Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1926

[p. 861]

De andere Franciscus
door P. Hilarion Thans O.F.M.

Eindelijk doken we op uit het bosch dat, van af den hijgenden Corsalone, den klimweg had overschaduwd, en eensklaps stond ge vóór ons, om te grijpen, leek het, de drie honderd meter hooge, beboschte rotsmassa der Penna: de eigenlijke Albernoberg. Maar eerst nog moesten we een woeste, eenzame hoogvlakte over. Den wijd-omzwaaienden rijweg lieten we, om recht door heesters en hei, langs rotsblokken en over watervlietjes, dóór te breken. Plots herkende ik die hooge, ruige woestenij, voor 't steenveld waar Frits Kunz zijn Idyll heeft gesitueerd. Hoe begreep ik hier zijn Franciscus, in een purperen morgenlucht, op een granietblok neergezeten, en in de koele, urenwijde stilte, sprekend met een klein vogelke dat op zijn wijsvinger neerhurkt. Later zaten we, in afwachting dat we langs een smallen steenen wenteltrap naar boven mochten, in een ruimen, zwart berookten kelder. Als de spaken van een wiel staken gansche boomestammen in een loeiend houtvuur. De zwaar gebaarde en behaarde houthakkers, met handbijl in den gordel, en vilten punthoed op, waren 't niet de roovers die de goedhartige broeder Francesco zoo heusch en hoofsch wilde onthaald hebben?

Vroeg in den morgen klom ik, tusschen de zilverige zuilen van 't beukenbosch door, de ronde heuvelingen op die, al zwellend en inzinkend, voeren naar den hoogsten kam. Lichte nevels werden door de rijzende Maartzon omhoog geheveld; langzaam verhelderde 't onvergelijkelijk vergezicht van kammen en kruinen, wouden en heivlakten, en witte stedekens op minuscule heuvels inde verre diepten. - Hier zag ik Francesco zingend zijn zonnelied.

Na de Mis in de stigmatizatiekapel, bracht een beminnelijke Toscaansche medebroeder me aan den duizeligen rotsrand waarop de Broeder zich, vóór het Wonder, had afgezonderd. Weerom, van af dit machtige balkon, een éénige uitkijk in de richting, meen ik, van Monte Casale. De rijweg van gisteren als een wuivend wit lint. De nietige dobbelsteenen van 't naaste gehucht. Een licht gesuis uit de groene eikenkruinen, heel

[p. 862]

diep onder onze voeten. Loodrecht hangen de rotsmassa's omlaag. Een stilte zooals er alleen hóóg boven de wereld kan waren. - Broeder Francesco: hier kunnen we met U contempleeren...

Maar dan dalen we langs wankele, glibberige steentrappen in een rotskloof. De dag vergroent en vergrauwt tot onzekeren schemer. Enger vernauwt de scheur, vochtiger pakt ons de kilte bij de keel. Een neergestorte maar in de spleet hangen gebleven rotsblok vormt een lage, angstwekkende poort. Nog dieper dalen we, tot een reusachtig steenen gevaarte, door een aardschudding horizontaal van zijn basis verschoven, een lage krocht vormt, iets als een breed geopende lade in den bergflank. In den versten hoek van deze grot, waar de grond slibbert van slijk, en 't koude water langs okergele wanden zijpelt, toont m'n gids ons het ‘bed van Sint Franciscus’. We huiveren om die dreigende, pletterende rotszoldering; om de nacht en de kilte; om de vreeselijke boete van onzen Vader. Een vluchtige blik gunnen we aan den platten steen, waarop, volgens de ingebeitelde legenda, Christus zich naast Francesco kwam neerzetten. We spoeden terug omhoog, naar den dag, de zon, de zoelte, de suizende wind in de kruinen.

Verleden jaar reden we, van uit Rome, op naar Assisi. Geórganiseerde bedevaarten doen Assisi aan, aleer naar Rome te varen. En 't is beter. Na de uitbundige pracht der marmers en mosaïeken, der renaissance-koepels en -portieken, der monumentale fonteinen en prinselijke tuinterrassen, leek ons heel Assisi, met de groote Francescokerk erbij, wèl kleurloos, naakt en barbaarsch. De middenkerk scheen ons zwaar en somber. Even gaf de opperkerk, met haar ijler spitsbogen, doorzonde ramen en bleeke fresco's, een verademen in licht en kleur. Maar hoe beknelde ons daarna de tastbare nacht der crypte! In 't schuw verschuivend schijnsel van enkele kaarsen, ontwaarden we lage, lijvige pijlers; een dóórzakkend gewelf, dat met al zijn gewicht te steunen scheen op het massieve grafaltaar. Van 't eigenlijke graf was niets te zien dan een somber traliewerk, dat de steenen kist met het gebeente van den zingenden kleinen Arme, onttrok aan de oogen, de handen, de lippen zijner kinderen en vrienden... Mijn gedachten gingen naar een ander graf. - Van uit Lisieux kronkelt de landelijke baan naar boven, tot aan den helderen doodenhof in terrassen langs de dalende helling gelegen. Bleeke voorjaarszon. Gelaten-treurende stilte. We vinden het witgeverfde houten kruis, het langwerpig perkje door een lage omrastering bepaald. De bloote aarde waaronder de kleine Theresia, nog niet heilig verklaard,

[p. 863]

rust, gaat schuil onder hoopen bloementuiltjes. Men bidt daar, beter, in de ingetogenheid der dingen; dit graf opent vlak op den hemel; men verbeeldt zich de ontslapene, van tijd tot tijd heenschouwend over de mooie valleien van haar geboortestreek. Moest ook de Zanger Gods niet zóó begraven liggen? Daarhoog, midden op de groene glooiing tusschen den boven-stadswal en de Rocca-ruine! Al vroeg bezocht hem de zon; heel de Ombrische vlakte, en de blauwe kusten van die groengrijze zee, zou hij van uit zijn laatste beddeken overschouwen. 't Gelui der klokken zou éérst tot hem stijgen. De leeuwerikken van Portiuncula zouden wel eens overwieken, om te tierelieren vlak boven 't enge tuintje van z'n graf. Een wild konijntje zou er over heenwippen; een duif neerhurken op een arm van het kruis; een stout lam komen knabbelen aan de bloemen, De oude wolf van Gubbio ware in beevaart gekomen, om op dat graf te sterven als een trouwe hond. Ook zou er wel een landman, het hoofd ontbloot, bij neerknielen; een bruine druivenplukster, met den witten doek op het hoofd, zou haar klein donker jongentje de handen doen vouwen....

Langs een natuurlijke helling glijden onze sympathieën naar dien éénen, dien halven Francisais: naar den feestenden koning der jeugd, naar den verliefde der schoone natuur, naar den paradijsman die de boomen omhelst, die voor de vogelen preekt, dien de fesanten navliegen en de visschen van den Trasimeno nazwemmen, als zijn schuitje over de glimmerende wateren wegdobbert. We hooren graag hoe hij treurigheid de ziekte van Babylonië noemt; hij verrukt ons daar hij twee stokken grijpt om vioolsgewijze de onbedwingbare muziek zijner ziel te begeleiden. Dien Francisais willen we, die 's nachts opstaat om met een afgevasten broeder te eten; die nog liever moeder dan vader wordt genoemd; allen voorbijgangers den vrede wenscht; geschillen bijlegt door z'n zonnelied aan te heffen; zich met moeite weerhouden kan, zoo schijnt het ons, schooiers en baanstroopers aan zijn hart te drukken. Die Francesco is het, dien we meest hooren bezongen en gepreekt; hèm vinden we weer op doeken en in beeldhouwwerk. En hoe vaak verbeelden we hem ons, daar hij de jonge Clara Scefi met fakkellicht en epithalaam in 't nachtelijk Portiuncula binnenleidt; of dat noenmaal met haar houdt, als het heele bosch in brand schijnt te staan, aangestoken door vlammen van hemelsche liefdevreugd, - zoodat de goede poorters van Assisi aanrennen om te blusschen. Dat is de Franciscus der bovenkerk; de Franciscus der stralende La Verna-terrassen.

[p. 864]

Indien het leven van den Heilige ons méér nut wil opleveren dan poëtische verteedering en esthetische bewondering, moeten we den moed hebben neer te dalen, met hem, in de crypte en in de krocht. Dààr ligt de sleutel van de licht-dronken opperkerk; van dààr klom hij, uit de kilte en duisternis der begeerlijkheid, óp naar het licht en de vrijheid van 't onbelemmerd genadeleven. De koning der jeugd heeft zich naakt uitgekleed; de delicate troebadoer omhelsde vunzige bedelaars en walgelijke melaatschen. Die langs de wegen den vrede toeriep, deed zijn moeder jammeren; zijn vader schelden en vloeken. Hij zou later voet voor voet strijden tegen eigen broeders en ze met Gods toorn bedreigen. Hij danste van innerlijk geluk, omdat hij zijn oogen had blindgeschreid. Francesco wandelde door Ombrië als Adam door het Eden, omdat hij de zonde van Adam wegbrandde uit z'n vleesch: door zich naakt te wentelen in de sneeuw en in de doornen. God vond hij terug in de natuur, omdat hij, door bovenmenschelijk vasten en boeten, in z'n eigen natuur geneutraliseerd had het booze. - Met den Booze streed hij 's nachts in verlatene kerken. - Hij die Clara uit de wereld trok, en de verpleegdiensten aanvaardde van ‘broeder’ Jacoba, dierf zijn oogen niet opslaan naar 't gelaat van de ‘dochter des Konings’; en bestrooide, zwijgend, zijn hoofd met assche,vóór de koortralies der zusters van San Damiano.

Zie zijn vroegste afbeelding in dat donker kapelleke daarboven te Greccio. Francesco, zooals Masseo het hem trouwens zei, is niet groot, niet schoon; z'n verschijning heeft niets indrukwekkends. De onregelmatige trekken drukken hevig zielelijden uit. Hij houdt een zwaren doek in de hand, zwaar van de tranen die hij wischt uit zijn zieke oogen. Beschouw hem ook nog in de kapittelzaal van San Marco te Florentië: daar beeldde hem de Angelico uit, in z'n grondhartig medelijden met den Gekruiste, Francesco's voorbeeld. - Ook voor Kristus lag Gnetsemané aan den voet van den berg der Hemelvaart.

Voor alle Kristenen ligt den weg aldus afgebakend: per crucem ad lucem. Door het Kruis naar het Licht, ziedaar de hééle Franciscus. Zooals het aloude rythmisch officie van den Heilige het zegt: ‘Roepen we hem ter hulp, wij die nog gebukt gaan, en verpletterd liggen, onder lasten van stroo, slijk en brikken; opdat we den Egyptenaar onder 't zand mogen begraven, en vrij worden, door 't afdooden der vleeschelijke lusten.’

[p. 865]

Houtsnede van JOAN COLLETTE