Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 24

[p. 94]

Boekbespreking.

DIRK VAN SINA ‘De Dood der Chimera's’, deel I van ‘De Deemstering der Zielen’. Het VI. Land, Antwerpen, P. Brand. Bussum. Prijs: 5 fr.

Wat hier in bundel verschijnt, werd destijds in dit tijdschrift opgenomen. Het feit dat ‘De Dood der Chimera's’ op velerlei wijze werd beoordeeld, en wel zeer uiteenloopend, beduidt allereerst dat we hier te doen hebben met een arbeid, dien men niet onverschilig kan voorbijgaan. Mijn eerste indruk, bij 't lezen van het handschrift destijds, was weinig minder dan geweldig, en, nu ik het stuk gebundeld herlees, krijg ik dien indruk ongehavend weer. Vroeg men mij om over Van Sina zoo beknopt mogelijk mijn meening te zeggen, dan zou ze luiden aldus: Hij is onder onze echtbegaafde naoorloogsche Vlamingen, voor zoover ik met mijn schemerige oogen in den warboel duidelijk zie, degene die het rijkte en het schoonste leven in zich draagt, maar die 't het minst adaequaat kan uiten. Zijn greep in de kunst is van allen de machtigste, maar hij beeft van taalonmacht. En zijn taal moest juist hierom van allen de sterkste zijn, wijl ze 't meest heeft te dragen: een pracht van een hoogopstrevende begenadigde intuitie en van een bïzonder zuiver wijsgeerig inzicht, en terzelfder tijd een aanhoudende bezorgdheid om in al haar maatschappelijke schakeeringen de volksziel te vatten. Zulk een rijkdom en zulk een armoe in zich te voelen woelen en worstelen is alree op zichzelf een tragiek.

Waar ‘de Deemstering der Zielen’ moet uit komen weet ik niet, en weet waarschijnlijk Dirk van Sina zelf nog niet. Naarmate hij groeit in de menschheid en de menschheid in hem - want dit is wel zijn geval - zal hij leeren waarheen. Een ding is zeker: hij is onder ons een der echtste voelers en zieners en denkers. En de stilte die hij zoekt en, gelukkig, gevonden heeft, is die waarin de hooge stemmen spreken en varen uit een profetisch voorheen naar een profetisch hierna, door een heden waarvan hij 't apocalyptische donker wil doorlichten met den glans van zijn eigen groote ziel.

De ‘Proloog’ is een conceptie, den Milton waard van 't Verloren Paradijs. Enkel is, alweer de uitwerking van de 2e helft nie t op de hoogte van de 1e.

Het stuk zelf in drie bedrijven is een spel van zielen en zieltjes in de jeugdige artistenwereld. Tusschen de grillige lijven van de zich uitlevende jongens en meisjes loopen twee strakke strepen door: die van den dwependen Rus, en dat is er een van rooden gloed en die andere van den trouwen seminarist, en dat is er een van zachte rozigheid. De rest is de wereld van schilders en dichters en Academiejongens met hun meisjes in ziedende jeugd. En hier is alweer de superioriteit van den jongen van Sina: hij weet waarom de gedachten van die jonge lui geen gedachten zijn, en hun gevoelens geen ge-

[p. 95]

voelens, en hun daden geen daden zijn die 't leven van straks kunnen schragen, - het groote dat ze allemaal bedoelen en dat geen enkel bereiken zal, zoo dan niet komt datgene, van hooger orde en houvast, dat van Sina weet, maar nog niet zegt, en van welk zuiver bewustzijn hij aan 't scheppen is.

Intusschen heeft van Sina de tooneeltechniek nog niet zoo onder de knie dat zijn spel nog niet te veel ideeënspel zou zijn. Maar zijn stuk daarom opzij te leggen als niet ‘speelbaar’, zooals men 't heeft gedaan, wil er bij mij niet in, althans zoo men onder niet speelbaar iets anders verstaat dan niet geschikt voor ons Vlaamsch publiek dat zich vooralsnog niet komt inspannen naar den schouwburg, maar wel ontspannen op de wijze die wij kennen, helaas.

Mag ik eens even iets wagen te voorspellen: Wij krijgen binnenkort een Vlaamsch tooneel, het beste wat we ooit hier mochten aanschouwen. En de scheppers daarvan zullen niet zijn degenen onder de jongeren, hoe flink ook, die thans reeds bogen op mondgemeene faam, maar deze drie, elk in zijn zeer onderscheiden soort: Dirk van Sina, Anton van de Velde en E. Amter, die stille sterke werkers, die vroeg ‘het hoofd vol kreuken’ hebben, maar een kunstenaars-‘geweten zonder rimpel.

J.P.

L.J.M. FEBER: Opgaande Wegen. J.J. Romen en Zonen, Roermond, 1923. 193 blz.

Binnen het jaar drie merkwaardige boeken van Feber. - Meestal verzameling van vroeger werk. En wat Feber verzamelt is het verzamelen waard. Wat een rijkdom is de zijne, en hoe verstaat hij de kunst om van zijn rijkdom mede te deelen!

Ziehier nu zijn ‘Opgaande Wegen’, opstellen die over 14 jaren lagen verspreid. Hij bundelt en het blijkt een geheel zoo stevig passend in elkaar alsof in éen geut was gegoten.

De ‘Opgaande Wegen’ gaan van het ongeloof naar het geloof. En de mijlpalen zijn: Shelley, Carlyle en zijn Heldenboek, Islam. Een roman van Tagore, de stille Beelden, van Ary Prins tot Paul Claudel, Huysmans, Vondel's Wijding, Dante voor onzen tijd.

Vooraan dan nog een ‘Inleiding’ en achteraan een ‘Terugblik’. Die ‘Inleiding’ heeft het over de evolutie van de wereldsche geesteshouding tegenover het geloof en daarin is vooral merkwaardig hoe Feber den gang ziet van het Romantisme naar het Naturalisme.

Trouwens uit elk van de essays spreekt de Feber, die we sinds jaren kennen, en die de vaardigste katholieke essayist is van Nederland om tal van redenen, en wel in de eerste plaats hierom omdat zijn beschouwingen, hoe hoogstrevend ook, telkens een les bevatten voor de groote levenspraktijk. Geen bladzijde ooit, hoe bespiegelend ook, of hij vlecht er iets in dat zijn publiek zich dadelijk heeft aan te trekken. Weet u b.v. welke Nederlandsche moraal hij uit den Engelschman Shelley haalt Luister: ‘Of hij in later jaren, bij voortduring vereenzaamd, uitgezongen zou zijn geraakt gelijk zoo-

[p. 96]

veel geringer epigonen ten onzent? In ieder geval zijn z'n overvloed en scheppingskracht wonderbaarlijk; de tachtiger nakomers steken schamel af bij hun grooten voorlooper. Hij was onvergelijkelijk rijker; de prachtstukken vallen bij hem niet bij enkele verzen, maar bij heel poëmen aan te wijzen. Het verschil met de tachtiger armoede is te spreend om toevallig te zijn of om uitsluitend en alleen uit een persoonlijkheid van grooter capaciteit te kunnen worden verklaard’.

Wellciht het sterkste stuk van den bundel is ook het uitvoerigste: Van Ary Prims tot Paul Claudel. Nooit wellicht lazen we kraniger pleidooi tegen de verindividualiseering van de kunst en voor de socialiseering.

Ik geloof dat er maar weinigen zijn die uit dezen bundel niets hebben te leeren. En allen moesten Feber lezen, ook om 't genot van een edel denker aan 't schrijven te zien en aan 't hanteeren van het Nederlandsche woord zoo vol en zoo vaardig als 't slechts weinigen is gegund.

D.W.

HENRIETTE ROLAND HOLST-VAN DER SCHALT ‘De Held en de Schare’. Een verbeelding van Garibaldi en de Italiaansche Vrijheidsbeweging. Mij voor goede en goedkoop lectuur, Amsterdam 1921, in de reeks: ‘Nieuwe romans’.

Na Rousseau komt nu bij Mevr. Roland Holst Garibaldi aan de beurt. Maar voor Rousseau is 't gebleven bij een nauwgezette, ofschoon geestdriftige, biografische studie. Hier, voor Garibaldi, is gekomen na de studie, de ‘verbeelding’ - en wel de verbeelding van een droomende en dwepende socialistische internationaliste, die... met de wetenschap een loopje neemt. Want ook gaven zoo groot als de hare kunnen niet bereiken wat hier is bedoeld, nl. de wetenschap een andere taal doen spreken dan de wetenschappelijke. De zeer bewuste bedoeling is hier immers ook de verbeelding voor geschiedenis te doen doorgaan. Het is treurig om na te gaan hoe telkens die verbeelding de waarheidsliefde aflost, om deze haar taak uit de handen te nemen. En zulk een opzet om een roman zoo geschiedkundig - wetenschappelijk te manipuleeren dat hij als echte geschiedenis moet doorgaan kan niet anders dan treurig heeten en voor deze hoogstaande kunstenaresse een hachelijk geval.

Hoe heerlijke bladzijden heldenstemming dit boek ook geeft, de totaalindruk is beroerd, en wie de echte geschiedenis van Garibaldi kent zal bezwaarlijk den moed hebben deze 400 blz. tot het einde te lezen.

Gelukkig kan men, om er meer bovenop te komen, weer bij Mevr. H. Roland terecht, maar dan bij de dichteres, die als internationaliseerende vizionnaire hoogten bereikt zoo subliem dat het mooi zou zijn konden onze geloovige kunstenaars haar buurschap bereiken.

Wat haar Garibaldi betreft, ik wed dat ze zelf over zulk een kunst tot inkeer komt als ze eveneens leest over dienzelfden Garibaldi ‘Die Kampf urn Röm’ van haar zuster naar den hoogen geest, Richarda Urich.

D.W.