Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1925

[p. 477]

Boekbesprekingen

F. Leo Bittremieux (Scheut): Magombsche Volkskunst, met inleiding van F. Al. Janssens (Scheut), Leuven, Vlaamsche Boekenhalle.

In de wetenschappelijk flink gedocumenteerde inleiding die pater Janssens voor dit boek schreef, wordt de beteekenis van de ethnographische documenten door den vlaamschen missionaris Bittremieux hier uitgegeven, zeer duidelijk uiteengezet: de beteekenis van de volkskunst in 't algemeen en van de kunst der natuurvolkeren in 't bizonder.

Eerst hebben we de poëzie der Mayomben: rouwzangers met commentaar over het rouwbeklag bij de negers, kinderversjes, zegeningen, bezweringen, verwenschingen en een paar beschrijvingen van dichterlijke volksgebruiken. Geen stelselmatig bewerkte documentatie; het zijn losse grepen uit het volksleven uitvoerig en duidelijk toegelicht, genietbaar en bruikbaar zoowel voor den ethnoloog als voor den gewoon ontwikkelde.

De Mayomboche spreekwoorden en raadsels; twee belangrijke hoofdstukken. Hier vinden we den geleerden taalkundige in weer van het ‘Mayomboch Idioticon’ (werk bekroond en uitgegeven door de Kon. VI. Academie). ‘Raadselspreuken, zegt de schrijver, zijn het spel der Mayombsche jeugd. De spreekwoorden, de wijsheid der volkeren’, hoewel algemeen bekend of verstaan zijn eerder hoofdmantaal, de echte leer der Ouden’. Van elk spreekwoord geeft hij den mayombschen tekst, eene letterlijke en eene vrije vertaling met verklaring.

Na een afwijkend hoofdstuk over de cosmologische opvattingen van de Mayomben ‘Het Mayombsch Heelal’ hebben wij het bizonderste gedeelte van het boek de vertellingen:

1^o Mythologische Vertellingen: deze zijn steeds de belangrijkste documenten omdat zij ons het meest kunnen leeren over de constitutie van den primitief-menschelijken geest. Hier hebben we de meest directe gegevens over de opvattingen van de natuurvolkeren over de groote levensvraagstukken: de mensch, de wereld, het leven, de dood, het hiernamaals, het bovennatuurlijke.

2^o Dierenvertellingen: Een welgekomen tegenhanger van de onlangs verschenen ‘Kongoleesche (dieren-) Vertellingen’ door pater Ivo Struyf S.J.

3^o Wonderbare vertellingen: Deze reeks begint met een mayombsche variante van het eeuwenoud en wereldverspreid thema ‘Van den Man die de Taal der Dieren Verstond’. Dit sprookje geeft den inleider, pater Janssens, gelegenheid in eene aanmerking van verscheidene bladzijden te wijzen op het belang van de vergelijkende studie der Afrikaansche sprookjes voor de volkskunde. Spijtig dat pater Bittremieux bij de overige wondersprookjes niet meer aanduidingen geeft over den oorsprong dezer documenten: bizonderheden over den zegsman en over de omstandigheden van het vertellen.

Als laatste vertellingen en slot van het boek: ‘De Mayombsche Uilenspiegel en drie ‘Novelles’. Het hoogervermelde boek van pater Struyf S.J. gaf ons een hoofdstuk ‘Congoleesche Reinardyen’. De geest van Reinaert de Vos en van Uilenspiegel in Congo! dat is het probleem van het diep menschelijke in de oerkunst van alle volkeren.

M.D M.

[p. 478]

De wreede missie, door Edm. Verwimp S.J. - Uitg. de S.V. De ‘Vlaamsche Boekenhalle’, Leuven.

Sedert lang heeft geen boek me zoo aangegrepen als dit simpele, maar bloed-warme levensverhaal van broeder Frans De Sadeleer, medestichter van Zambesi en de Kwangomissie. Deze eenvoudige broeder was een kerel zoo taai en pootig als die Kerel van Vlaanderen waarvan Dr. Lauwers destijds heeft verteld in Biekorf; maar met iets oneindig diepers daarbij, iets van die bovenaardsche genade die wonderen uitwerkt in de zielen. Een klaar verstand, een ijzeren gestel en een gouden hart. Een gewikte, uitgeslapen kerel die zich geen ooren laat aannaaien; een man die alle stielen kende en weg en uitkomst wist waar anderen zonder raad te dubben zaten; een Vlaming van 't echte, oude ras, met karig woord en vaardige daad, bescheiden en zelfvergeten, en alle uiterlijk vertoon en complimenten schuwend als de pest. Hij was geen avonturier; hij heeft het gevaar niet gezocht om het gevaar, maar hij is nooit een moeilijkheid uit den weg gegaan. Geen berg was te hoog, geen water te diep, geen tocht te ver, 't ging om God en om de zielen. Elk bevel van zijn oversten was een Gods-bevel; hij weifelde niet, hij bedacht zich niet; hij ging, blijmoedig en vastberaden.

Uit deze keurig geschreven bladzijden, rijst de sublieme gestalte op van een eenvoudigen Vlaamsche missiebroeder die een held was.

Jaarlijksche Boekenschouw 1924. - Uitg. Het Nederlandsche Boekhuis, Tilburg.

Een echte schatkamer! In korte recencies wordt de laatste kundige oogst van Hongarije, Italië, Emigreerend- en Sovjet-Rusland, Finland, Zweden, Denemarken, Polen, Tsjecho-Slowakije, Zwitserland, Spanje, Portugal en Ned.-Indië, doorwandeld.

Elke rubriek wordt door een kritisch overzicht, van de hand van toonaangevende persoonlijkheden in genoemde landen voorafgegaan. De nederlandsche literatuur werd behandeld door Bern. Verhaeven (Romans), Wies Moens (Dichtwerken), Poelhekke (Letterkundige geschiedenis), Dr. J. Vandervelden (Tooneel). Daarnaast komen de rubrieken over Godsdienst en Apologie, ingeleid, door F. Otten. O.P. sociale wetenschappen door Mr. Kropman, enz. 450 blz. compacte druk. Een echte bestrum-uitgave. Een boecxken gemakt van suster Bertken die LVII jaren besloten

D.W.

Standaard-Jaarboek 1925. - Uitg. De Standaard, Brussel.

Een echt Standaard-Jaarboek voor het Vlaamsche volk. Meer dan 800 blz. druks op fijn geglaceerd papier. De meeste rubrieken die in de vorige jaarboeken voorkwamen bleven behouden. E.H.J. Eekhoudt overschouwde den letterkundigen oogst van het afgeloopen jaar; terwijl de dagklapper over de gebeurtenissen in 1924 door P. Van Molle werd geleverd. Om dit aanhangsel alleen reeds moeten alle politieke organisaties, bonden, kringen, jonge wachten dit jaarboek bezitten. Vooraan werd nog de jongste huishuurwet toegevoegd.

Mijn compliment aan den ontwerper en leider van het Standaard-Jaarboek Dr. M. Cordemans.

V.

[p. 479]

De Sacramentshymnen van den H. Thomas van Aquino, door Oscar Huf. S.J. - Leiter-Nypels uitg. drukk. Maastricht, 1924. - 4.50 gulden.

De welbekende Liturgist, Pater Huf, schenkt ons, bij 't einde van St-Thomas Jubeljaar, een prachtig boek over de Hymnen uit het H. Sacramentsofficie. Daar ik verleden jaar, rond Sinxen, in D.W., de studie van Verschaeve over deze gedichten uitvoerig besprak, vraagt de eerw. schrijver van dit nieuwe boek mij, zijn werk hier te doen kennen.

Ik doe het met veel genoegen. Het is een ware schat, zoo de ouden zeiden: een Thesaurus van al wat over die gedichten en bij hun lezen ooit geschreven is of bedacht kan worden. Denkt eens: na 25 blz. over de Instelling van 's Corpus-Christi-feest, na 30 blz. om de authenticiteit van het Sacramentsofficie voor St-Thomas te verdedigen, behandelt de schrijver eerst het Officie in zijn geheel, en daarna, 283 blz. ver, een voor een, de hymnen zelf, eerst prachtig overgedrukt en vertaald, daarna bestudeerd, uitgepluisd mag men zeggen, in hun poëtischen vorm, in de Schriftuurwoorden die ze ingaven of waarvan zij hier en daar de omschrijving zijn; in de leering van St-Thomas' Summa Theologica of andere geschriften die hun beste commentaar uitmaken; in ontelbare aanhalingen uit Kerkvaders en Kerkleeraars die hun tot toelichting kunnen verstrekken. Een echt Benedictijner-werk, van een Jesuiet, en door hem opgedragen aan den Magister-Generaal der Dominicanen.

Vinculum caritatis, saccamentum unitatis.

Waarlijk, wij werden, dit jaar 1924, mild bedeeld, wij Nederlandsch-sprekende christenen, met H. Sacraments-boeken: Twee uitgaven met overvloedige verklaringen, van Vondels Altaargeheimnissen, en nu dit Repertorium van St-Thomas' Eucharistische leering: want zoó komt mij het werk voór: om en om de Hymnen, dóór en in die Hymnen, al wat St-Thomas ons in zijn werk brengt over het Allerheiligste geheim des Altaars. Mocht ik nu nog de jongens leeren en die hymnen verklaren, wat een schat! Ik meende voorwaar al veel daarover vergaard te hebben, maar 'k zou nog wel doen lijk St-Bonaventura die, zoo vertelt men ten minste, zijn handschrift scheurde toen hij St-Thomas het Officie dat deze kwam te dichten, hoorde voorlezen.

Toch doet het genoegen, bij de esthetische beschouwingen aan St-Thomas' gedichten gewijd, nopens de meening van Verschaeve dezelfde bedenkingen te lezen, die ik hier het vorig jaar uitbracht: niet om gelijk te halen, maar om de billijke waardeering der Sacramentshymnen eens te meer in hun waar licht geplaatst te zien. Met allen eerbied en ware hoffelijkheid wordt het onzen criticus getoond, dat hij tijd, doel, en liturgische karakter van deze gedichten niet voldoende in 't oog heeft gehouden bij zijn dichterlijke bespreking.

Onmogelijk, zang na zang, de toelichtingen van Pater Huf uitvoerig te volgen en weer te geven. Schoon doet hij van elk gedicht het bijzonder karakter uitkomen: Pange lingua, vesperzang: bij eene van getoofs- en aanbiddingshulde. Geloof aan dat éénig stoute liefdegeheim, dat onder den sluier van brood het ware menschelijk lichaam schuilt, uit Maria geboren. Aanbidding, met de tonen der Apocalypsis, in de slotstrophe Veneremur cernui - laus, jubilatio, salus, honor et virtus Deo notro!

[p. 480]

Sacris Solemniis, mettenzang; Instellingshymne: Mis, priesterschap, communie. Het offer van de heele Kerk, door de priesters der Kerk, om met ééne offerspijs het geestelijk lichaam, de Kerk, te kunnen voeden.

Verbum supernum, lofzang, hymne van Christus' algeheele wegschenking: ‘se tradidit discipulis’, se nascens dedit sociam; convescens in edulium; se moriens in pretinne, se regreans dat in preaeminne’. Hij geeft zich geheel, en aan den heelen mensch: ziel en lichaam, vleesch en bloed.

Adoro Te, aanbiddingsgebed van geloof, hoop en liefde. Deze zang behoort wel niet tot het eigenlijk officie der Kerk, maar wordt toch als Aanbiddingslied voor 't uitgestelde Allerheiligste alom gebruikt. Hij is Thomas' eigen godsvrucht, den Engelachtigen leeraar weerdig en hem geheel uitsprekend, met zijn ootmoedig geloof, trouw verlangen en vurige liefde...

Lauda Sion eindelijk, ‘leerstellige feesthymne Eucharistische hooglied des geloofs’, zoo betitelt hem de schrijver, en wel terecht. Hij heeft het goed gevoeld en betoogd, zooals ik 't geluk had het hier te doen, dat de godsgeleerde, die in dit lied dogmatiseert, dit doet als dichter, met koele woorden niet, maar met teedere bezieling in de leerende taal zelf. Hier vooral kan men 't verschil merken, wanneer men, naast het leergedicht, St-Thomas' bloot-leerend proza ziet, uit de Fauma bij ieder punt der Eucharistische waarheid aangehaald...

Men moet ook den schrijver danken, omdat hij, hier en bij de andere zangen, Vondel gedurig aan 't woord laat. Het doet ons trotsch voelen: Vondel en St-Thomas samen te hoeren.

Hoogst belangwekkend, overal, die gelijkluidende plaatsen uit oudere en gelijktijdige dichters, naar den geest der Middeleeuwen wel aangewend maar naar eigen zin en aard verwerkt in de hymnen. Eéne plaats, uit een ongenoemden dichter door Thomas zelf aangehaald, vind ik echter niet: die namelijk, voorkomend in de Summa Theol. III. qu. 81 art. 1 ‘quidam metrice dixerunt’. zegt de Heilige:

‘Rex sedet in coena, turba cinctus duodena,
Se tenet in manibus, se cibat ipse cibus’

waarvan woord en klank in Pange lingua, 3e stroof, en Lauda Sion 2e stroof weergalmen.

Is het waar, wat ik in eene recensie las, dat het boek ‘des gutes zuviel’ geeft? Daarom niet gekibbeld, veelmin geklaagd. Wij bezitten thans, in een prachtboek, volledige, overvolle stof tot belichting van St-Thomas Sacramentshymnen, ons allerliefste zangen om Jesus in zijn Lichaamsgeheim te loven en te liefkozen.

Wij kunnen ze nu doorgronden, doór en doór verstaan, in samenhang met oude dichters. Zeggen wij: God dank en dank aan den wakkeren, onvermoeiden schrijver. In onze taal alleen bestaat dat nu. God loone 't hem!

A. WALGRAVE.