Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1925

[p. 1]

[1925/2]

August Snieders Herdacht
door Gerard Walschap

In een tijd van beeldstormerij, ziehier een figuur die naar voren wordt gehaald, afgestoft en op voetstuk ter vereering hersteld.

Het doet deugd, zooiets, in Vlaanderen.

Het ligt algemeen in 't karakter van elk volk dat onrecht lijdt en miskenning, zelf onrechtvaardig te zijn en onrecht te plegen op den persoon van zijn leiders en voormannen. Het waren onze voorvaderen die den wijzen man van Gent den grooten weldoener van Vlaanderen in zijn eigen huis den kop hebben gekloven et l'histoire se répète. Niemand meer dan Hall Caine heeft ergens aan het slot van een roman deze gedachte geschreven: Er zal altijd een Jerusalem gevonden worden om de profeten te steenigen die iets goeds of iets moois willen brengen in de wereld. Men kan daarbij voegen: om gesteenigd te worden zal geen profeet uit zijn land moeten gaan.

Elk lijdend volk is achterdochtig.

Een karaktertrek van elk volk dat onder verdrukking opstandig strijdt is te leven in het eene oogenblik, in het nu.

Wij weten wat oorlogsmentaliteit is. Hoe de nederlaag van gisteren, vandaag vergeten wordt bij de vreugde van een kleine overwinning, hoe het verlies van 50 kilometer frontlijn morgen niet meer betreurd wordt omdat een onderzeëer naar onderzee is geholpen.

Zoo leeft het nu zoo heftig bewegend Vlaamsch volk in het momenteele. De held van gisteren vergeet het voor den held van vandaag. De kansen op Vlaamsche overwinning zijn de kansen van vandaag, niet die van gisteren, niet die van voor jaren, niet wat men verwachten kan, zich baseerend op de ervaring van jarenlangen strijd; maar wat nu is, wat nu gebeurt bepaalt de mogelijk- en zekerheden.

Daardoor is August Snieders in vergetelheid geraakt. Sedert twintig jaren pas dat hij hier te Antwerpen stierf is er zooveel passie, zooveel tragiek door stad en land gelawiend, hebben de gemoederen zoo gespannen

[p. 2]

gestaan, hebben we zoo vlaamsch-hartstochtelijk de dagelijks-wisselende phasen doorgemaakt van den strijd waarin hij toch vijftig jaar lang als de vurigste voorman streed, dat het wel lijkt of vijf maal twintig jaren scheiden ons van hem. Hij werd onrechtvaardig en onverantwoordelijk vergeten. Geen tijd gehad om nog aan hem te denken.

Het zou ons nauwelijks tot eer strekken dat we nu in 1925 den tijd ervoor vinden, als ook niet heerlijk was het gebaar van een volk dat zich tegenover zijn grooten rehabiliteert. Errare humanum, agnoscere angelicum.

Gelukkig, het aan hem begane onrecht is er enkel een van vergetelheid geweest. Misschien is het feit dat in 1925 zijn geboortedag (die viel in 1824) plechtig gevierd wordt, niet te danken aan het feit dat Snieders in 1824 is geboren maar wel dat hij in 1904 en niet in de jaren van 1914 tot 24 gestorven is. Men kijke niet op! Er is sinds de laatste 10 jaren zooveel gebeurd en zooveel veranderd dat het niet heelemaal zeker is of de oude pionier, hadde hij nog even in het laatste decennium zijn vurige pen gebruikt, door het volk gebenedijd zou zijn begraven zoo koninklijk als dat geschied is in 't jaar vier. Het is natuurlijk louter veronderstelling maar het blijft een vraag. Kon hij niet beleefd hebben wat de oude Verriest ervoer wien voor nà den oorlog zeven kogels werden beloofd en kon hij niet verrader gescholden worden gelijk Streuvels. En hoeveel ‘verraders’ hebben we al niet geschandvlekt wier heele leven aan Vlaanderen is besteed geweest.

Gelukkig, nu we hem vieren zullen, is hij dus lang genoeg gestorven, ten eerste om vergeten te zijn geweest, ten tweede om door geen driftigheid der jongste jaren ook maar een enkelen parel van zijn kroon te hebben weten betwisten. En hij kan dus nu gevierd worden door alle schooltjes en door alle partijen, in de verbroedering, - laat die dan ook maar één dag duren - van alle Vlamingen bij eenzelfde feestelijk gebaar.

En daaruit zullen wij vooraf putten deze dubbele verheugenis: de wetenschap dat ons volk zijn weldoeners ten slotte toch niet vergeet en dat de rijpheid der jaren wel eerherstel brengt voor schuldige tekorten der jeugdige.

Dit huldefeest bij de 100e verjaring van Dr. August Snieders zal in het aanzicht van heel ons volk op het eerevoetstuk stellen een man die mag genoemd wor-

[p. 3]

den het levend symbool van de Vlaamsche werkkracht.

Hij is de verwoedste wroeter uit die glorieuze ploeg waarin arbeidden, David, De Laat, Sleeckx, Van Beers, Conscience, enz., de een na den andere, verscheidenen te zamen, gebroodroofden, volksgezinde burgerszonen, kinderen uit eenvoudige werkmansfamilie, alle talentvolle, stoer-werkende mannen.

Zij gaat nu genoeg jaren van ons gescheiden zijn, die ploeg pioniers, om ons oordeel over haar van alle kleingeestigheid vrij te maken. Het stond den ‘jongere’ dan onlangs ook niet zoo fraai ze te klasseeren als een kollektie van minderwaardigen die hun bescheiden of zelfs flink talent hadden verdaan bij de poging om zich aan te passen op de laag-gezonkenheid van hun volk.

Zij wroetten en wrochten solidair met hun volk en vergroeid met hun volk. Van de volksziel met al haar verlangens, haar verdrukt gevoel, haar bewustheid van oerkracht, waren zij de levende synthetische belichaming.

Men bedenke het geestelijk verval van het Vlaanderen dier jaren. Hoe Vlaanderen was een volk zonder hoogeren Vlaamschen stand, in Europa een kultuurvolk zonder kultuur, een volk enkel volk, plebs, zonder kultuurstand, zonder kultureele middens. En dan krijgt het zich opwerken van die strijdhaftige schare rijkbegaafden straks een sociaal gigantische beteekenis: die van een rechtsverkracht, naar-het-leven gestaan volk dat met een geweldig oerkrachtig gebaar van zijn dieper wezen, uit zijn maatschappelijk mindere geledingen een keurkorps naar boven werkt dat de kern is geworden van een nieuwen Vlaamschen hoogeren kultuurstand.

De man die zijn volk leerde lezen, die in zoowat al de levende talen vertaald, door de heele wereld doet bewonderen de Vlaamsche fantazie, was een arme jongen uit de Pompstraat.

De geniale geweldigaard die Vlaanderen weer een eigen muziek gaf was de zoon van een West-vlaamschen bruggewachter...

August Snieders, als letterzetter in de drukkerij van een dagblad aanlandend in een grootstad was ‘een boerken uit de Kempen’.

En als straks onze Vlaamsche Beweging haren heilige zal hebben, Prof Emiel Vliebergh was de zoon van

[p. 4]

een brigadier der gendarmen uit een West-Vlaamsch dorpke...

Nog domineert over Vlaanderen een anti-Vlaamsch gezinde goudmacht, een Vlaamsche anti-vlaamsch gezinde stand, klasse, niet meer. De verbasterde hoogere stand is verdrongen en vervangen door een nieuwen kultureelen adelstand, opgestaan en opgewerkt uit en door het mindere volk. Onder dien adel geen van's met kleine letter, geen dubbele namen. Ook geen blazoenen. Maar neemt hij ooit blazoenen die stand, dan zal daarin te prijk staan het handalaam van hun eigen vaders die met handarbeid den kost hebben verdiend. En deze spreuk: per laborem ad honorem.

Die hoogere adelstand hij is het nageslacht dier eerste Vlaamsche levenwekkers der jaren 1840 tot 80, de lezers van Conscience en de door den hoofdopsteller van Het Handelsblad tot Vlaamsche rechtsbewustheid gebrachten.

August Snieders was naar geboorte Hollander, naar den aard en de ziel Vlaming. Vlaming naar het type van dat stoer kempisch ras, verhard en verijzerd door de eeuwenlange worsteling met den hardnekkig-on-vruchtbaren grond.

Hij wou boekdrukker worden. Zijn ouders, welstellende burgers uit het klein dorpje Bladel, even over de grens, droomden August schilder. Maar het ideaal zat in den jongen al vast.

Zoo droomt een kempisch boerenzoon van een doeningske en van dat stuk land en werkt koppig en houdt vol en wint het, wint het op alle moeilijkheid. En staat soms stil, rustend op spade of riek, om droomend te turen naar het hoveken en den akker van zijn droom.

En zoo stond die letterzetter van het Handelsblad, naar ons wordt verhaald, met haak of met burin ter hand te droomen. En er wordt verteld dat hij artikelen zette waarvan geen redacteur de herkomst wist. Tot men op het spoor van dien onbekenden steller kwam en August Snieders van letterzetter werd redacteur van het Handelsblad. Vier jaar later was hij hoofdredakteur.

Toen kreeg niet alleen het Handelsblad maar Antwerpen en geheel Vlaanderen met dat kempisch boerke af te rekenen. Vijftig jaar lang. Dag voor dag dat hoofdartikel, met klaren kop en felle hand geschreven. Dag voor dag in 't gelid staan, den vijand te lijf gaan, recht op den man af, hartstochtelijk vasthoudend de

[p. 5]

waarheid standvastig in verweer voor het Recht. Vijftig jaar lang midden in de branding staan en de herwording bijwonen en bewerken van een volk dat zich in het eigen land weer eigenrechtig wil affirmeeren; over alles oog houden, alle bedreigde punten van de lijn bijspringen, den aanval afslaan, den tegenaanval organiseeren. Die woelige, heerlijke jaren der Meetingpartij wier overwinning Snieders voor een groot deel bevocht!

Wij denken aan dien feilen kop dien Edward Pellens teekende: dat is de moedige, taaie polemieker, de eenvoudige hartstochtelijke vechter voor alle goed recht, wiens ontzagelijk werk in 50 jaargangen van Het Handelsblad vergeten geklasseerd ligt en die nu weer gevierd wordt.

Waarom? Heel dat reuzenwerk was journalistiek, nu waardeloos geworden, en het had zijn dag benomen van 's morgens vroeg tot 's avonds laat!

Nu vieren we Snieders den prozaschrijver, romancier en te dier gelegenheid wordt een reeks novellen en romans gepubliceerd, op zichzelf haast genoeg om een tamelijk vruchtbaar schrijversleven gansch te hebben gevuld. Daar zijn: De dorspastoor, De Gasthuisnon, Het Bloemengraf, De Wolfjager, De voetbranders, Het zusterken der Armen, Klokketonen, Oud Speelgoed, Zoo werd hij rijk, Fata morgana, Antwerpen in Brand, Op den toren, Onze boeren in 1798, Jan Klaassenspel, De Speelduivel, Alleen op de wereld, De fortuinzoekers, Dit zijn Snideriëen, Oranje in de Kempen, Sneeuwvlokske en nog een paar andere, waar evenwel de waardelooze verzenbundel ‘Mijn eerste zangen’ liever bij vergeten blijft.

Wanneer heeft die hoofdopsteller van het Handelsblad en later nog van De Belgische Illustratie dat boekenrek- vol geschreven? Het blijft een fragment van dat groote wonder geheim der opstanding-door-eigen-kracht van Vlaanderen. En het werk is er.

Het hield stand naast dat van Conscience, in zijn eigen door-vlaamschen aard en gansch naar des volks hart.

De sentimenteele proza-roman, waarvoor hij zijn Bladelsche herinneringen uit de jeugdjaren en den vacantietijd (dien hij jaarlijks te Bladel doorbracht) te rade ging, was echter zijn trant niet. Hij kan wel verrukkelijk een tooneeltje schetsen en dan is verbazend zijn opmerkingsgave, maar gaaf is dat werk in zijn ge-

[p. 6]

heel niet, op enkele boeken na als Sneeuwvlokske en De Dorpspastoor.

Hij moest kunnen vertellen uit het schattig Antwerpsche burgerleven en dat met zijn kempischen humor en wat journalistieke hekellust waaronder zijn apostolische ijver schuil ging. Hij kende dat leven door het zelf te hebben meegeleefd, sociaal genoeg om het begrijpend mee te voelen, hoogstaand genoeg en er buiten staand als leuke opmerker om in details objectief waar te nemen. Die vertelkunst is hem eigen als een ingeborenheid. Daarin spreekt de Snieders-op-zijn-zondagsch. Zijn proza is sterk, mannelijk gespierd; hij karakteriseert ruw, met scherpe kanten op het overdrevene, het karikaturale af; zijn tafereelen schildert hij breed, wat onaf, wat onverzorgd; maar hij kan boeien, op zijn manier, spannender dan Conscience.

De heerlijke tijd toen we hem lazen! Hij ook leerde ons te lezen! In den kataloog zochten we twee namen: Conscience en Snieders. De eene was mooier, aangenamer; hij had iets liefs dat ons verteederde zelfs bij de verwoedste tooneelen. Maar Snieders trok ons aan door iets ruws, iets dat toen dramatischer leek, in feite echter onafgewerktheid was, maar dat ons aandeed sensationeel als een film. De Nachtraven, die Speelduivel en Alleen op de wereld deden ons sidderen en schreien. Vooral die Gasthuisnon en dat Zusterke der Armen. Als we dat hadden gelezen leerden we van buiten dat stukje van hem, over het zusterke der Armen; het stond in onze bloemlezing, wie herinnert zich dat niet: ‘Ontbloot het hoofd, wie gij ook zijn moogt....’ En dan gloeiden we!

Ook aan historische romans deed hij als vader Conscience en won het op hem in documentatievermogen in lokale kleur, in historiciteit bij weergave van toestanden en feiten. En dan kon hij daarop zijn godsdienstige en politieke gedachten brodeeren met zoo vurig, met hartstochtelijk woord soms. Allen kennen we nog Op den toren, Onze boeren. Er zijn er meer: De Wolfjagers, Antwerpen in brand, De voetbranders.

Nu we doen aan ‘literatuur’ hebben we helaas onze geestdrift voor hem moeten verminken.

We weten nu wat het apostolaat der journalistiek hem heeft doen uitboeten in taal-slordigheden en gallicismen als hij zich aan de schrijftafel zette voor die prachtige volksromans. En in zijn eeuwige gehaastheid - want anders was zoo'n reuzenwerk onmogelijk -

[p. 7]

schreef hij vaak als inspiratie totaal ontbrak en had den tijd niet om psychologisch te verklaren hoe zijn held zich plots bekeerd had of tot beter inzicht kwam. Te koortsig, te vlug geschreven heeft hij. En het schallend succes dat elke verschijning van een nieuw boek begroette was niet van aard hem bedachtzaam te maken op de fouten van zijn hoedanigheden.

Maar nederig man als hij was, noemde hij toch zichzelf een ‘auteur met weinig talent’. Dat echter wil er bij ons niet in. Hij was onbetwistbaar een groot talent, verteller van ongemeen boeiende kracht. Maar wat hij vooral was en als we hem vieren zullen we dàt eerst in hem waardeeren: een der eerste en hardnekkigste zwoegers op den akker van ons zich her-omhoog-werkend weer zelf-bewust-geworden volk.