Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1925

[p. 89]

Overzicht van Tijdschriften

DE STEM laat ons het tweede bedrijf lezen van Teirlincks laatste tooneelwerk ‘De man zonder lijf’, waarop we na volledig verschijnen wenschen terug te komen. Eveneens vervolgt de studie van Meiers over ‘Twee generaties’. Schrijver ziet in dat de persoonlijke levensvisie der jongere generatie, als antipode van het sociale voelen der vorige, in conflikt komt met de ‘onverbiddelijke maatschappij’ en dat het ervan zal afhangen of de generatie van nu al dan niet in haar voordeel het conflikt zal weten te beslechten, dat zij een eigen stijl zal geven en bewaren. Waarop volgt een gedicht van Marnix Gijsen ‘Het onbegrepen gesprek’ waarin we het gevoel missen, de ontroering die misschien echter schuil gaat achter de zenuwvolle strakheid van het beknopte vers. Dirk Coster bespreekt heerlijk Knut Hamsun's ‘Laatste Hoofdstuk’. En Mussche stelt Albert Schweitzer voor als een mensch, die drie-dimensionaal leeft: naar de hoogte toe, in de verte, en in de diepte. Naar de hoogte toe als kunstenaar, als mystiek muzikant, als een der voornaamste Europeesche organisten, die door zijn boek over Johann Sebastian nieuwe problemen stelde in de studie van Bach en door zijn concerten duizenden harten verrijkte. - Naar de verte toe als organisator van geneeskundige expedities onder de melaatschen en lijders aan slaapziekte in West-Afrika, waarvoor hij het noodige geld bijeenbrengt door voorlezingen over zijn cultuur-philosophie aan de universiteiten van Oxford, Upsala, Kopenhagen en Praag, en door orgel-concerten. - Naar de diepte toe als religieus en wijsgeerig denker, in de allereerste plaats met zijn groot werk over cultuur-philosophie, waarvan de twee verschenen deelen uitgewerkt werden in de oerwouden van Afrika: ‘Verfall und Wiederaufbau der Kultur’ en ‘Kultur und Ethik’ - de tragedie der avondlandsche wereldaanschouwing, zooals Schweitzer zelf het noemt.

Pater Molkenboer die verleden maand in DE BEIAARD Verwey's Dante-vertaling besprak, heeft er nu het nog niet afgewerkt grootsch muur-schilderij ‘Triomf van St-Thomas’ dat Willem Van Konynenburg aan 't schilderen is voor de Dominikanerkerk van Zwolle, bestudeerd. Een goed gedicht van Willem de Merode. We lezen toch altijd liefst zijn sonnetten. Een epische novelle van Kes Meekel. ‘De laatste cow-boy. Een slecht vers van Joan Kat.’ ‘Aan de menschen’.

In het Tijdschrift NEDERLAND dat we voor de eerste maal ter recensie ontvingen, ontmoeten we, in tegenstelling met wat de titel ons deed verwachten, haast alle kennissen van ten onzent o.a. Wies Moens, Pol De Mont, Cyriel Buysse, Piet Van Assche, Fritz Francken, Frank Van Den Wyngaert, Mia Kleine, Edmond Van Offel, A.W. Grauls. ‘Nederland’ is een keurig uitgegeven tijdschrift versierd met interessante platen op voornaam couché-papier. Toon-aangevend, figuur-makend schijnt het ons niet te wezen. De lijn van het idieele die een periodiek zijn plaats en taak geeft zien we er niet in. Het lijkt ons een gewone verzameling van ‘ingezonden bijdragen’. Wij zullen belangstellend dezen 77en jaargang volgen.

Lidwina Diepenbroek, al zoo geniale essayiste als de hier meermaals optredende Sylvain De Rouck, met enkel deze verdienste meer dat zij wat hebbelijker Nederlandsch weet te schrijven dan de Vlaming, ontleedt in BOEKENSCHOUW L. Van Deyssel's gedenkschriften.

‘'t Is mijn verbeelding - nu ik de lezing der “Gedenkschriften” heb voleind - of zij dwaalde in een groot en luisterrijk kasteel, met

[p. 90]

veel schittering van spiegels en kronen, maar vooral met fijn detail-werk van bonte mozaieken... Ik werd er door geboeid, bijwijlen verblind,... doch ziet... nu ik afdaal van 't hoge bordes en ontwaak... vraag ik, beduusd, mij-zelve af: wat bleef er in mijn binnenste besloten van al die weidse pracht, ...draag ik een in druk méé voor 't leven? Of was ik in spanning slechts, omdat er in dit heerlike huis een groot man heeft gewoond?... Heb ik thans ook nader gepeild het gemoed van de heros, wiens diepere wezen, ik hier immers zoeken kwam en trachten zou op te bouwen uit deze sfeer?... Het antwoord stel ik mij voor te geven aan 't slot dezer bespreking.’

En dat slot luidt:

‘Toch, bij al 't genot, dat de “Gedenkschriften”, mij hebben gebracht, werd ik soms zo diep teleurgesteld! En ziehier dan ook het antwoord op de vraag, aanvankelijk gesteld: of 't nu mogelijk is geworden dieper te schouwen in deze geniale mens, in dit veelbewogen gemoed? Helaas, het mocht niet zijn! Van Deyssels innerlik blijft zich schuil houden onder de weerloze virtuositeit van zijn woord, de brillante vorm, de boeiende uiterlike observaties! Dit werd ons eeen leegte, een pijnlik gemis!’

In VLAAMSCHE ARBEID dezer maand doet aangenaam aan het gedicht ‘Er jaagt een mensch, van Amaat Burssens, een poeet wien we zelden bij ontmoeting genoeglijk en tevreden de hand mochten drukken. Het oneindigheidsgevoel dat eens over elk diep levend mensch ontzaglijk en smartelijk neerstrijkt, rilt door dit kortsnokkend vers. Met genoegen citeeren wij het slot:

‘Nu dwaal ik Heer in de diepte
van de wijde diepten die Gij geschapen hebt,
alleen en bang
en zoek het einde der oneindigheid
waarachter Gij verscholen zit - Gij de Ongekende -
Heer - ik ben maar een aardling

Wil hem helpen.’

die op ingeboren bevel de aarde verlaten heeft.
of uw stem laten gaan door het heelal
Heer - Er jaagt een mens dolend door de ruimte.
Zult Ge hem uw hand reiken

nog dat het toch niet noodig is zelf veel en goed geschreven te onbenullig een hooge borst zetten om waarheden-als-koeien van hebben om zich een oordeel te vormen over het expressionisme. En heeft, verwijt dit aan zijn tegenpartij. Leer nou zoo'n mensch ook mogelijke larie aan 't aframmelen. Hij die zelf niets voortgebracht

Victor J. Brunclair, een van de enkele jongens die hier glorieus, voor Mathusalem's tijd, voor de allereerste maal voor te houden aan de verblufte twintigste eeuw vecht een belachelijk duel uit met den D.-opsteller van ‘het rozigste blad van Vlaanderen’. Deze moet gezegd hebben dat de Vlaamsche expressionisten slechts napraters zijn van duitsche voorgangers. In plaats van aan te toonen dat dit onwaar is, indien het dat is, gaat dit onsmakelijk hier alle door zulke kultuurdragers laten wij ons hier en in Nederland belachelijk maken. Waarom gaan die heeren zich van zoo'n platheden niet op de vischmarkt ontlasten; dat geesteloos gescheld-zonder-meer is in ‘Vlaamsche Arbeid’ niet op zijn plaats.

Aan expressionistische verzen waagt zich ook de Norbertijn M. Coomans in VROUWENLEVEN. Daargelaten het noodzakelijke cliché van den vrouwenlach die knalt als ‘een fusée’ (die fusée is op enkele jaren al zoo versleten als ‘de strolende dagvorstin’ op

[p. 91]

honderden jaren) treft dit gedicht toch wel eens den toon met een strofe als deze:

‘Mijn God!
Wanneer zal ik 't mysterie der menschelijke ziel verstaan,
die wentelt uit U naar de wereld,
van de wereld naar U,
kringloop van gedachten en daden.’

Een zeer gevatte kritiek op een opvoering van ‘De Nacht’ door Karel Van den Oever voor ‘Roeping’ geschreven wordt hier overgedrukt. Enkel zijn wij, wat betreft een nuance in de uitdrukking niet akkoord met de regelen:

‘Die “zonderlinge gast” is veel aannemelijker dan het doodsgeraamte dat Antoon Van de Velde schiep, want Unger's Ongenoemde behoort niet bij het Noodlot, noch is een cyniek-menschtergend despoot die onverbiddelijk maait met-de-zeis-zonder-meer. Unger's uit den vrijen wil van den mensch. De kristelijke opvatting van den Dood is medelijdend en barmhartig: hij aanvaardt zelfs losprijzen. Dood wil primeeren bij Unger en is bij Van de Velde organischafwezig.’

Het komt ons voor dat Vande Velde's werk wel een andere opvatting over De Dood inhoudt maar daarom niet een minder christelijke. Zeer terecht zegt Van Den Oever dat de christen in den Dood liever de groote meelijdende Barmhartige ziet, maar zij is voor hun ook de groote onverbiddelijke welke allen gelijk maakt die hier beneden verdrukker en verdrukte waren, de Beslechter die uit kracht van goddelijke opdracht den hemelschen Wil opdringt tegen het menschelijk beschikken in. En weer zeer terecht zegt Van Den Oever dat, ondanks die milder Doods-conceptie, Unger niet den katholieken geest heeft gevat. Hij noemt het werk ‘humaan-christelijk’ en dit is wel verrassend juist gezien. Zooals ook het volgende dat veralgemeend kan worden tot vele moderne tooneelpraestaties:

‘Als gemoedshouding is het erg goed de miskende fantasie den voorstap te leenen op het koel-photographisch theater, dat - zooals bij Fabricius - een brok scherp-gesneden leven weghaalt uit het wereld-aspekt. Kopieerlust-van-het-dagelijksch-leven zonder meer is daarmee uit ons tooneel verdrongen. Het naturalistisch tooneel behield weliswaar zijn realistische afmeting en ruimte in de tijd, maar werd zoo pas geinfuseerd met de geestelijke waarde van geloof en eeuwigheid. En het zijn nu die beiden die elkaar niet voldoende in Unger's “De Nacht” dekken, want de fantasie overstijgt het ten koste der stoffelijke en geestelijke realiteiten.’

In ONS GELOOF moeten wij aanstippen en ter lezing aanbevelen de studie van P. Van Mierlo Jr S.J. over ‘Bezwaren tegen Alexander. VI's eerherstel’ naar aanleiding van Mgr De Roo's ophefmakend werk ter verdediging van dezen nu sinds zoo lang belasterden Paus. Ook lezenswaard en belangwekkend de bijdragen van E.H. Lagae over St-Petrus' verblijf te Rome en van Z.E.H. Van Der Heeren over De Val van Babylon.

Onder titel ‘Un romancier catholique de la vie rustique’ verschijnt in REVUE DES JEUNES een korte studie over Charles Silvestre. Die naam is opeens beroemd geworden door den Jean Revel-prijs die hem met algemeene stemmen werd toegekend door de ‘Société des gens de Lettres’. Besproken worden ‘L'amour et Ia mort de Jean Pradeau’; ‘Aimée Villard, fille de France’: ‘Coeurs paysans’. Een historische studie over de Oxford-beweging door F. Portal mogen we ook niet onvermeld laten.

G.W.