Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1925

[p. 368]

Vlaamsche Innigheid
door M.E. Belpaire.

Het kenteeken van de Vlaamsche kunst is, in de eerste plaats, de innigheid; deze innigheid zoo nauw verwant met de mystiek. Leest men een hoofdstuk uit Thomas à Kempis, hoort men het zacht gelispel van een Gezelle-vers, ziet men de kleuren wemelen van een Memling, een Joe English, onmiddellijk wordt men overweldigd door die innigheid die eene uiting is van eenvoud en naieveteit.

't Is ter gelegenheid van de Tentoonstelling van Flor. Van Reeth te Antwerpen dat me dat op eens zoo klaar voor den geest komt. Want in die waterverfkens, zoo teer, zoo broos, komen, om zoo te zeggen, én Thomas à Kempis én Gezelle aan het woord. Het bevleugelde gebed van den middeneeuwschen monnik hangt in de lucht dier kamerkens en gangen; de poëzie van den Westvlaamschen zanger omzweeft heel dat geweefsel van ingetogenheid, gesponnen in het Liersch begijnhof.

Eene blijde verrassing, eene openbaring van schoonheid komen ons die tafereelen geven, plots verkondend dat onze Vlaamsche innigheid nog voortleeft, ongeschonden, trots auto-gerij, koortsig heen en weer drijven, doodend na-oorlogsch leven.

Gode zij dank! is men geneigd inwendig uit te roepen als men die begijntjes ziet knielen bij 't angelus-getamp, in den schijn der godslamp of onder de stille lucht van een prieel - Gode zij dank! ons innerlijk leven is niet aangetast: het uit zich nog in werken van schoonheid, dus van ontsterfelijkheid.

Want een kostbare schat is deze innigheid, en wel het kenteeken van de Vlaamsche kunst, van het Vlaamsche volk. Ieder volk heeft van den Schepper een eigen ziel ontvangen, die in het koor van 't heelal haar afzonderlijke partij zingt. De mensch wil altijd snoeien, verminderen, niveleeren. Maar God is de hooge artist, die aan zijn werk niet laat tomen, die steeds opbouwt waar het schepsel vernielt, die kwistig de duizende schakeeringen zijner schoonheid verspreidt.

[p. 369]

Zoo heeft ons volk voor kenmerk gekregen: de innigheid: Ons menschen zijn zwijgzaam, ingetrokken - luidruchtig slechts bij zeldzame gelegenheid, en dan buitensporig uit reactie. Maar dien in hun gemoed schuilt eenvoud, en in naïeve kunst wordt dat dikwijls uitgesproken.

Nergens beter dan in schilderkunst. Vergelijkt men bij voorbeeld den heerlijken bloei van een Fra Angelico met onze Vlaamsche primitieven, dan ondervindt men dat de Italiaan uitmunt door intenser expressie, opgetogenheid van gevoel, schoonheid van vorm, maar dat een Van Eyck, een Memling het wint in diepte van innigheid.

Hetzelfde met de muziek. Een Vittoria kleurt zijne aangrijpende mottetten met Spaanschen gloed, een Palestina laat de sierlijke lijnen van zijne polyphonie ten hooge stijgen als de slanke zuilen onzer kathedralen, maar de Vlaamsche meesters van den zelfden tijd bidden en smeeken uit nederiger hart.

Het meesterwerk dezer innige vroomheid is wel zeker de Imitatio, en de eeuwige roem onzer streek blijft het dat dit gulden boekske door een Nederlander werd geschreven. Eene heilige Theresia, eene Catharina van Senen hebben hartstochtelijker tonen, maar zoo lang een menschelijk hart klopt en ducht, zal uit die heilige bladzijden, naar lafenis en licht gezocht worden. Of had Memling niet dien vromen schrijver in 't oog, wanneer hij zijn wit paterken, met kalm gelaat, schilderde, in 't Antwerpsch museum? Innerlijkheid - eenvoudigheid.

Men had kunnen vreezen dat dit eigenschap van 't Vlaamsche volk te loor zou gaan met de verre tijden van eenvoudige zeden, dat de koorts van negentien- en twintigeeuwsch machinisme er den doodsknak zou aan geven. Maar neen, een Gezelle is even innig, even mystiek, even zwijgzaam ingetrokken, even zoetjubelend als hij in zang losberst, als de voorouders die onze kathedralen versierden of paneelen onder kleuren deden leven. Dezelfde innigheid als die van een Thomas à Kempis, spreekt uit zijn vers zoo zoet als zang, tintelt in de duizend schakeeringen van zijn natuurbeschrijving,, vooist in het smeeken van zijn gebed. Voor eeuwig leeft de Vlaamsche ziel in zijn lied, en zij leeft er met de ingetogenheid van lang verzwonden geslachten.

De Vlaamsche ziel is dus niet dood. Haar vroomheid,

[p. 370]

haar innerlijkheid, haar wars-zijn van aanstellerij, haar zucht naar stilte en kalme degelijkheid, naar losse vrijheid en natuurlijkheid is dezelfde als voor eeuwen. En zoo zal het in de toekomst blijven, vermits ons volk nu de toetsing heeft onderstaan van tijd en omstandigheden, van een der wreedste omwentelingen die ooit de wereld teisterden.

Die blijde boodschap brengen ons Van Reeth's tafereelen, even jong en frisch lachend alsof er nooit oorlog bestond.

Cuppens had gelijk waar hij beweerde dat de beproevingen door ons land heldhaftig gedragen het pand waren van toekomstige glorie en kunstvruchtbaarheid.