Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1926

[p. 789]

Van Vreemde Letteren.
Mécs Laszló.
door Dr. A. Cardijn.

‘Rozen plant ik in de menschenharten.’

Deze jonge dichter - hij is nog geen dertig jaar oud - is de leider der moderne hongaarsche dichtkunst. Hij bracht nieuwe geluiden en nieuwe bezieling en een vernieuwd gemeenschapsgevoel zindert in zijn verzen.

Mécs Laszló is een priester, een Premontstratenser, en de gevierde dichter van het bij Tjecho-Slowakije ingelijfde Noord-Hongarije. Alhoewel een vurig vaderlander die diep treurt om de verscheuring van het dierbaar moederland, heeft hij het nochtans beter geacht zijn schamele lotsbroeders niet te verlaten en is hij op zijn post gebleven daar waar de ruwe hand van den overheerscher de ergste wonden toebracht.

Mécs is geboren in een klein dorp van Noord-Hongarije dicht bij Kassa. Zijn vader was er onderwijzer.

De dichter zelf verhaalt dat in zijn zeer uitgebreide familie al de maatschappelijke klassen vertegenwoordigd waren, en dat niettegenstaande dit maatschappelijk verschil de band tusschen de familieleden heel nauw was toegetrokken dank zij de gemoedelijke en hartelijke gastvrijheid en de zucht naar gezellig samenzijn die hen kenmerkte te samen met een trouwe, diepe godsdienstzin.

Aan die atmosfeer van den familiekring heeft Mécs Laszló te danken hetgeen hij zelf noemt: zijn evangelisch erfdeel, zijn warme liefde voor de menschen die den grondtoon vormt van zijne kunst. ‘Men heeft mij een socialist genoemd, schrijft hij, dat is niet waar. Ik wilde enkel een mensch worden volgens het Evangelie, vroeger in volstrekte onbewustheid (toen hij nog in den familiekring verbleef) en nu met welbewuste doelmatigheid. Uit die begeerte wordt mijn dichtkunst gevoed: een menschelijker, een evangelischer leven brengen aan de menschen en mijn hon-

[p. 790]

gaarsche broeders geacht en geëerd zien te midden van de wereldbroederschap. De smarten die de mensch aan den mensch toebrengt moeten tot een minimum herleid worden, wat daarenboven van hoogerhand als smart aan den mensch wordt toegedeeld moet als geschenk aanvaard worden. Hij draagt in zich de sterke overtuiging dat zijn dichterlijke aanleg overeenkomt met den nood van zijn tijd. ‘Vóór en onder den oorlog zou ik niet geweten hebben waarover te zingen’ Hij heeft ook het levendige bewustzijn van Gods' gedurige tusschenkomst in den loop van zijn leven: ‘Mijn leven zou men kunnen kenschetsen als de gedurige bedrijvigheid van een hoogere Wil in een mensch met zwakken wil, die leeft zonder ambitie en zonder plannen en die vandaag nog niet vermoedt wat die hoogere Wil ten slotte bedoelt en bereiken wil.’

Onder den aandrang van die hoogere Wilsbeschikking wordt hij na een zware ziekte tot Premonstratenser met de hoop leeraar te zullen worden. Pas heeft hij enkele maanden onderwezen of de Tjechische Staat doet de gymnasia der Premonstratensers sluiten en de jonge kloosterling, die zijn geboortegrond niet wil verlaten wordt pastoor van de kleine gemeente Nagykopor in het alledaagsche eenvoudige midden van een arme boerenbevolking: ‘Maar ik haalde mijn hart te voorschijn, en overal waar ik het aanbood bloeide uit de alledaagschheid liefde op.’

Daar vooral wordt in hem de aandrang tot dichterschap wakker. Hij komt er in intieme aanraking met zijn arme geloovigen, deelt hun lief en leed, en leert er de duizend gezichten van het leven kennen met zijn zorgen en zijn smarten. En als bijzonderste geneesmiddel reikt hij aan zijn menschen de bloem der liefde: ‘Rozen plant ik in de menschenharten’

Nooit had hij vroeger vermoed een groot dichter te zullen worden, maar hij is de dichter niet: ‘Die hoogere Wil spant af en toe snaren op mijn ziel, die viool uit zeer gewoon hout gesneden, en ontspant ze opnieuw als het lied uit is, opdat de nietige viool niet zou denken dat zij de oorzaak is van het lied.’

Zijn eerste versbundel ‘Hajnali Harangzó’ (1923) (De Morgenklok) maakte onmiddellijk grooten opgang en stelde Mécs Laszló van meet af aan het hoofd der jongere generatie. Het volgende jaar verscheen zijn tweede bundel ‘Rabszolgàk ènekelnek’ (Slaven zingen) die voor goed zijn faam vestigde en waarvan op een jaar tijds 3000 exemplaren werden verkocht. Zijn populariteit grenst bijna aan vereering vooral bij de diepbeproefde Hongaren die in het afgescheurd gebied op hun eigen vadergrond als bannelingen leven. En dit is niet te verwonderen daar

[p. 791]

vooral het bittere lot der armen, der verstootelingen van het leven hem ter harte gaat. Zijn warm meetrillend gemoed blijft niet onverschillig bij het zien van de menschelijke ellende, ja soms slaat het over tot bittere verontwaardiging en dan wordt zijn dichtkunst tot een geweldige klok die als het noodgeschreeuw van den stormwind weerklinkt.

Maar bovenal toch, en dit meer speciaal is zijn tweede bundel, is hij de apostel der liefde die aan de menschen de wet der broederlijkheid komt verkondigen:

- ‘Ik heb mij opgeworpen tot den treurenden Noé op de ark,
en ik luid de klok der liefde!
Op den vuilen vloed in mijn sneeuwblank schip
zeil ik vooruit en tokkel de snaren.
En naar het gefolterd hart der menschen
zweven, zweven neer mijn blanke versduiven!’

Met schrijnend hart beweent hij den nacht der harteloosheid, der liefdeloosheid en smeekend roept hij de menschen toe:

‘Menschen met blindheid geslagen
Steekt uw harten aan!
Duizend lampen vervangen de zon
en tot dageraad ontvlamt het nachtgewelf.’

De waanzinnige drang der menschen naar zingenot vervult zijn hart soms met bitterheid:

‘Nu is zalig hij die stom en doof kan zijn
en die den maskaradendans der dood niet ziet op aarde’

Deze verbittering wordt nochtans verzacht door het bewustzijn van zijn eigen zwakheid en zijn eigen gebreken, van daar dat hij geen misprijzen voelen kan voor het arme volk, voor het gepeupel dat soms den vrijen teugel laat aan zijn driften, en van daar ook dat hij tot een beter en dieper begrip doordringt van de nooden van den evenmensch.

Bij het aanschouwen van den heksenketel van drift en genot die de huidige samenleving voorstelt dringt dieper en dieper in hem het besef dat slechts één zaak noodig is:

‘Neerliggen aan de voeten van onzen Heer,
(Zon en maan dienen als voetbank)
en met zalig starenden blik in Zijn beide oogen
zich verdiepen tot zelfvernietiging’

[p. 792]

Zijn godsdienst is waarlijk de godsdienst der liefde; de grootste schat dien de mensch bezit is het hofken van goedheid en liefde in zijn hart; ieder mensch, ook de booswicht heeft zulk een hofken, het grootste was dat van Jezus, daarna dat van St. Franciscus van Assisi:

‘In ieders hart is er een klein hofken
waar enkel bloemen zijn, rozen en marjolein,
- als een hozanna tot bloemenkelk belichaamd -
en louter goedheid, zachte liefde.
................................................
.............................................
Het ware goed dat ieder hofken openging
voor eenieder, voor vriend en vreemdeling
en dat de zwervers op hun levensweg
er een bloem, een roos mochten uitplukken’

De herinneringen uit zijn kinderjaren hebben Mécs Laszló een cyclus fijne gedichtenparels ingegeven, loutere lyriek zonder verdere bij bedoeling, enkel de fijntrillende weergave van de kleine gebeurtenissen en gemoedsaandoeningen van het kinderleven met een tikje zachte melancholie om het vervlogen geluk:

‘Achter iedere Pompei staat een Vesuvius,
achter iedere bloemknop, wieg of dorp
staat de zwarte Vesuvius der vergankelijkheid.
Zijn maag wordt gestookt door leelijke duivels...
.............................................
.............................................
Dicht regende de moordende assche
en erronder verdwenen mijn schoone jeugdjaren
zij dempte de bronnen van het geluk...
..........................................
Ergens ver in mijn Pompéi
zingt een zoete, gewijde vogel,
een droom dien ik nog nooit zag
ik graaf hem uit van onder de assche.’

En van onder de assche der vergetelheid haalt hij dan ook te voorschijn de herinneringen aan het vervlogen jeugdgeluk.

Toch is dit niet zijn ware dichterschap; zijn medemenschen ter hulp snellen voelt hij als zijn echte roeping:

[p. 793]

‘Mijn modern-zijn, zegt hij zelf, is het modern-zijn van het Evangelie.’ Hij wil het Evangelie sterk doen weerklinken in het leven in verband met de brandende kwesties van den huidigen tijd.

Hij bezingt de menschensmart en de menschenliefde als geneesmiddel voor die smart.

Zijn dichtkunst is gekenmerkt door een weergalooze rijkdom van sterke beelden en verrassende symbolen. Hun overvloed overweldigt den lezer en sleurt hem willens nillens mëe op den onstuimigen rythmenvloed van zijn krachtige verzen.

Die overvloed en weelderigheid van fantasie schaadt soms wel eens aan de gaafheid en de geslotenheid der compositie.: in Mécs Laszló ziedt en bruist de scheppings- en mededeelings-dwang zoo sterk dat hij er geen perk en paal weet aan te stellen.

En toch is hij bij machte om die ziedende lavastroom te richten en op te vangen in de strakke vormen van een uiterst verzorgde en regelmatige versmaat. Dit kontrast tusschen innerlijke machtige gisting, en uiterlijke vormschoonheid die zich vooral uit in het rythme en den rijkdom van het rijm is waarlijk opvallend in de dichtkunst van Mécs Laszló en bezorgt hem dan ook een uitzonderlijke plaats in de rei der moderne dichters bij wie de bekommernis om de schoone vorm dikwijls tot een minimum is gebracht. Maar dat kunstmatige kleed past altijd niet aan de ruwe machtige schoonheid van den inhoud.

Voorzeker heeft Mécs een sterk dichterstemperament en is hij een felle persoonlijkheid. Zijn dichtkunst is waarlijk beleefde en bezielde werkelijkheid. Zijn sterk associeerende fantasie ziet alles in beelden en hij bezit in hooge mate de wondere begaafdheid om zijn stemmingen en gemoedstoestanden tot pakkende symbolen te verheffen:

‘Want voor mijn wilde, doodzwangere fantasie
is alle voorwerp een folterend symbool
en zoo groeit aan mijn zwarte mythologie’

Kortom Mécs Laszló is een groot talent waarvan voor de toekomst nog veel te verwachten is.