Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1925

[p. 751]

4^de Salon voor Godsdienstige Kunst te Antwerpen
door J. Hallez.

Dees vierde salon voor godsdienstige kunst (het moet heel wat moeite wezen ieder jaar een tentoonstelling te vullen met godsdienstig werk) kreeg een eigen en degelijker karakter dan de voorgaande door de ruime deelneming van hollandsche kunstenaars. De nederlandsche groep van R.K. Kunstenaars uit Den Haag zond een 150-tal schetsen, foto's, beelden en eenige schaarsche schilderijen; was merkwaardig bijzonder door de eenheid van streven; dat al deze werken kwamen van denzelfden groep, kan wel gelden als halve uitleg; maar er dient toch nadruk gelegd op deze eenheid, omdat we in Begië nog hopeloos rond tasten, als men over den Moerdijk, met vasten tred, naar een bepaald doel opstapt, ieder met eigen geaardheid en aanleg.

Het geleek een familiegroep; hun kunst is strak, logisch, laat weinig of geen spel aan fantazie, laat het oog niet gronduinen aan een grillig lijnenspel, met snuisteren aan lieve bijzonderheden, vereenvoudigt, gaat op het doel af in strakke lijnen, scherpe kleuren en breede vlakken, staat gespannen van inwendigen hartstocht, maar blijft aan den uitkant koel en voornaam.

Ons temperament zou meer uiterlijken gloed verlangen. Ze zijn daarbij modern, in den goeden zin van het woord, en toch staan ze heel dicht bij de kunst der vóor-renaissance; zonder zich geweld aan te doen, of voor de gelegenheid de kunst in een middeneeuwsch keurslijf te rijgen, door hun gewone techniek komen ze tot scheppingen die nauw verwant staan aan de gothiek.

[p. 752]

Ligt zulks aan het teekenen en de houtsneekunst die voor velen onder hen wel het uitgangspunt schijnt?

Binnen dien familietrek van streng-koele logika, van inwendigheid, bieden ze heel wat verscheidenheid. Hier hebt ge voorop, zoo wat de stamvader, voorop met de nerveuze cassante lijn, de ascetische gloed die uitslaat langs de groote, schuinsche amandeloog en, met de verstorvene typen, en de zuivere ovaal van het gezicht, voorop, de fantast van sommige oogenblikken die Jeremias laat terugkeeren in onze maatschappij, en die andere keeren de lijn van het gelaat welven met een wonder van zachtheid en twee reine oogen, half verwonderd, laat lichten als lampen aan den hemel.

Alex Asperslagh in ‘Jesu, Aheraure fidelium’ teekent met eenige trekken der houtskool de overgave aan Jesus' liefde, heel breed en heel innig; Ninaber van Eyben in zijn ontwerp voor een scrafito heeft een fijnheid van lijn die het charme van kleuren bijtoovert; Thomas Groenendael is strenger van lijn waar hij de toppen der mystiek bestijgt, maar ook hij weet zuiver onvervalscht en heel direkt zijn gevoelens mede te deelen. Gerard Rutten is geen onbekende in Vlaanderen, en de bezoekers van het Vlaamsche volkstooneel zullen plezier hebben beleefd aan het stormende leven zijner aanplakbiljetten.

De schilderkunst, in de Hollandsche afdeeling, lijk ten andere in heel de tentoonstelling, trad heel bescheiden op, Joep Nicolas in ‘Droefenis om den dood van Christus’ stelde in donkere stemmige gamma, eenige breede vlakken kleur naast elkaar en de houtsneden die naast het tableau hingen waren als de uitleg van het ontstaan dezer breede oud-voorkomende kunst; zijn ‘Benediktus Labre’ die midden een Capharmarum van hedendaagsche typen en viveurs in heilige onverschilligheid den smaad der wereld verdraagt, met de schijnbare onbeholpenheid, maakte diepen indruk. De kleur van Otto Van Rees scheen te schril, en de tafereelen uit het leven van Kristus te koel van indruk.

Maar dan werd uwe bewondering weer wakker geschud voor de glasramen van Toorop, van Jonas, van Asperslagh, van Nicolas, en voor het beeldhouwwerk van W. Van der Winkel wiens techniek logisch aanpast aan de verwerkte stof.

Het gebrek aan richtsnoer was opvallend als men de zalen doorwandelde waar de belgische meesters hun

[p. 753]

werk uitstalden; het werd een strijdplein, als men zoon strijdlustig woord mag aanwenden voor de deftige zalen van de Meir waar niets gehoord wordt dan het zachte voetgeschuivel van eenige schaarsche bezoekers, en het gedempte gekeuvel van bewakers over het slechte weder en over den invloed van motregen en zonneschijn op den kijklust der burgers, ook daarover schijnt men niet t'akkoord. Het hollandsch salon geleek op een welgedrild regiment; het belgisch salon om zijne ongebondenheid geleek veeleer op het ambulancierskorps van de eerste oorlogsmaanden dat om wille van zijn rijke verscheidenheid aan costuums den schilderachtigen naam verwierf van colonne russe. En men kan deze afwisselende verscheidenheid zeker verkieslijk vinden en er uit besluiten dat het godsdienstige alle scholen heeft doordeesemd, maar imponeeren doet het heel wat minder, en het gelijkt om den duur aan zekere bandeloosheid, te meer daar er in den hoop heel wat vrijbuiters loopen.

Wat zou er b.v. wel godsdienstigs hebben gestoken in het ‘Offer’ van Gevaert? het was zeker een schoon naakt, en die maische kleurenpakken die de lucht stoffeerden als sappige, meloenschillen waren alleraangenaamst om zien, maar waaruit bleek dat dees offer aan God werd opgedragen?

Wat kwam de constructie van Peeters ‘H. Michaël’ daar doen, en hoe kwamen de teekeningen van Joostens in dees salon aangeland; en het onhebbelijk doek ‘Maria met schepter’ nog wel in de eerezaal opgehangen? waarom moest O.L. Vrouw met uitslaanden mantel er uit zien als een omwaaiend kartel; en welke woorden moet men uitdenken om te zeggen, zonder oneerbiedigheid hoe Maria's voeten er uitzagen? Als Joostens aan constructies wil doen, dat hij dan zijne krachttoeren op andere onderwerpen toepasse; godsdienstige kunst wil toch een zekere dosis wijding. Joostens zal wel eene vergissing zijn, maar zulke vergissingen stemmen wrevelig tegenover het bestuur en doen vermoeden dat zoo maar alles wordt binnengereven wat van dicht bij of van verre godsdienstig kan heeten - en nog wel op de verklaring der kunstenaars zelven.

Zelfs Marten Meisen in zijne ‘Aanbidding der wijzen’ kan bezwaarlijk omgaan als godsdienstige kunstenaar; want deze titel is maar gekozen omdat hij zoo'n klaar begrip te binnen roept en den schilder er

[p. 754]

van ontslaat zijn hersenen af te matten in het zoeken naar een passender opschrift. Deze aanbidding is sappig van kleur, en heel breed in den kleinen kader, maar het is er Marten Melsen toch alleen om te doen dat rozig lichaampje te laten lentegloriën op die hevige vlek gele kleur en te zeggen hoe plezant het is, en hoe plezierig ook dat stukjen winterlandschap dat van achter de deur uittuurt; het figuur van den neerknielenden koning - eenen schilder - die met schuingebogen hoofd en met smekende lippen die heerlijke harmonie aan 't bekeuren en aan 't bewonderen is, spreekt toch klare taal!

Maar komen we tot de schilders die het ernstig meenen met godsdienstige kunst: Delaunois, wiens lof niet meer dient gemaakt, trad spijtig enkel op met eene reeks studiën. Colbrandt met zijn ‘Madonna’ en ‘Aanbidding’ grijpt u naar 't putteken van het hart; zijne kunst godsdienstig tot in de toppen der vingeren, doet de Madonna met eene umbrische innigheid vooroverbuigen naar het schamel kindjen. Johannes Kuper, doet zijnen Kristus-opperpriester, de gloed van majesteit en goedheid uit goddelijk gelaat slaan, misschien wel wat te fascineerend; maar welke schoone techniek spreekt uit dees doek. Leon Paret ware best te vergelijken met Groenendael, maar reikt niet tot diens hoogte voor fijnheid en puurheid van gevoelens. Stern is een late ridder van het uitstervende ras der Cubisten; de nieuwere school ded hun grootsch schilderen, om tot heelder scharen te spreken, maar of er wel een grootsch gevoelen uitspreekt? en ik geloof parmantig dat hij zijn fonds aanlegt met zilverpapier. Met genoegen zag men de doeken terug van J. Cockx, vol tucht en soberheid en stemming. Karel Van Belle is keurig verfijnd voor lijn en kleur; zóo zijn kristuskop zoo zijn Madonna; in een tros bloemen en vlinders, met zorgvuldig devote hand geschilderd, smelten O.L. Vrouw en het Jezus-Kindjen - wat te popachtig met dat haarken en krullekens gedaan en met de amandel-oogen - in een roomgelen toon van zachtheid en teerheid. Mag ik Tony Van Os zeggen dat zijn H. Hart eene ontgoocheling was na zijn Kristus predikend op de Temsche kaai? Hoe jong, en hoe spontaan, en hoe fijnkleurig zijn de bekoorlijke doeken van De Coster, en hoe weet hij de omraming zijner personen, het stemmige land-

[p. 755]

schap te vinden; zijne kunst is als de bloeiende appelaar uit ‘de eerste communie’.

En veel genoegen heb ik beleefd aan de schilderijen van Evarist De Buck ‘Pieta’ en ‘Droefheid’ welke in de driejaarlijksche van Antwerpen naast den bliksemenden oogst van Servaes hingen, kwamen hier beter tot hun volle recht: lijdensweg en het kruis met neergeknielde figuren waren nieuwere doeken. Zou deze nieuwe barok - want er steekt in deze uitbundige tragiek iets van de breedheid der 17de eeuw; en ook het koloriet, de groen blauwe luchten herinneren aan de 17e eeuwsche meesters, zou deze nieuwe barok onze school heroveren? zou na lange omwegen, onze kunst terug keeren tot de breede orchestratie en de uitbundigheid der oude traditie? (Ook De Bondt in zijn vlucht naar Egijpte schijnt er iets voor te voelen.) Waarom niet? Met deze doeken heeft men den indruk te staan op eigenen en onbekenden grond. En waarom zou godsdienstige kunst steeds moeten gekleed gaan in zak en assche en ninivieten boetvaardigheid? De barok-stijl ten minste kan onze ruime kerken vullen en vol leven zetten. We zijn tegenwoordig gelukkig ontsnapt aan die afschuwelijke gothieke of, zoogenaamde, ornementiek en toegepaste kunst; gaat de schilderkunst nu ook breeder uitslaan? Ik wensch het hartsgrondelijk.

Van Cauwenbergh - zijn Franciscus uitgezonderd - en De Roover, hoe rechtzinnig hun pogen ook zij en hoe sterk hun kunnen, moeten wel ondervonden hebben hoe gevaarlijk het is, in doeken van grooteren omvang, menschen in moderne kleedij zoo maar braafjes een godsdienstig tafereel te laten afspelen; geen toeschouwer laat zich beetnemen; wil dat gangbare munt worden, dan moet men er den pathos bijzetten in gebaar en in kleur, den gloed van Rubens en zijn volgelingen.

En 't ware onverklaarbaar onrechtvaardig bij 't sluiten van deze kroniek der tentoongestelde schilderijen, geen woord van bewondering te spreken voor de beeldhouwwerken van Poetou, en van Verreycken, voor het ‘Consummatum est’ van dezen laatste, die uitgemergeld, verwrongen en as geroosterde lichaam van den zaligmaker; (in de oorspronkelijke schets immers woedden de vlammen op den geschilderden achtergrond.)

Onrechtvaardig geen hooge hulde te brengen aan Eug. Joors, den jongen schilder die zich een meester

[p. 756]

openbaart in de glasraamkunst. Zijne proeven hingen aan den ingang als verwelkoming en belofte van wat er zou te genieten vallen. En die eer kwam hem toe. Het is verbazend welke innigheid en diepte van gevoel Joors vermag te bereiken in een raam van kleine oppervlakte; dan snoeit hij alle bijkomstigheden weg als onnutte ranken, dan vereenvoudigt hij om enkel het allernoodzakelijkste te behouden, dan kan hij de lijn uitzuiveren, haar spannen met een strakheid die niet zal doorbreken, maar met de vlam der doorzinderende zon moet worden tot een levend trillend ideaal. De vuurberg die in Joors brandt vond een uitweg in het glorierijke lichtspel der glasramen. En 't waren nu te wenschen dat Joors zijn droomen zag trillen in levende glas.