Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1926

[p. 403]

Kunstkroniek.
door Jan Hallez.

Robert de la Sizeranne over de tentoonstelling van decoratieve kunst te Parijs.

Het oordeel van den gekenden franschen kritikus over de veelbesprokene tentoonstelling is lang niet malsch; de Revue des deux Mondes in eene reeks van 7 artikelen geeft zijne beschouwingen ten beste; maakt men de bedenking dat hij soms zich te scherp uitspreekt en bezondigt aan het zoo gewraakte theoriseeren, bijna steeds zal men zijn oordeel raak heeten. Hij behandelt opvolgenlijk architektuur, ceramiek, aardewerk, porselein dat in 1900 den naam van de fransche kunst redde en sindsdien geen vooruitgang maakte, het Kopenhaag-gleiswerk dat hij onvoorwaardelijk bedondert, enz. Maar zien wij liever wat hij denkt over bouwkunst en meubileering.

Het triomfeerend gejubel om nen nieuwen stijl is voor hem geen allerlaatste nieuwigheid, doet hem denken aan de fanfaren die werden gestoken in 1900 bij de geboorte van den modern-style, ‘den stijl der toekomst’ Le modern-style était sinon une manière de Louis XV, de moins une maniere de rococo pauvre et tout effiloché. Voici venir la sévère discipline des ligne droites et des masses pesantes comme en 1799.’ Een verleggen van goesting, die evengoed kan uitloopen op een sisser. Om de kitteloorigheid van sommigen niet te kwetsen die geen voorloopers willen voor de kunst van hun hart, zegt de kritikus het op eene andere wijze in den modern-style had men ‘des influences forestières’ en nu heeft men ‘une architecture cristallographique’ of nog beter de kunst van brooddronkenheid aan wiskunde. Misschien heeft men willen bewijzen dat geometrische lijnen en vlakken in hun naaktheid schoonheid brengen. En men heeft uit den stijl van gisteren al die overwoekerende parasieten van buigende lijnen weggesnoeid en ziet, zeggen ze, er is nu niets onaangenaams meer. 't Is waar, maar de helft der taak blijft nog onafgewerkt: de leelijkheid is weg, maar er is nog niets dat treft, dat lief is en plezier doet.

‘On doit juger le nouveau style avec indulgence non pour ce qu'il nous apporte mais pour ce dont il nous a libérés.’ ‘Le modern-style était

[p. 404]

exaspérant, le cubique est triste. Que vaut-il mieux: ëtre triste ou exaspérant?’ Ja, hoe zou de keus tusschen deze twee vallen? Waarschijnlijk echter zou men zich niet gevangen geven tusschen de twee hoornen van dit dilemna. Ten andere verder op bekent de la Sizeranne zelf dat de bouwkunst stond voor nieuwe gegevens en noodzakelijkheden waarnaar zij zich had te schikken.

Zelfde richting voor de meubileering; acajou en marmer komen terug uit hun ballingschap, en triomf van de rechte lijn ‘c'est donc le retour à l'Empire, mais à l'Empire sans formes moulées, sans boudins, sans bronzes dorés, sans appliques, sans palmettes, sans sphinx, sans lion? monopodes, sans trophées, sans victoires, l'Empire sans Thomyre, sans Renommées, sans tambours, sans trompettes, sans casque et sans glaive, un Empire appauvri, allégé, discret et sobre’ een soort ‘Louis-Philippe’ zal hij verder beweren.

En 't aardewerk wordt meegetroond, alles wordt meegerukt; vroeger kon men geen bloemenvaas vinden waaraan geen naakt figuur wanhopig was vastgeklampt; nu is alles vlak, de beeldhouwkunst heeft niets meer in te brokken en de kleuren zijn heel wat stiller geworden.

Een totale vernieuwing juicht men - neen, wijsgeert de kritikus, een totale terugkeer. Een volledig succes, kreet men het uit - Och, kniest de kritikus, die toeloop van volk tot de tentoonstelling was maar te danken aan het ontembare verlangen Parijs te zien en te beleven, als zij er zoolang van verstoken bleven met de oorlogsjaren. In 1816 zag men hetzelfde gebeuren.

Maar de nieuwe stijl valt in den smaak! Die meubelen worden gewild! - Ik beken gaarne dat sommige meubelen schoon zijn, en in luxe-huizen kunnen ze goed voorkomen, maar hun schoonheid ligt bijna heel en gansch aan de rijkheid der grondstof, en om tot de massa door te dringen zullen Ze moeten nagemaakt in gewone grondstoffen, wat hun karakter en waarde ontneemt.

En de man van ondervinding, in wiens geheugen zooveel verloren illusies met gebroken vleugelen liggen, wiens ooren nog tuiten van zooveel geprofetiseer, blijft dan heel sceptisch tegenover de nieuwe richting. Gedurende 30 jaren heeft de modern-style ons verloren geleid; wie zegt ons dat de nieuwe richting ook niet uitloopt op een blinden muur? Is de nieuwe kunst wel leefbaar?

En heeft men wel een nieuwen stijl? ‘Ce qui leur donne à première vue une certaine unité apparente, c'est qu'elles ont toutes été conçues en opposition avec l'art de 1900’ ‘C'est une réaction, ce n'est pas une créa-

[p. 405]

tion. L'unité et la nouveauté ne sont qu'au regard de l'art d'hier. Dès qu'on évoque l'art d'avant-hier, il n'y a plus grande nouveauté, et dès qu'on examine les unes à cóté des autres, les oeuvres actuelles, il n'y a plus d'unité.’ En houden wij ons nu goed vast aan de sporten van de stoelen om niet omver geredeneerd te worden, want het gaat een stormloop worden van belang; slagwoorden en gekletter van argumenten; trompetten van Jericho die alle vestingen doen neertuimelen. Logika is het parool. ‘Pas de fantaisie; de la logique. Pas de décors profus en librement jetés sur l'objet; de l'ordre et de la discipline. Pas de formes vivantes dans ce qui ne vit pas; de la gèomètrie! Toute beauté cherchée dans les proportions, qu'on appelle (pour faire croire qu'on a trouvé quelque chose de nouveau) des volumes!’

- ‘Si par logique on entend l'adaptation de son objet au service qu'il doit rendre, la logique n'est nullement une condition de beauté; c'est une condition d'existence. Le meuble pratique est trouvé depuis longtemps et ce n'est pas eux qui l'ont inventé. Un décor est beau précisément dans la mesure où il échappe à la tyrannie des formes et où il offre la plus libre fantaisie, sans nuire à sa fonction et sans sortir du cadre étroit que le souci de sa fonction a tracé.

Que si par logique on entend qu'un motif étant donné, un thème adopté, ce qu'au temps du wagnérisme on appelait un leit-motiv - il faut le suivre jusqu'au bout et en déduire tous les ornements et toutes les formes, c'est encore une erreur. Déduire tout un mobilier d'une forme initiale la plus heureuse du monde, c'est en art ce qu'est en littérature une métaphore trop longtemps suivie, ce qui est logique aussi et insupportable. Parce que la maison sera un cube et qu'elle aura des bow-windows en trièdres, faudrat-il que les meubles à l'intérieur soient tous à angles aigus et contondants? Mais voici un troisième sens du mot logique. On nous dit: avec des idées si différentes de nos pères, un idéal politique et social si nouveau, une hygiène à ce point plus savante, des habitudes inconnues d'eux; fendre l'espace etc... il est illogique d'habiter sous des toits semblables et de s'asseoir dans les mêmes fauteuils.’ Maar, mensch toch, roept de la Sizeranne uit ‘en quoi l'auto, l'avion, la T.S.F., la philosophie du pragmatisme et de la relativité ont-ils modifié le dos, les jambes, les reins, les pieds et les bras de l'homme moderne, c'est ce qu'il faudrait qu'on nous explique. Le fauteuil moderne doit toujours loger le même personnage, et ce n'est pas avec son cerveau qu'on s'assied.’ Natuurlijk!

Bouwkunde is wat anders; daar stelde de logika gansch nieuwe vereischten voor machienkamers, fabriekzalen, scholen, stadion, bank, station,

[p. 406]

magazijnen en kerken, voor alle plaatsen waar menschenmassa's gemakkelijk moeten in- en uitgaan; gezondheidsleer en behoefte aan lucht en licht stellen er nieuwe vereischten en nieuwe problema's; maar als de mensch uit dat gewirwar naar huis keert, staat hij, net als zijne voorouders, voor dezelfde noodwendigheden zich te beschutten tegen weer en wind en de verschillende huiselijke bezigheden te verdeelen over verschillende kamers, en wordt hij best gediend door eene verdeeling van het huis, welke eeuwen ondervinding inbrachten. En omdat thans meer dan vroeger het werk gezamentlijk gebeurt, houdt men thans meer dan ooit aan een eigen home, geschikt en aangepast. Beweren dat de moderne mensch thuis de cubussen en de cylinders wil terugvinden van de fabriek, ware kinderachtig. Hoe woeliger het leven buiten is, hoe stiller men het tehuis begeert.

Wel verlangt men grooter confort; huis en meubileering hebben er steeds naar gestreefd. De modern-style schaamde er zich over oude meubelen te benuttigen, en drong ons meubelen op, gansch onbruikbaar; de nieuwere stijl gloeit van haat tegen dien onhebbelijken voorganger, maar staat niet altijd in dienst der geriefelijkheid.: de eenen rapen den draad op waar het meubel Louis Philippe en de engelsche yachting-style hem lieten liggen en komen terug tot gekende vormen; de anderen willen volstrekt iets nieuws vinden, vallen in dezelfde fouten als de modern-style en verminderen het gerieflijke.

‘En sorte que la recherche d'un style XIXe siècle, puis d'un style XXe siècle, pour n'avoir jamais été inspirée par un idéal positif et un élan vers la beauté, mais simplement par le désir tout négatif d'échapper “aux formules du passé” s'est trouvée tournoyer en cercle, sans créer quoi que ce soit de nouveau, ni de viable, et nous ramène précisément à ce meuble Louis Philippe ler contre lequel, à l'origine, elle avait été entreprise. Tandis que le goût des belles couleurs et du beau travail, sans aucun esprit de réaction, ni système d'aucune sorte, a continué, en 1925 comme en 1900, à produire d'admirables ouvrages de céramique, de verre, d'orfèvrerie, de fer. Telle fut l'erreur et telle est la vérité.’