Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 24

[p. 865]

Terug naar de eenheid
door M.E. Belpaire.

De oorlog heeft veel in de war gestuurd, veel verwoest, maar ook veel tot stand gebracht. Onder meer, op godsdienstig gebied, is Rome veel meer als eenheidscentrum in reliëf gekomen en het oog der vroeger afgescheurde landen keert zich met iederen dag meer naar de Moeder aller Kerken.

Van oudsher opende Engeland de baan. De heugelijke Oxford - beweging, onder impuls van den grooten Newman, gaf den eersten schok, waarvan de laatste uitwerksels, op verre na, nog niet uitgeput zijn. Wonder is het, die werking van één geest na te gaan, vast te stellen de macht der gedachte in de wereld.

Maanden, jaren, ja eeuwen ligt soms het levens-zaad in den duisteren grond verborgen. Plots ontstaan scheuten, al de voorteekens van een bloeienden oogst. De sluimerende levenskiem der gedachte is vruchtbaar geworden; welig schiet zij op, daar vooral waar zij besproeid werd met martelarenbloed. Dat heeft niet ontbroken in dit England waar de wreedste folteringen de moedige op het vasteland gevormde priesters verwachtten, die zich terug spoedden naar 't eiland hunner geboorte om te beletten dat de vlam van 't geloof er geheel wend uitgedoofd.

Dit tijdperk, zoo roemrijk en zoo bloedig, van de Engelsche geschiedenis, werd prachtig in 't licht gesteld door Hugh Benson's romans. Wat Newman had gedaan voor den beperkten kring der denkers en geleerden, dat bracht Benson, aanschouwelijk aan den gewonen lezer in den meer populairen en toegankelijken vorm van historische of hedendaagsche romans.

Benson was echter geen Oxford-man; hij kreeg zijne hoogere opleiding in de zuster - universiteit: Cambridge; maar op godsdienstig gebied staat Oxford ontegensprekelijk aan de spits en heel de katholieke herleving is uit de Oxford - beweging gesproten. Benson knoopt zich dus regelrecht vast aan Newman. Uitgeput van krachten bezweek hij onder

[p. 866]

de te geweldige aandoening van den oorlog! Haast ongelooflijk is het wat hij in de korte spanne tijds van tien jaar - 1904-1914 - presteerde. Roman volgde op roman; daarbij was hij ook befaamd als predikant en hield zich met allerlei werken bezig.

Bij zijne dood stond reeds de nog protestantsche Chesterton in de bres en verdedigde dapper de katholieke gedachte op alle gebied. Zijn schitterend talent, zijn nerveuze pen, 't oorspronkelijke tot het paradoxale toe zijner opvatting gaven hem toegang tot alle tijdschriften en bladen. Eene macht op zich zelf is zulk een schrijver, en de aanwinst voor de Katholieke Kerk van zijne jongst-geleden bekeering kan niet te hoog geschat worden.

Als eerste geschenk aan de weergevonden Moeder legt Chesterton op haren schoot een prachtwerk: ‘St-Francis of Assisi’. Voor eens bij den genialen schrijver moesten de liefde voor het paradoxale en he soms bijtende van den stijl, wijken voor het treffend diepe der gedachte.

Men had kunnen vreezen dat de oorlog, met zijn sleep van naweeën en stoffelijke beslommeringen de geesten zouden afkeeren van geestelijk trachten. - Juist het tegenovergestelde valt te bemerken, en wie den toestand van 't oogenblik wil kennen, kan niet beter doen dan het boek te lezen van R.A. Knox: ‘A Spiritual Aeneid’. Een volbloed Oxford-man is ditmaal de schrijver, en op pittige, oorspronkelijke wijze verhaalt hij hoe zijn terugkeer tot de Katholieke Kerk tot stand kwam. - Zoo Newman's ‘Loss and Gain’ ons een kijk verleent in het Oxford van de XIXe eeuw, dan zien wij in dit nieuwe werk hoe de vruchtbare kiem door den grooten Engelschman neergelegd, nog immer voortwerkt en traag maar staag knaagt aan de wortels van de Established Church.

De in Mechelen gehouden besprekingen tusschen hooggeplaatste protestantsche en katholieke overheden, onder toezicht van Kardinaal Mercier, zijn een teeken te meer van den drang naar eenheid en waarheid die zich meester heeft gemaakt van de Engelsche natie.

Terwijl het Britsche eiland aldus, bijna eene eeuw lang, hoop gaf op eene katholieke hergeboorte, scheen Holland voor goed in gedommeld in calvinistischen

[p. 867]

slaap. Geen roering, geen teeken van leven daar. Toen Dr Schaepman kwam, en onder den forsigen vuistslag van zijn ‘Credo, pugno’, de zalig - ingedutten wakker schudde. Schaepman was niet, als Newman, een bekeerde. Hij kwam niet over, uit de rangen der tegenstrevers, om nevens vroegere vijanden te strijden. Volbloed katholiek, priester der H. Kerk, ultramontaan was hij, maar de katholieken van zijn tijd hadden zich als neergelegd voor de superioriteit der Hervorming. Bij zijne verschijning veranderde alles. - Dichter, redenaar, staatsman, hij wist op alle gebied nieuw leven in te blazen, zoodanig dat het Nederland van thans aan het hoofd staat in vele opzichten en katholieke landen tot voorbeeld zou kunnen dienen.

Niet minder dan drie katholieke ministers telde men tegelijk in de regeering. Zedewetten werden uitgesproken, de sociale actie bloeide en om de niet-katholieken te winnen wordt een vurige campagne gevoerd: sermonen, voordrachten, retraiten zelfs. Langs alle zijden wordt het uiteenbrokkelende calvinisme besprongen, komen de zielen naar de eenheid der waarheid terug. De bekeering van den grooten Fred. van Eeden is een der treffendste feiten van dien terugkeer, zooals de stichting eener Katholieke Universiteit ook teekenend is voor den ommekeer in den groei der katholieke gedachte.

En zie hooger het Noorden in, naar Scandinavië. Overbodig is het in 't Vlaamsch land te zeggen wie Joergensen is; overbodig vooral in dit tijdschrift. In 't allereerste nummer van Dietsche Warande en Belfort, nu bijna 25 jaar geleden - 15 Januari 1900 - verscheen de vertaling van Joergensen's ‘Levensleugen en Levenswaarheid’, zijn laatste schrijven voor zijne bekeering. Sindsdien is zijn faam met ieder jaar gegroeid; niet alleen in zijn land, in alle landen van Europa. Eene wereldberoemdheid is hij, en in alle streken telt hij volgelingen.

Verbazend is de invloed door zijn schriften uitgeoefend. Doch zoo hij een wereldburger is, om zoo te zeggen, toch blijft zijn geest nog het meeste werkzaam in zijn eigen land. Daar ook is een geheele ommekeer geschied. Toen hij zich in 1896 bekeerde, stond heel het intellectueel leven van Denemarken in het teeken van Georg Brandes, den rationalist van Jood-

[p. 868]

sche afkomst, en het vergde moed bij een jongen schrijver, als Joergensen toen was, om den strijd voor spiritualisme en ascese aan te binden tegen al de krachten van gezag en bevestigd talent. Toch zijn de kansen gekeerd en staat Joergensen nu aan de spits, wordt door zijn geest het intellectueel leven meer en meer overrompeld.

Ook in Scandinavië begint het te roeren, keeren de geesten zich naar het middenpunt der eenheid: Rome.

Onder de volgelingen van Joergensen is er een zeer interessante verschijning: Schindler. Peter Schindler, van huis uit protestant en geloovig protestant, studeerde de luthersche theologie te Kopenhagen om predikant te worden, toen de werken van Joergensen hem in handen vielen. Met dit gevolg dat hij zich bekeerde, te Rome ging studeeren en eindelijk een Roomsch - Katholiek priester werd.

De nieuwe bisschop van Kopenhagen, de Belgische premonstreit Mgr Brems, stelde hem verleden jaar aan 't hoofd eener missie: Langeland, een heel eiland dat hij bewerken zou. Doch dit is nog te klein voor de werkkracht van pastoor Schindler. Schrijver van talent, welsprekend redenaar, geducht polemist is hij vooral apostel: de liefde voor de zielen verteert zijne ziel. En daarbij heeft hij de gaaf de jeugd onweerstaanbaar aan te trekken. Vruchtbaar ongetwijfeld zal zijn apostolaat zijn, te meer dat hij uit zijn vroegere opvoeding, de beste betrekkingen heeft onderhouden met zelfs hooggeplaatste luthersche overheden. Onlangs had te Lund, in Zweden, eene vergadering van 800 predikanten plaats, die zich vooral bezig hielden met het dreigend gevaar van katholieke zijde. De zelfde dagen vergaderden de 29 luthersche bisschoppen van Scandinavië en bespraken hetzelfde onderwerp, doelend vooral op Peter Schindler's tracten en werkzaamheid. Toen de vergadering was afgeloopen riep de bisschop van Aalberg den katholieken pastoor telefonisch om zich zeer ernstig met hem te onderhouden. Ook aartsbisschop Söderblom van Upsala, primaat van Zweden, verlangde pastoor Schindler's tegenwoordigheid op eene voordracht door hem gegeven en waar hij de hereeniging der kerken besprak.

[p. 869]

Alles laat dus verhopen dat zelfs in het ver afgelegen Noorden de geesten stilaan zuidwaarts, naar Rome, getrokken worden. De werking Gods ontsnapt aan het oog des menschen. Schijnbaar heeft de oorlog de wereld verwoest en uitgestorven gelaten; maar onder de griezelige rampen, de puinen, het bloed, - kiemt het leven voort en zal eens in weligen oogst uitbreken.

7 October 1924.