Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1926

[p. 358]

Pieter Fardé, Minderbroeder.
(vervolg)
door Filip de Pillecyn.

De bevelhebber van de karavaan die in het lommer van een troep lastdieren op een tapijt was gezeten en met veel statigheid vierkante brokjes schapenvleesch aan het eten was, zond een knecht tot hem met wat lichte spijs en een teug zacht gekruiden wijn. Met elk mondsvol voelde Pieter Fardé de ijlheid van zijn ingewand verminderen, en korten tijd daarna kwam, voor het eerst sedert vele dagen, het aangenaam gevoel over hem van een voldoende spijsvertering. Hij voelde zich wellig tusschen zijn pakken, op dien breeden, verduldigen rug en viel terug in een voldanen sluimer. Twee uren voor zonsondergang werd hij wakker als de karavaan in beweging kwam want het was de tijd van de schroeiendste hitte en de koelte van den nacht werd voor de reis benuttigd.

Zes dagen lag Pieter Fardé op den olifant. Hij werd liefderijk verzorgd en eens te meer overdacht hij de geschiedenis van den barmhartigen samaritaan. Over dag als de hitte te hevig was werd hij van tusschen de pakken naar beneden gehaald en gelegd in de schoone donkere plek van de schaduw. 's Nachts lag hij, in de uren van halven slaap, te luisteren naar de plechtige stem van de woestijn tot het ritme van de karavaan hem weer inwiegde. Na den zesden dag voelde hij zich sterk genoeg om samen met den gemeenen man de lasten van den marsch te dragen. Het was hem een genot zijn lichaam terug de weldaad der beweging te laten genieten. Dikwijls, in die heerlijke nachten vol afgronden van azuur met goud doorspikkeld, kwam de bevelhebber van de karavaan naast hem. Zelfs als hij niet met Pieter Fardé sprak was zijn stap een geliefd gezelschap. Maar herhaaldelijk ook geraakten de mannen in gesprek, een sober gesprek waarin elk iets van het beste dat in hem lag trachtte te schenken aan zijn gezel. Pieter Fardé ondervond dat die Moor zoo onberispelijk van levenswandel en zoo geoefend in de natuurlijke deugden was als hij in zijn eigen land er haast geen had aangetroffen. En vermits waar twee zulke menschen elkaars ziel beroerden in het aanschijn van zulke nachten, de bronader van het leven niet onbesproken kon blijven wees de bevelhebber van de karavaan vol

[p. 359]

eerbied naar het Oosten en zegde met diep keelgeluid het woord Brachmanni.

De reis duurde zeven en vijftig dagen. De karavaan ging dan uiteen. Gedwee scheidden mensch en dier; alleen de kooplieden, heeren over slaaf en lastdieren, namen een kort afscheid. De negers trokken dieper hun wereld in waar de boomen de onuitputbare weelde van de aarde in ontzaglijke kruinen vieren en waar de vruchten zoet zijn van zon en geuren van zoetheid; de kemels en de olifanten staken hals en slurf blij in de hoogte om de frischheid die zij verdoken wisten onder het diepe groen.

Pieter Fardé bleef als gast bij zijn beschermer en genoot er twee volle weken hetzelfde hartelijk onthaal waarin hij zich op den tocht had mogen verheugen. Hij was heelemaal de krachtige, lenige man van vroeger, klaar van oog, vast van voet. Na het verloop van veertien dagen was er wederom een karavaan op afreis naar Angola. Pieter's beschermer sloot er zich bij aan met zijn beschermeling en het duurde niet lang of de zoute lucht van de zee streek over het bruine gelaat van de mannen.

Hoe rukte die zeewind zóó plots Pieter Fardé uit slavernij en woestijn weg. In hem ruischte het lied dat naar de vlaamsche noordkust wordt aangedragen op de kuif van de golven; dezelfde diepte van aanhef, hetzelfde zwellen en dalen. Van zee tot zee was de zang gekomen tot waar het mysterieuse Afrika zijn lafenis vindt in de schuimende branding. Hout dreef er, kurk, takken, heel die veelsoortige afval welke de zee opneemt en kleurt. Van waar komt het, waarheen dobbert het? De Gentenaar die op het strand stond te Angola vroeg het zich af en herdacht de vele stranden die hij achteloos was voorbijgevaren.

En rondom zich schouwend, werd hij getroffen door de majesteit van land en zee, De stad hing aan de hoogten van een bocht waarin het water half gesloten was. Witte zeilen beneden en aan de flanken van de heuvels, huizen wit als kalk. Een klok ronkte soms en de echo van het ingesloten vak zond het geluid de zee tegemoet; de Portugeezen immers hadden zich in 1578 in Angola vastgezet en waar kristenen zijn luidt een klok over dood en leven.

Het was een gelukkig toeval dat kort na zijn aankomst in Angola een schip zeilens gereed lag voor St. George d'Elmina. Zijn beschermer bewees hem hierbij nog een laatsten dienst. Hij betaalde den vaartprijs voor Pieter Fardé en voorzag hem van levensmiddelen voor veertien dagen.. Als alles geregeld was, reisde de goede man verder; bij het afscheid was het beide mannen aan te zien hoezeer het hun pijn deed.

Het was de avond voor de afreis; de laatste avond dien hij doorbren-

[p. 360]

gen zou op het Afrikaansch vasteland. Eerst toen voelde Pieter Fardé hoe gezegend die streek was. Zij was hem dierbaar geworden zooals alleen iets dierbaar zijn kan dat men in pijn heeft liefgehad.

En, terwijl matrozen aan de haven in hun handen klapten voor den dans van wildspringende meisjes, zegende Pieter Fardé het land waar hij geleden had.

_* * _*

Pieter Fardé vertrok uit Angola met een gunstigen Zuid-Oostwind die ruim twee dagen aanhield. Dan sloeg het weer om, met lange hevige rukken begon het uit het Noord-Oosten te waaien zoodat het schip ruggewaarts en verderop naar de volle hooge zee werd geslagen. Dit duurde zes dagen. Op 28 Oktober waren zij op de hoogte van St. Helena en Pieter Fardé dacht allengs bij zichzelf dat hij misschien nog thuis zou geraakt zijn in aarswaartsche richting.

Het was juist twee uur na middernacht en het scheepsvolk lag onbezorgd te ronken. Zeven en twintig passagiers en drie bootsgezellen, broederlijk vereenigd in het riekende ruim, hadden den Noord-Oostwind vergeten, en de zee en de diepte waarboven zij sliepen. Op het dek zat een oud man te neuriën om door zijn eigen geluid wakker te blijven. Twee bootsgezellen sjouwden aan de zeilen om het schip bij den wind te houden. En op en af stapte Pieter Fardé die, zooals het zijn gewoonte was, met de middernachtwacht op het dek was gekomen om er ongestoord te bidden in het aanschijn van den nacht en de zee.

Waren de mannen bij de zeilen in hun bedrijf verward geraakt? Was de oude man aan het roer door een schuin stormende golf overwonnen? Zooals een steen die boven zich een oogenblik het water doet gulpen was het schip gezonken. De vijandige rukwind had de zeilen doen kantelen, het geweld van den wind was sterker dan de weerstand van den romp. Het duurde één enkel oogenblik.

Zoo onverwachts en vlug was alles geschied dat Pieter Fardé niet wist hoe hij te water was geraakt en verbaasd uitzag naar het schip. Het was als een heksenhistorie. Maar hij dacht aan den ouden man dien hij zooeven nog voorbijgeloopen was en aan de twee matrozen die sjouwden aan de zeilen. Voorzeker waren die naar onder geduwd door de vracht van tuigage en die waren volgespoeld samen met de dertig man die geen overgang tusschen slaap en dood hadden geweten.

Heel alleen stak Pieter Fardé zijn verwonderd hoofd boven het water. Hij voelde zich licht en gedragen door de optillende golven en besloot

[p. 361]

zich niet met zwemmen te vermoeien maar alleen de noodige armslagen te verrichten om zich drijvende te houden. Hij herinnerde zich dat een stapel planken en balken los op het dek hadden gelegen en keek verwachtend rond om ze te ontdekken. Onderwijl scheen het hem toe alsof twee menschen zwakjes om barmhartigheid riepen, maar het gerucht stierf weg in den wijden zucht van het water.

Hij hield zich gemakkelijk boven water tot de dagklaarte begon te schemeren. Toen sloeg een zware balk tegen zijn rug. Hij klampte er zich aan vast en toen hij merkte dat de jacht in de golven ontstuimiger werd, deed hij zijn rokje uit en bond zich ermee vast aan het drijhout. De dag rees over de zee. Het licht huiverde over het water. De wind was gaan liggen samen met den nacht; een koele bries die slechts bij tusschenpoozen heviger aanrukte dreef den drenkeling steeds lager af naar het Noord-Oosten. Ander drijfhout kwam binnen bereik. Pieter Fardé scheurde zijn rokje in reepen waarmee hij vier stevige balken te samen bond en ging liggen op het smalle vlot. Als hij uitgerust was zwom hij rond en bracht nog zeventien stuks drijfhout te samen. Hij legde ze in drie rijen van zeven dwars over elkaar maar geen uur tijds had het geduurd of de stoot van het water had het tuig uiteen geslagen. Na nog een lang en vermoeiend rondzwemmen vond hij een basten touw van een vinger dik en wel tien vademen lang. Hij bond het om zijn middel, verzamelde het uiteengeslagen hout, bond het stevig aaneen en ging rusten.

Zoo dreef hij steeds het Zuid-Oosten in gedurende drie dagen en vier nachten. Als de zon vlak boven hem stond werd het zoute nat uit hem gezogen en als zijn gezicht overdaan was van haar geweld en zijn oogen niets meer zagen dan een eindelooze gloeiende ruimte waarin roode kringetjes sidderden, keerde hij zich op den buik. De kammen van elke baar waren vol gloeiend en wisselend licht; dat kwam op hem toegesprongen in elke vlok en druppel die openspatte rondom hem of beet over zijn gezicht. Hij was hard en stram gelegen en de hoeken van de bewegende, verschuivende, op- en neergaande balken deden zeer op alle plekken van zijn lijf. In de hoeken van zijn oogen brandde het zout van de zee; als hij zijn tong om lafenis op zijn lippen bracht, drong het zout tot tegen zijn verhemelte. Hij voelde het zout in al de rimpels van zijn gezicht, het zout en de zon hadden zijn huid als geschilferd en groote, weeë plekken vlekten als brandwonden over hem.

O! het lied van de zee is schoon. Het dringt tot in U en doet U beven van vreugdevolle pijn; het zingt zijn heerschappij over de wereld en gij voelt hoe de aarde klein is bij haar eeuwige onveranderlijkheid. Het zwelt

[p. 362]

aan en gaat liggen, het fluistert over het duinzand of fluit den storm wakker uit onzienbare verten. Het doet U verlangen beter te zijn dan de mensch is, het doet uw armen opengaan ter omhelzing en buigt daarna uw hoofd in het smartelijkste van al de gevoelens, in medelijden over U zelf.

Ja, schoon is het lied van de zee voor wie staat op het strand of haar hartstocht langs zich voelt glijden als hij uitkijkt op een hoog duin. Het stijgt op naar U, het omvat U in zijn onnoemlijke ritmiek. Maar voor wie bedolven ligt in haar bedreiging, zingt de zee een vreeselijk gezang. Het was Pieter Fardé of al die golven boven zijn hoofd hun kammen gingen samensluiten. Gesuis vulde zijn hoofd en een roep kwam van uit de diepten tot hem. Pieter Fardé had de eenzaamheid van de woestijn doorstaan, die geruischlooze, klanklooze eenzaamheid waarin het gerucht van zijn eigen leven de ruimte scheen te storen. Nu kende hij de afgronden van eenzaamheid waarin het geluid van zijn eigen leven als een spotternij was.

De angst van het onvatbare geweld deed hem soms verlangen naar den golfslag die hem onder zou spoelen. Vooral 's nachts als de sterren boven hem wiegden en de maan haar klaar gelaat schoof boven hem. Dat was toch alsof er niets was overgebleven van het werk van de schepping dan de afgrond vanden nacht, verzaamd met den afgrond van het water, waartusschen zijn zwak en verhongerd leven een vergissing was. Na een nacht zonder uren steeg dan het licht uit de zee en was de verplettering weg. En dan kwamen ook korte stonden van verlichting over Pieter Fardé en hij liet zich berusten in de hand van den Hoogsten Stuurman.

Drie dagen en vier nachten had hij zoo gelegen en de uitputting liet hem niet meer toe te denken toen, kort voor het daglicht, het vlot tegen een rots aanbotste. Pieter Fardé kroop vooruit, omspat door de branding, tot hij neerviel op een platten steen en insliep.

De dag stond hoog toen hij wakker werd. De rust had hem gesterkt en hij rees op om het eiland in te trekken waar hij menschen in leven vermoedde. Maar zijn hart zonk in hem toen hij zag dat hij op een naakte klip was aangespoeld die nauwelijks veertig schreden lang en dertig breed was. Vele kleine en puntige rotsen staken er rondom uit het wild-schuimende water.

Honger en dorst geboden des te feller daar alle voedsel ontbrak. Te midden van den grooten, keivormigen rotsblok was een plas regenwater staande gebleven die wriemelde van vlug en zwart gedierte, gebroedsel van zon en slijk. Een sterke geur van broeierige modder steeg er uit op endeed den dorstigen Pieter Fardé lang aarzelen. Maar dorst kent geen genade

[p. 363]

en de ellendige knielde naast den modderpoel en bracht met de hand het stinkende water aan de lippen.

Het docht hem dat die vunzige dronk hem gesterkt had. Hij doorzocht de klip of er niets eetbaars zou te vinden zijn. Die jacht was gauw afgeloopen want met een paar oogslagen had hij haar kale, troostelooze vlak afgespeurd. De angst van den honger kwam over hem en hij voelde hoe de dood die hem zoo dikwijls steeds had teruggestooten als hij haar adem geroken had, om hem neer zou zinken.

Den dag na zijn aankomst op de rots washij zoo verzwakt dat hij zich niet meer staande kon houden. Hij kroop van aan zijn ligplaats tot aan den plas en sleepte daarna zijn braakzieke lijf terug op afstand van het vuile, riekende water. De huid van handen en knieën was doorgewreven op den scherpen rotswand en elke ontvleeschde knook deed hem kermen van de pijn. Zoo doorstond hij vier dagen en drie nachten, het gezicht gekeerd naar Gods oneindigheid.

En toen viel hij in bezwijming.

_* * _*

Hij zat zoo lekker en lui, net als iemand die van een lange wandeling zijn beenen uitstrekt in een zetel, onder het loof van de linde.

Hij zat in den tuin van zijn broer, den pastor van Nazareth. Deze waardige man was bezig bij middel van een geruiten zakdoek koelte over zijn dubbel kin te waaien en als hij duchtig uitgeblazen had, schonk hij de roemers vol van een wijn die door platte rijnschepen naar de Nederlanden was gebracht en zei:

- En nu, Piet, vertel maar.

Pieter Fardé voelde zich zoo wellig met het verschuiven van zon en schaduw over de tafel en met de rinsche frischheid van den wijn in zijn mond, dat hij antwoordde:

- Broer, laat mij eerst nog wat rustenen eens uitdrinken. En de pastor schonk eerst zelf eens uit, met zijn oogen dicht, en, sloeg met zijn geruiten zakdoek een gouden droppel plat op zijn ceintuur. Hij schonk in; de wijn rook zoo almachtig fijn door al die geuren van den hof.

Pieter Fardé vertelde dan stilaan. Van Bram en Jaapie... oh! dat was hij haast vergeten van die scherpe, lange, pezige kwezel uit het land van Waes waar hij te bedelen was geloopen. Die had hem gevraagd waar Palestina gelegen was en of ze daar ook gewijde paternosters maakten en als hij een uur verteld had gaf ze hem een halven stuiver en zuchtte en zei dat het

[p. 364]

voor Onzen Lieven Heer was, en Pieter Fardé had haar gevraagd hoeveel zij daarop, van ons Heer, moest weerhebben.

En de zee......ei kijk, hoe vreemd. Daar was de pastor van Nazareth met zijn dubbel kin en zijn geruiten zakdoek verdwenen en ook de smaak was uit zijn mond van dien ouden rijnschen wijn. Maar daar klonken de klokken van Gent, in die trage maat waarmee zij de Hoogdagen inluiden; dat bromde dooreen en ronkte en de heele stad zinderde mee en het klinkende klokje van zijn convent giechelde boven zijn hoofd. Paschen! de wierook kroop over de stoelen, de kaarsen brandden met lange rechte vlammen, de kazuifel van Pater Gardiaan leefde van geschitter. Allelujah! Voelt gij hoe dat bonst door het hart? Het is alsof er voor U een poort wordt opengesmeten waardoor gij ineens het heele paradijs aanschouwt.

Moeder loopt daar ook! Zij draagt de zoetheid van den wierook nog in haar plooienden lakenschen mantel; zij komt uit het lof. En Pieter Fardé, de kleine schelmsche jongen loopt door onder de hoede van haar mantel. En zij zegt dat hij stil moet zitten in de kerk want dat hij de menschen schandaliseert en dat hij niet missendiener zal mogen worden als hij zijn klompen nog van zijn voet laat vallen terwijl de benediktie wordt gegeven. Dat pakt Pieter Fardé geweldig en hij verzint hoe hij zijn teenen zal naar beneden krimpen om den schuifgragen holleblok op te houden.

En daar komt de zee tegen den wal. Neen, de zee is het niet. Het is de Schelde en boven de Schelde steekt de kanten toren van Onze Lieve Vrouw. Wees gegroet Maria! Matrozen loopen wallebakkend langs de huizen. Zij dansen binnen in een kroeg. ‘Zur Traube’ staat er te lezen in gothische letters tusschen wijnranken.

De boer zegt:

- Louize, is het eten klaar?

Het zwijnsgebraad staat er. Gouden saus zijpelt er langs; het is treffelijk geregeld met een dunnen krans vet. De boer snijdt: wit vallen de sneden op een rei. Is het geen vastendag? Wat een honger wordt er in hem wakker als de walm van het gebraad in zijn neus dringt. ‘Tast maar toe, Broeder!’

Ah! dat is in Vlaanderen. Daar zijn de keukens proper en de tafels blank geschuurd. Daar zeggen de kinderen ‘Geloofd zij Jezus Christus’ als een geestelijk man voorbijkomt. Hoe vertrouwd klinkt de trage taal van het buitenvolk. De boomgaarden liggen er zoo vriendelijk. En hoe lavend zijn die appels voor den dorst.

Wat een dorst. Is zijn mond nu ineens vol zand gespoeld? En gaat dat

[p. 365]

zand dieper en dieper in hem en wordt een zwaren bal in zijn maag. Het is alsof alles ijdel is in hem, alsof hij doorzichtig is, alsof de zon geen schaduw van hem verwekken kan. Daar slaat, altijd maar door een hamertje tegen zijn hoofd.

Pieter Fardé ontwaakte uit een ijlkoorts die jaren had omvat. Rondom hem steigerde de zee op de spitse rotsflanken; de wind floot door de oneindigheid.

(Slot volgt)