Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1926

[p. 450]

Sicamber.
door Jef Scheirs.

Er was geen een mensch op de parochie die wist wat er op 't kasteel gebeurde en omging; er zat een oude madam in en een jonge mijnheer, die nievers gingen noch kwamen, noch in kerk noch in kluis en nooit of nooit tegen mensch of staak een woordeken zeiden.

Heel den uitkomende had Lodden langsheen de hage van 't kasteel op zijn akkerken gewerkt en alle dagen als hij eens pijpuurde ging hij onder de haag zitten met zijn vest over zijn kop getrokken en alle dagen loerde hij ne keer door de haag heel 't kasteel af, maar 't was alle dagen dat eigenste stille onleven, dat eigenste stil in slaap zitten dat hij zag en gevoelde.

Hij en had nog maar een keer dien mijnheer gezien en dat was als hij met zijn hond en zijn kruiwagen 't mest openvoerde over zijn akker; zijn hond had boosaardig gebassen op die bleeke kop die alover de haag hun labeur kwam afloeren; Lodden had zijn hond doen zwijgen en hem 't hangzeel op zijn ribben geslegen en zijn muts had hij afgelangen voor dien bleeken mensch, en die bleeke mensch had hem aangekeken met groote zwarte oogen en had niets gezeid en niet bewogen.

Nu stond de tijd daar, half zomer, met alom de groote blijheid der dingen en der geluiden, en Lodden kwam alle dagen op zijn akker langshenen de haag van 't kasteel, en kapte en kuischte zijn kleine partijtjes vruchten.

En lijk hij weer eens daar te pijpuren zat tegen de haag in de schoone trilling van de zomerzonne, stond al den anderen kant van de hage in een keer daar die bleeke mijnheer met zijn groote zwarte oogen.

Lodden keek hem aan en langde zijn muts af.

Man, zei die bleeke mijnheer; man wilt u eens bij ons komen.

Lodden knikte: ga langs de poort; de poort is open; en kom aan de deur, ik zal opendoen.

Lodden knikte en trok langshenen de haag rond naar de poort van 't kasteel; onderweg peinsde hij op 't gene die bleeke mensch gezeid had,

[p. 451]

en 't was precies alsof die mijnheer moeilijk Vlaamsch kon klappen en schrikkelijk veel tijd vandoen had om iets te zeggen; zóó traag op de letter had hij gesproken.

Lodden stak voorzichtig de poort open en ging den breeden wegel op naar 't huis; hij zag hoe de groei van den forsigen zomer hier bezig was met heel 't ordentelijke fatsoen van wegels en perken te verwilderen; kruid en gras overgroeide alles en de drooge takken, die de voorbije winter had beneen geslegen lagen nog allemaal daar waar ze gevallen waren.

Lodden zag allemaal dat brandhout liggen binst hij langs den wegel ging; kwestie en lagen er geen tien kruiwagens stampvol alzoo in de hoving, en dat moest hier allemaal liggen rotten en verteren.

Hij hoorde nu de groote witte deur van 't huis opendraaien en die jonge bleeke mijnheer kwam buiten en wenkte hem mee naar binnen; Lodden liet zijn klompen buiten staan en grabbelde zijn muts af en ging mee achter mijnheer, een lange gang 't enden.

Daar stiet de bleeke mijnheer een deur open: kom in zei hij tegen Lodden en als Lodden binnen stond deed hij weer de deur toe en Lodden zag hoe hij stond in een groote kamer met een uitzicht dat hij nooit of nooit gezien had.

Hoe is uw naam, vroeg de bleeke mensch en hij probeerde heel minzaam te kijken.

Lodden, mijnheer, Lodden Van Dam.

Zijt u getrouwd?

Neen, mijnheer, maar ik en ons Nette zijn nog bijeen.

Nette?... wie is Nette?

Ons Nette, mijn zuster, ze is 'n jaar jonger als ikke, drij en zestig met Sint-Pieter?

Wie is Sint-Pieter?

Lodden voelde plots iets in zijn kop vallen: die mijnheer is voorzeker 'n stuk kwibus, maar hij zei dat niet.

Sint Pieter?...... wie is Sint-Pieter zei mijnheer weer heel traag.

Die is... is...... 'n Heilige uit den hemel en... die wordt gevierd op negen en twintigste Juni, en ons Nette is op dien dag geboren, mijnheer.

Lodden zag hoe de bleeke mijnheer stil lachte en hem bermhertig aankeek en zijn kop schudde, en dan naar de schoone witte zoldering keek.

Wilt u hier komen; hier eten, hier slapen; hier altijd blijven en de ‘mystieke Levens’ verzorgen.

Wat is dat, mijnheer? dat laatste kon hij niet herzeggen.

[p. 452]

Kom, zei de bleeke heer, en hij ging met Lodden weer uit, een schoonen breeden trap op, en als ze boven stonden: wees zacht, wees stil, heel stil want u zoudt hun rust kunnen ontstemmen.

Lodden was stil, heel stil, op zijn kousen, en om nog stiller te zijn hield hij zijn adem op.

De heer deed heel heel stil een schoone deur open, en Lodden staarde in een groote ijle kamer, en 't eenigste wat hij zag was een groote schoone luster die van de geverwde zoldering beneën zakte en drij blauwe lichtjes die daar aan vonkten.

Op de marmeren schouwplaat zag Lodden een witte duif zitten met haar kop tusschen haar zwingen getrokken...... de bleeke heer wees ze hem aan met zijn vinger...... die beleeft haar laatste ontwikkeilngs stadium...... wanneer haar laatste en vierde leven stilvalt, gaat haar geest in de de eeuwige voldaanheid van het Nirwana.

Dat was latijn voor Lodden; maar wat klaar en duidelijk begon te worden dat was, dat die bleeke mijnheer niet verre meer van 't zot zijn was; meteen voelde hij zoo'n soort blijde kribbeling in hem en 't besef kwam plots: dat er hier veel kans was om weinig te werken, goed te eten en misschien wel van aan schoon geld te geraken.

De deur wierd weer stil toegedaan; de bleeke heer boog beleefd voor de slapende duif en deed Lodden teeken dat hij ook moest buigen; Lodden knikte ne keer op de duif en moest op zijn tong bijten om niet te lachen.

En de bleeke heer ging met Lodden in de vele kamers, en in die vele kamers hingen overal lusters van de schoone zolderingen en op die lusters vonkten blauwe nachtlichtjes, en in allemaal die kamers zaten duiven, hier weinig daar veel.

Spelen doet gij zeker niet mijnheer, had Lodden op 't ende gevraagd; en omdat de heer niet, scheen te begrijpen had hij erbij gevoegd: ja op duivenkoersen spelen.

En toen zag Lodden dat de heer wel begreep, want er vonkte plots een groote afkeer in zijn zwarte oogen en toen had hij met 't gebaar van een preekende pater op een missie, traag en zwaar gezeid: Hem treffe de vloek van het Nirwana; hem die de reine evolutie der reine levens belemmert en de ontwortelde geesten weer aan het aardsche bindt!

Nu was het in een keer klaar voor Lodden: die mijnheer was zot en hij kon in alle geval een keer hooren hoe die zot het in had met 't werk, met de kost en met de daghuur.

[p. 453]

Awel, mijnheer, in 'n geval, 'k zal er eerst met Nette ne keer moeten over spreken, in 'n geval dat ik hier zou komen, hoe is de conditie alzoo?

Dat trok de bleeke heer weer uit het Nirwana en deed hem beseffen dat Lodden een mensch was, een uit den grooten hoop die zijn leven en zijn dagen moest regelen onder de groote wet van vraag en aanbod.

U eet in de keuken al wat u lust; u drinkt al wat u lust; u zult tien frank krijgen alle dagen; u moet de ‘mystieke’ levens voorzien van eten en drinken en altijd om middernacht zult u de begeestering-lichtjes dooven op de lusters en ze des middags' weer ontsteken; u kunt in de hoving arbeiden zooveel of zoo wienig als u wilt, wilt ge niet dat is ook goed, dan komt ge bij mij op mijn kamer, daar zal ik u de geheimen leeren der zielsverhuizing en u den weg wijzen om éénmaal het eeuwige Nirwana in te treden; gaat nu bij uwe zuster en als u hier wilt komen dan komt u te avond weer.

Lodden knikte, en trok naar huis, en vertelde tegen Nette heel 't verloop van dat geval, en daar zaten ze in hun handen te wrijven om 't schoone vooruitzicht dat nog over hun bejaarde levens kwam gevallen,... al kwam dat ook uit een zotte lucht getuimeld!

‘En wat zei die mijnheer weer? vroeg Nette voor den twintigsten keer.

‘Dat hij mij ging leeren zielen verhuizen, zei Lodden, en...

‘Doet uw kruiwagen dan mee, zei Nette! en dan schoten ze allebei in een hertelijke lach voor den zóóveelsten keer.

_* * _*

In den laten zomerachternoen ging Lodden gelijk ne stouterik het zottenkasteel in en ging aan de deur kloppen; 'n oude meid trok traag de groote witte deur open: 'k ben hier! zei Lodden.

Ze keek hem aan, gremelde ne keer en: entrez, zei ze.

Lodden veegde zijn leeren schoenen af tegen de mat: alle dagen goë weër he.

't Messien gremelde weer en al naar Lodden kijkend: je ne comprends pas, zei ze, en ze wenkte hem mee al achter in 't groot keukenhuis dat vol doffe warmte zat.

't Is hier warm zei Lodden; 't meissen staarde hem aan...... warm zei Lodden en hij wees rond met zijn hand als om haar de doffe hitte te toonen...... warm!

[p. 454]

Ze trok haar schouders op, ging naar de tafel en schonk Lodden 'n glas bier uit, en bracht het hem en s'il vous plait, zei ze.

Merci zei Lodden; dat doet deugd en hij streek met zijn hand over zijn maag om 't meissen duidelijk te maken waar het hem deugd deed.

De deur ging open en daar kwam de bleeke mijnheer binnen en keek goedhertig naar Lodden; hij zei iets tegen 't meissen dat Lodden niet verstond en dan: U blijft hier nu?

Ja, mijheer, ons Nette is alzoo tevree, en ik ook.

Kom!

Lodden goot met 'n haast zijn glas binnen en stapte mee langs een andere kant van 't huis, alover dikke geblomde vloertapijten.

Daar klopte de bleeke heer, heel zachtekes op een deur, stiet ze nog veel zachter open en wenkte Lodden achter hem binnen.

't Docht Lodden of hij plots in eenen oven viel zóó dof heet was de lucht daarbinnen; tegen een van de vensters zag hij in een groote zwarte zetel een grijze mevrouw zitten, met 'n geel gezicht en met wit-geele handen die lagen als twee stukjes papier op den schoot van haar zwarte kleederen.

Dag madam, zei Lodden.

De dame verdeed eens eventjes haar hoofd en begon dan stil te klappen tegen de bleeke zoon, en Lodden verstond het niet.

Binst loerde Lodden een keer rond en voelde almeteens veel ontzag voor huis en volk in hem vallen...... zoo'n rijkdom had hij van zijn leven niet gezien, 't was allemaal goud en zilver dat hij zag, allemaal zwart blinkende kassen en zetels met kussens op en tapijten voelde hij onder zijn voeten; tapijten wel 'n vuist dik...... 't zou hier deugen!

Een schoone zakkende zonne boorde door de ruiten en verniste de rijkdom daarbinnen; ze speelde in eens over de grijze mevrouw en ze kreeg plots voor Lodden 't uitzicht van een oude roerlooze Lieve Vrouw op een zonnige kerkmuur.

Uw naam is Lodden, nietwaar? ze nui de bleeke zoon.

Lodden van Dam, mijnheer!

Mama kan die naam niet onthouden, niet uitspreken; mama zal u menigmaal noodig hebben, en mama wil u een andere naam geven; u moet mama dat genoegen doen; mama leeft in de volle subtiliteit der geesten en is nu stagiaire in den vierden en laatsten graad; ze leeft in contact, in aanraking met de voldane Levens die bewegen in het beweginglooze Nirwana, en alle woorden en alle daden die haar doen herrinneren aan de

[p. 455]

non-subtiliteit van gewone levens, doen haar geest veel treurnis aan, en stremmen de zachte loop van haar laatste wording: u zult mama nooit aanspreken, om middernacht zult u mama geleiden naar de groote kamer waar de witte duive zit, en na haar bezoek zult u mama weder tot hier brengen.

Lodden knikte; en hij voelde hoe er zoo'n soort angst over hem viel; als dat geen koppel zotten waren, moeten het tooveraars zijn, en nu dat hij weer naar de zwarte mevrouw keek en naar heur grijze kop haar, en naar haar geheel gezicht, nu voelde hij in een keer zijn angst duidelijker worden: kwestie was die oude geen tooverheks die 's nachts op die kamer bij den duivel trok!

Weer klapte de bleeke zoon tegen mama, en hij zag ze gedurig naar hem kijken en hem uitmeten met hun oogen van aan zijn voeten tot aan zijn kop.

Lodden, zei de bleeke zoon; wij zullen u Sicambre noemen, is dat goed?

Lodden knikte weer: chikamber peinsde Lodden en het tuitte aardig in zijn kop: chikamber, God weet 'n was dat geen tooverwoord dat ze op zijn bejaard leven smeten!

Hij voelde verlichting als de zoon hem teeken deed om uit die dofheete zaal te gaan; hij kon het over zijn hert niet krijgen om die oude grijze tooverheks goeien dag te zeggen, en hij was rap om vóór de bleeke zoon nog buiten te zijn.

U moet mama groeten, Sicambre, zei de bleeke heer.

Lodden keerde zijn lijf om en knikte zonder nog naar de oude te durven kijken; hij begon te peinzen of hij niet beter ging doen van maar algauw weer bij Nette te trekken binst het nog tijd was.

Kom Sicambre, zei de heer en hij trok Lodden mee in de eigenste kamer waar hij te voornoen ingezeten had.

Zet u, en hij schoof Lodden een zetel toe, en als Lodden neerzat voelde hij hoe hij ongemakkelijk zat in dien gemakkelijken zetel.

Heel die kamer hing vol teekeningen en schilderijen, heel de lange tafel vol rollen en papieren allerhande wondere; beelden stonden en lagen daar; geharnaste lijven stonden tegen den muur, en beenderen van dooi menschen of beesten hingen aan een reesem.

Sicambre, zei de bleeke mensch, en hij wees naar een groote schilderij, wat denkt ge van dat meesterstuk?

[p. 456]

Lodden keek op het groote doek met strakke wijde oogen; het was één purpergeel vlak met te midden in dat purpergeel vlak een zwarte driehoek, een grijs rondeken en een bloedroode lijn.

De bleeke heer kwam voor het groote doek staan en keek triompfhantelijk in Lodden zijn oogen; Lodden zag hoe de zwarte oogen van den bleeken meester begonnen te vonkelen.

Sicambre!...... Sicambre! zie, dat is de machtigste conceptie die ooit uit machtige temperamenten is gevloeid... staar Sicambre en voel de frénésie der schepping door uw bruute leven snijden! Zie dat doek; dat verbeeldt: Het mysterie der schepping!

Meer en meer voelde Lodden hoe hij hier verzeild zat in een toover hol; wat die mensch allemaal vertelde begreep hij niet; hij kon niet zeggen of die mensch zot klapte of slim, geleerd of tooverachtig; tegen God of tegen den duivel!...... allemaal die vreemde klap en dat leelijke tooverwoord chikamber, dat die bleeke mensch nu ook gedurig tegen zijn lijf smeet wekte in hem een gevoel van angst.

Hij zag hoe het begonnen was maar wist niet hoe dat eindigen ging en juist dat besef, dat vreeselijk onzekere, begon stilaan in Lodden de wil op te wekken om in één vaart 't verdomde kasteel te ontloopen.

Sicambre!...... Lodden zag hoe de bleeke heer op zijn eigen hert sloeg en zijn oogen naar de zoldering deed draaien en hoe hij zijn andere arm begeesterend naar het doek uitstak,...... Sicambre! met dees doek verwerf ik de onsterfelijkheid!

Lodden voelde hoe zijn angst hevig wierd, maar hoe ook nu plots 't verweer opdook; de zonne begon onder te gaan daarbuiten en als hij peinsde hoe hij te middernacht met die grijze toovermevrouw naar die diuvekamer moest en die tooverlichtjes moest aansteken toen schoot plots de klare wil boven van er maar gauw van onder te trekken...... maar hij wist niet hoe beginnen.

Mijnheer, zou ik soms niet 't een of 't ander.........

Hoor mij aan Sicambre! sneed hij Lodden de spraak af, ik zal de wijding der kunst over uw bruute geest doen komen; de trilling der begeestering over uw ideeën de.........

Dat was te veel; Lodden sprong recht want hij wierd gewaar dat het hoog tijd wierd...... mij wijden om mij ook te betooveren zeker! dat en zal verdomme niet waar zijn!

En Lodden snokte de deur open en liep de gang 't enden; hij snokte

[p. 457]

aan de buitendeur en smeet ze open; frissche avondlucht sloeg in zijn gezicht en vermilderde de angstige klop in zijn herte; hij vloog de wegels over, de poort door, en stond op den weg, vrij, los, ontloopen aan 'n vreeselijke miserie!

Met een haast draaide hij den landwegel in naar huis, en botste in zijn haast bijkans tegen den paster die daar gewandeld kwam door de luwe vreden van den avond.

Wel Mijnheer paster zei Lodden in een keer blij.

Ha! Lodden; hoe is 't nog met de man?

Lodden wist niet of hij spreken zou of wou, maar dat vreeselijke chikamber tuitte weer beangstigend in zijn kop.

Mijnheer paster, zei Lodden gewichtig: chikamber is dat ne vloek of 'n tooverwoord?

De paster schoot in een lach: waar loopt gij mee in uw kop Lodden?

Ik zal 't allemaal vertellen mijnheer, maar zegt mij dat eerst ne keer!

Ja zei de paster; chikamber... is 't Sicambre niet Lodden?

Ja't mijnheer, alzoo zeiden ze dat ook precies gelijk gij!

Wel Lodden, zoo noemde men een volk dat hier over 'n kleine twee duizend jaar woonde, precies gelijk men nu de ‘Belgen zegt of de Vlamingen of de Walen’.

Dan hangt er toch geen tooverij aan mijnheer.

Neen zei de paster lachend.

En Lodden vertelde van 't eerste tot 't laatste heel het blijde begin, heel het angstige benouwend ende, en als hij uitverteld was, was hij ook gerust en hij voelde zich weerom de kalme bedaagde Lodden zijn van gisteren.

Even stil als ze op 't kasteel gekomen waren, gingen de bewoners weer weg; niemand wist van waar ze gekomen waren dien uitkomende, en niemand wist waar ze naartoe getrokken waren dien nazomer; en 't eenigste dat ze op de parochie achterlieten dat lieten ze in Lodden zijn gemoed achter, waar van tijd tot tijd, als nawee uit een booze dag - dat vreeselijk ‘chikamber’ nog eens nagalmde!