te vervangen, zoomin de concertzalen met hun zondagsplicht voor abonne's de kerken mogen vervangen. Het nieuwe geslacht vraagt naar de muziek des levens, naar de verbeelding van zijn ervaring, zijn geloof, hoop en liefde. Geen wanhopig, ‘vrij’ kunstwerk, maar een hymne. De muziek zal menschelijkerwijs volmaakte symphonieën kunnen voortbrengen, wanneer zij zingt, speelt, danst, de natuur en het leven eert. O, onvolprezen Bach der Brandenburgsche concerten!

De edele, altijd verliefde, maar menschenschuwe componist der negende symphonie is door zijn muzikalen strijd verteerd; zijn muziek is het spel der dirigenten; betoovering en begoocheling der luisteraars.

Haarlem, 1 Maart 1927.