|
| |
| |
| |
Menschen in botsing.
Tweede Bedrijf.
't Portret van Jetje hangt opnieuw boven de deur.
Zondag morgen.
In de kamer heerscht de stemmigheid eigen aan den Zondagmorgen. 't Weeksche getob is uit, en dit hangt in de lucht. De menschen van goeden wil gaan ter kerke, en zijn vredig bij 't doorvoelen van hun ingetogenheid. In hun huizen is 't gesteld, evenals in hun gemoed. En feeststemming is er, in verwachting van 't noenmaal dat zal fijn zijn, lijk 't maar ééns is op zeven dagen. De zonne helpt een vleugje om de atmosfeer te veraangenamen, vooral daar 't venster openstaat, en ze vrijen toegang heeft.
netje, jetje komen net uit de keuken, elk met een potje hooggeschoten geraniums, 't oudje witte, 't meisje roode. Ze zetten ze neer op de vensterbank.
'k Zien toch 't liefst rooie, bomma.
Ik witte. As 'k ik iet wit zie, me dunkt, da's zoo percies ne mond die lacht.
Misschien... - 'k Weet nie.
En waarveur hèt-de gij liever rooie?
Daar zit meer beteekenis in. Ik hèm nie gere zoo 'n... ne mond die lacht.
Och toe, mee uw gedachte!
Rood is bloed - rood is verdriet.
| |
| |
(ziet haar medelijdend aan).
Vivat witte. - E.. de violette.
Maar nie te veel water, hee? 'n Violet mag nie te veel water hèmme.
jetje (af, in keuken).
(kijkt in den hof. Spreekt tot Jetje door 't venster.)
Nie te veel, hee, kind?... O!... O... Ziet 'ns. Wat een is dat daar?... Dat. - Nee. Een, twee, drij, - 't vierde d'r neffes. Breekt da percies nie?
Nee, maar toch ver. 'k Zal 't uittrekke.
Nietes. Nietes! As 't heelegansch nie is, kan 't nog rechtkome. Geef 't e lekske. Genoeg. Astreen d'r nu nog 'ns na zien. - Ze zet zich, en kijkt welgenoeglijk naar heur witte geraniums. -
(op, uit gang).
M'n klok staat stil. Wat uur hèt-de gijlie?
(Gaat in de keuken even kijken.)
Want 'k zou nie gere te laat komen in de mis. Wie dat in de mis te laat komt, is den broeder nie. Is ze... Is de ander al gereed?
Zij? De ander? As ze gedoopt werd, kreeg ze ne naam, lijk gij en ik.
netje (schouderschokt korzelig).
| |
| |
Ge.. ge kunt heur zegge... 't Is 't kottier na de negene... Net.
Ge kunt heur zegge da we na de hallef-twelf mis gaan. Da's de schoonste mis bij de Preekheere. Om ellef ure moet ze gereed staan, want wachte doe 'k nie.
Bon, bon! 't Had ook bon geweest, was ze na de zeven ure mis geweest. Twee missen hoore, kan geen kwaad - vooral an heur nie.
Alleman heet nie Leen, kind.
Zij, zij heet... Bah. (Af in gang. Als ze reeds den trap opgaat, mompelt ze steeds: Bah.)
(door 't venster.)
Hee? Wa staat-de daar te droome, Jet?
'k Kom. (Na 'n oogenblikje op.)
Wa stondt-de daar te droome, de?
Ikke... - Was da matant Leentje die 'k hoorde spreke?
| |
| |
Niks - as da ge u moet gereedmake tegen ellef ure. Ze gaat na de hallef-twelf mis. (Poosje.) Op wa zitde nu weeral te prakkezeere, de?
Hoe, och? - Jet, kom 'ns hier. Ge moet alles van u afsmijte, kind. Hee? Ge moet alles van u afsmijte. Ge meugt zooveel nie zitte dubbe. Toe, beloof me dat 'ns.
Och, bomma. - 'k Hèm m'ne kop zoo vol... m'ne kop en m'n hert.
Sst, sst, sst. Luistert na goeien raad. Ge moet da van u afsmijte. Ge moet denke: 'k ben weer thuis - en alles, al de rest vergete.
Ja, zeker: weer thuis, en alles is goed, en alles is vergete.
Bomma? Alles goed... alles vergete... Bomma, waarveur moet 'k - moet 'k - mee matant Leentje na de mis? Waarveur mag 'k alleen nie gaan? Lijk vroeger? - En waarveur mag 'k mee hen nie mee?
D'r moet toch iemand thuis zijn, as alleman e-weg is.
En waarveur mag 'k dan alleen nie gaan? Lijk vroeger?
Hm... hm... Ja, da weet 'k nie. Uwe pa heet 't zoo gewild.
Ja... Afijn, da's nu toch 't minste.
| |
| |
Nee, bomma, da's 't minste nie. Zoo kan 'k da maar nie kroppe. Dat en nog veel ander. Zoudt-de gij gere mee iemand meeloope die u nie beziet? - die u... die u schijnt te verachte?
Ze veracht me. Dezen avend ben 'k drij weke weerom. Toen 'k heur 's Maandags goeien dag zei, antwoordde ze nie. 'k Zei 'r iet tege: ze antwoordde nie. Vijf, zes keere sindsdien hèm 'k heur angesproke... Ze draait heuren rug na mij.
Ge moet da nie erg opneme. 't Is 'n jonge dochter. Ze weet nie wat dat 't leven is. Ze weet nie beters.
Maar die dan, die wel beters wete, bomma? 't Is zij alleen nie, die me hier 't leve lastig maakt.
Och.. Ge ziet 't zelf immers... Bomma, 'k ha' veel liever, duuzend keere liever ha' 'k gaan diene, ha' 'k gewete wat da me thuis te wachte stond... Maar over drij weke - as ma en Rik bij nonkel Dor binnekwame... Ik was zoo blij, danig blij dat 'k toch iemand te zien kreeg... En as ze dan zeie da ze me kwame hale - da 'k weerom thuis moest kome - da pa ze geschikt ha' veur me te hale... Bomma, 'k was zóó blij - 'k was toch zoo blij. Pa ha' ze geschikt. En Monne... Monne die 'k wist die zoo e vies karakteer ha', Monne ha' da bewerkt, die ha' da verkrege. 'k Kos nie anders peize, of over alles was de spons geveegd. As mensche lijk pa - as mensche lijk Monne vergeve - dan is 't e pardon - e pardon da niks ontziet - dat... uit de grond van hun hert komt.
En as 't nu zoo nie was? As 't nu tegen hun goesting was? Misschien ha' den brief van nonkel Dor hen gepakt. Want 't kwam zoo onverwacht! 's Anderen-
| |
| |
daags morgens zei uwe pa da ge moest gehaald worde. En dan den tweede Zondag d'r op, kwame ze...
Maar toen - diene Zondag dacht 'k dat, bomma. En 'k was blij, 'k was zoodanig blij. 'k Vroeg na niks. 'k Vroeg nie hoe dat 't kwam. Na niks, na niks. As maar na den trein. As maar veur n'r huis te kome. - Sinds toen... sinds toen hèm 'k ondervonde dat 't nie vergeven is, lijk da'k meinde. Toch nie zóó. Nie uit de grond van hun hert. Verre van daar. - Waarveur hèmme ze me dan nie late loope? Duuzend keere liever was 'k gaan dienen, as weerom te kome. Dan ha' 'k die smoele, dan ha' 'k die zuur gezichte alle dage, alle minute, veur mij nie gehad.
Ge moet daar toch an hun niks van laten hoore. En veural nie tegepruttele. Liever gewillig zijn, liever luistere. As ze zegge van mee matant Leen mee te gaan, gaan. Beziet ze u nie: in godsename. Da zult-de toch wel kunne drage. Ne mensch is 't gerustste as matant Leen hem nie beziet. En dan - dan zal da stillekesan uit hun ooge geveegd worde. Dan zal da van langerhand slijte. Ge verstaat toch wel: op ne siebot kan da nie vergeven en vergeten zijn. Op ne siebot toch nie.
Ha' 'k nie weeromgekome. Ha' 'k gaan diene. En me bloeike meugen houwe. 'k H' d'r gere veur gewerkt - m'n nagels uit m'n vingere. En 'k ha' kontent geweest.
'n Sukkel hadt-de geweest.
Nee, nee. 't Plezier da 'k hier zal hèmme...
Ge moet al dat dubben en denke late. Da moet-de. Doen lijk vroeger. Geen muizenisse zoeke.
Zoek ik ze? Zoek ik muizenisse? Pa spreekt tege mij geen woord. Monne alevemin. As Rikske wa vriendelijk is, wordt 'm terna overgrold..
| |
| |
Nee, nee. Riksken is e-wa lichtzinnig in z'n handelen, en..
Natuurlijk, ze zegge nie dat 't daarveur is. Ze vinden altijd de een of ander gelegenheid veur 't vent 't doen uit te zweete. - En as zijlie d'r bij zijn, durreft ma ook nie veel zegge. Gij-zelf, bomma...
E.. - Ge moet dat allegaar uit uwe kop zette.
En d'r kontent veur zijn?
E.. e.. - Ge hèt toch nie te veel water an de violette gegeve?
Weet-de wa, Jetje? Veur al die dinges van u af te zette? Wilt-de 'ns 'n airke spele?
Piano? Ik piano spele, bomma?
Toe. Da zal u e-wa verzette.
Jamaar... ik piano spele?
Bomma, al da van de lesten tijd...
Speelt, ge zult 't vergete. E plezant airke, zoo...
| |
| |
Och, bomma, ik ben danig... Ik ben gebroke. Ik kan nie. Ik ben kapot, bomma, kapot. Na mij zien ze ni meer om. E beetje water hèm 'k gekrege, maar verder wordt 'r niemeer na gekeke.
De verslenste violet, bomma. As 'k me op da lekske water nie kan houwe, dan moet 'k maar voortsverslense.
(staart op de roode geranium, en trekt er, onbedacht, bladjes af).
Ge doet de geranium kapot, kind.
Oei. 't Rood verdriet mag nie kapot gaan.
Kome ze daarnie? Zoudt-de 'ns na de violet nie gaan kieke, kind?
Omda ze ons bijeen nie zouë vinde?
D'r moet toch henen omgezien worde.
En ge hèt pertank geene schrik. (Af in de keuken.)
(wacht 'n poosje. Spreekt dan door 't venster.)
't Ware ze nie. Volk da voorbijging. (Men schelt.) Ga gij 'ns opedoen, meiske. (Poosje.)
(laat Van Worp in.)
Meneer moet pa hèmme, bomma. Hou gij 'm zoolang 'ns kompanie. - Papa zal seffes kome, meneer. (Af.)
Mersie, uffra. - Goeie morgen, madam.
Ze zulle toch gaan binnekome, meneer. De heel familie is na de hoogmis, en ze zal omtrent gedaan zijn.
| |
| |
't Is wat dat de... - 't is toch wel de dochter, hee? - Ze zei 't me. (Ziet op z'n uur.) 't Is e.. ja. Ze moete gaan ankome. 'k Zal dus maar e momentje wachte.
Wilt-de zoolang zitte, meneer?
(gaat zitten).
Ik e... 't was kwestie van de kiezinge. (Poos.) Da breng nogal e slameur bij, madam.
Och, e... ne mensch heet e-wa rond z'n oore.
't Loopt van geen leie dakske.
Zeker nie... zeker nie. Ieder heet z'n laste. Enne... as 't nog maar zoo 'n zake zijn, lijk van kiezinge...
Erger is, as de last - as de mizerie u door 'n ander angedaan wordt.
Enne - enne.. as ge mizeries hèt in de familie.
Da's toch 't triestigste van al.
Ge - ge moet u daar overhene zette, meneer.
Oei - e - 'k spreek van mij persoonlijk nie. God zij dank, die hèm 'k nie. Maar 'k wil besluite: waar dat 't is...
E - ja zeker, da moet triestig zijn. 'k Geloof dat. Da mizeries in de familie... ruzie onder broers of zusters, zulle we zegge...
| |
| |
Tata! tata! da's nog niks... da wordt bijgeleid... en de zaak is geklonke. Maar e - d'r zijn d'r ander... Hm e.. wa meinde 'k te zegge.. Is dat 't portret van de uffra, madammeke?
Zoo. E schoon meiske. Is... Is da Jan z'n eenige dochter? Ja, geloof 'k, hee? Ze ziet 'r heel braaf uit, en deftig.
Zoo e... En twee zoons. Die meugen alle drie gezien worde. E gelukkig huishouwe, niewaar?
Hee, wa zou d'r onder vijf mensche kunne veurvalle - vijf mensche die malkandere goed verstaan... - die God en ze gebod wèl erkenne...
Ik... 'k geloof da ze d'r zijn.
Jan, Fiene, Monne en Rik op. Thuiskomst van de mis: aangekleed, kerkboek in hand.
Haha. 'k Kwam zoo maar 'ns binnegeloopen in 't voorbijgaan. En toch e... 'k hèm over 'n serieuze zaak mee u te spreke, Jan.
Niet erg. 't Was maar - 't was maar 'n inlichting, maar van nogal gewichtigen aard. Zouë we...?
Fiene - ma... wilt-de 'ns e-wat in de keuke gaan?
| |
| |
Veur Monnen is 'r toch geen belet, hee? Das m'n goei helft in kieszake. Enne... We kunnen in 't salonke nie gaan: we hèmme dees week de schrijnwerkers in huis gehad. Al hun gerief leit d'r nog in de weg. Den trap na bove late verandere; die liep te steil, en me zuster is dan nie jong niemeer. - Afijn, Van Worp.
Percies uw zuster komt 'r bij te pas. Da's zoo e-wat 'n... Die 's nogal - nogal...
Zeg 't maar, 'n dib. Lijk dat de zake staan, kan da maar goed bijbrenge. E - 'k zal zegge: 't is 'n soort reklaam. 't Is dan maar goed da we heur e beetje sparen en involge.
Goed, goed. Maar! maar... Goed bijbrenge? 'k Hoop 't. 'k Geloof pertank... Jan, 't is heelegansch onder ons, hee? Uw zuster en mijn vrouw schijne nogal in kennis te zijn - die 's ook zoo.. van den devootste vleugel. En ze moet 'r an gezeid hèmme.. Nu, nu, 't is nie erg - en 't is onder ons..
Jamaar, 'k kan nie begrijpe...
Laat Van Worp spreke, pa. In één woord?
D'r moet nogal wat te zegge vallen op uw dochter, Jan.
Ssst! ssst. Laat ons stil zijn. De vrouwlie zijn d'r nie tussche gemoeid. As 't is, Jan - 'k geloof eerder van nee...
| |
| |
As 't is, dan - moet-de natuurlijk zorge dat alles - dat alles... ge versta me. Zooveel mogelijk stoppe.
Zooveel te beter, zooveel te beter. Ik persoonlijk kan 'r geen gebenedijd woord van zegge. As de ander d'r ook niks van wete - zulle ze ons daarmee geen pillekes te slikke geven in hun gazettekes. Want da - da zou maar erg zijn - veur de zaak.
't Kan geen kwaad... daar zijn we gerust in.
(aan den trap)
Leen!... Leen...
(van boven).
Hewel! - Hewel?
'ns Kome. En spoeien asteblieft.
'k Ha ze d'r liever buitegelate.
Ze moet wete wat da ze vertelt. 'n Reklaam - veur de konkurrente, betaal 'k ik nie.
(na een poosje op).
Ge kunt da wel vriendelijker afhale.
Wat hèt-de gij an meneer z'n vrouw verteld?
Ssst! ssst! in de keuke moete ze 't nie wete.
Ik? Wat hèm 'k daaran verteld?
Leen - geen flauwskes, hee. Rechtaf zegge.
| |
| |
Uffra, as ge permetteert... Gistere zijt-de same van 't lof gekome?
't Sluite van de Meimaand.
Tja. Ge zijt mee mijn vrouw van 't lof gekome?
Ge spraakt over.. Ja, over wa spreke vrouwe. 't Moet over huize gegaan zijn. Da ge blij waart, da ge ne gemakkelijken trap gekregen hadt..., da ge van den andere alle dagen riskeerde af te valle...
Maar as Jan geenen andere late zetten ha', da ge d'r hier dan uitgetrokke waart.
Ssst. Ge hèt nog gezeid: want dat 't hier maar kwalijk uit te houwe was..
Dat de dochter weerom thuis was, en dat die - dat die ook alles nie was. Dat die - Afijn, as de mensche moeste wete mee wie da ze te doen hèmme, dat 'r nogal zou over gesjiekaneerd worde.
| |
| |
Hóóó! Da's valsch. Da's valsch.
E... uffra, m'n vrouw gaat toch niks uit heuren duim zuigen over mensche die ze amper kent - en veural mensche lijk Jan, waar da niks mag op gezeid worde, kwestie van de lijst. As m'n vrouw u vroeg, wat 'r van te zegge viel, hèt-de dan nie verteld dat ze - da ze slecht van gedrag was... Da ze - Jan, permetteer me 't woord, m'n vrouw vertelde 't me zoo: da ze 'n hoer niks kost verwijte...
(grijpt Leen beet)
Leen! as ge...
't Is geloge! 't is geloge! God zal me straffen, as 'k...
Pa. (Doet teeken, Leen te lossen.)
God mag me straffen, as 'k zoo iet verteld hèm. En zoo'n woorden uitspreke! Gotogot, wa kunne de mensche liege... Hèk!... En as 'k 't nog gezeid zou hèmme, meneer, zulk 't woorde kome nooit over m'n lippe nie. Maar meint-de, as d'r iets op - op heur moest af te doen zijn, da 'k 't op straat zou drage? Meint-de da? 'k Hou meer an de goei reputatie van onze naam as da, meneer.
Zooveel te beter. Zooveel te beter, uffra. Maar m'n vrouw ha' d'r toch geen beetje profijt in, zooiet uit te vinde. Moest 't rondgaan - onze lijst was gezien. Ik sta d'r ook op. Ik was dus ook gezien. - As 'r iet is - ik hou d'r an, da ge op de lijst blijft, Jan - 't stoppe.
Van Worp, m'n kindere zijn opgebracht lijk de beste.
Ik zeg nie: nee. Van u mag ik da verwachte. Maar as zoo'n leuges uitgebeld worde, ge ziet van hier hoe dat de ander 'r zouë van profiteere.
Leuges zijn 't, leuges zijn 't.
| |
| |
Goed, goed. Da m'n vrouw d'r niks, geenen hip zal van losse, daarveur sta 'k in. Maar - moest uffra 't nog an 'n ander verteld hèmme...
Maar afijn, 'k hèm niks verteld, niks, niks. Noch an uw madam, noch an 'n ander...
jan (wil heur weer vastgrijpen, doch monne weerhoudt hem)
Van den trap, dat hèm 'k gezeid. Iedere keer as 'k d'r af moest, klopte m'n hert van schrik. Peis maar nie dat 't plezant is...
Ja, daar hèm 'k niks in te zien. 't Is maar de rest.
Van de rest.. Uw vrouw heet misverstaan. 'k Hèm gezeid da ze terug was - uit heure post. Dat 't e lastig kind was. Da ze nu nen heelen tijd diende, en 't maar nie gewend kost worde. Da ze thuis ook lastig was. Da ze mij per eksempel nie kost verdrage. 'k Hèm gezeid da ze...
Ze heet van me kind niks te zegge, zij.
Ze kind! ze kind! Enne - enne daarbij, 'k hèm mee al da gekonkel geen uitstaans. En an uw vrouw moogtde zegge, da ze nogal - da ze nogal... Bah!
(Af in gang).
As zooiet an de oore moest kome!
Van Worp, ge kent me. We zijn maar simpel werklie, maar eerlijk.
| |
| |
As ge 't maar weet. M'n kinderen hèm 'k opgebracht...
In eer en deugd. En 'k hou ze in 't oog.
Niemand, niemand heet op ons iet te zegge.
Maar dat die... M'n dochter komt mee heur nie goed overeen. Maar wie komt 'r mee heur goed overeen? Niemand nie. Mee iedereen zoek ze ruzie. Ze is onverdragelijk.
't Ziet 'r zoo uit. Maar - as ze zoo iet an 'n ander moest vertelle... Na de verdienste van de kandidaat wordt nie gezien, ook na de verdienste van z'n familie - en na heur gebreke... - Gelukkiglijk was 't an m'n vrouw; die zal d'r nie mee rondloope.
Zelfs, ze is nen heelen tijd weggeweest... vijf maand schier. Maar we wiste bij wa mensche ze diende. Mensche die we koste betrouwe. Daarbij, van Jetje zoo'n zake vertelle! Zoo'n zake! - Van Worp, niemand weet 't nog nie. Zelfs die van bove nie. Hoe minder da we an heure neus hange, hoe minder is ze d'r mee gemoeid. Maar an u wil 'k 't al zegge - veur u te bewijzen, hoe onzinnig dat historieken is, hoe lasterlijk... (Roept aan de keuken.) Jet! - Jetje.
(komt op, schoorvoetend).
't Is e duifke da nog nooit nie, nog nooit nie, Van Worp, laat ik zegge veur 'n heel week, van huis geweest is. En luistert, Van Worp, en begrijpt dees goed: ze zou wille na 't klooster gaan...
| |
| |
(beziet haar scherp, en doet achter Van Worp's rug teeken: te zwijgen).
Van e meiske da zou wille non worde, is 't laf zoo 'n dinges rond te strooie.
Maar voilà. Ze is nog nooit van huis e-weggeweest. Zal ze 't maar kunne gewend worde? Daarveur is 't, daarveur - veur te zien of ze 't ievers anders as thuis zou gewend worde - da we ze bij brave, kristelijke mensche geplaatst hadde. Ze is er vijf maand gebleve. Over 'n week of drij hèmme we ze doen weerom n'r huis kome. We vonde da ze getoond ha', 't wel op 'n ander gewend te worde. Hee, op vijf maand?
Ze is 't hier dus ontwend. Nu kan ze gaan. Jetje - daarmee weet-de da 'k toegeef.
(beziet haar weerom scherp)
Toe, toe, kind. - 'k Hèm nie gere toegegeve, Van Worp. Maar afijn, ze is er koppig in, d'r is niks an te doen.
Da's wel, da's wel. 'k Wensch u proficiat, Jan. Maar eerst en vooral an de uffra. Uffra, m'n beste wensche, - m'n goei genege wensche. (Handdrukken).
Da zal de zaak eerder nog goed doen, hee?
Zeker. Veur nonnekes heet iedereen 't nogal over. Waar is 't da ge gaat, uffra?
Da weet ze nog nie vast - of...?
(is als neergebroken; ze weent.)
| |
| |
Afijn, da's toch heelegansch iet anders, as wat da verteld wordt.
Heelegansch 't averechtsche. Enne - ik trap 't allegauw n'r huis. As m'n vrouw toch nieuws wilt hèmme, kan 't beter de waarheid zijn as leuges. Zoo dan - uffra, nog 'ns proficiat, hee? En goeien dag - goeien dag, hee. E - dezen achternoen e meetingske, Jan?
Ja. Monnen en ik, we zulle dat daar 'ns gaan klaarspele.
Ja, ja! Monnen en gij... Hahahaha! (Af al lachend. Jan volgt.)
monne (schokschoudert)
Da niet. Nee, da niet. Da wil 'k nie.
Gij hèt hier niks te wille, gij...
Ik wil nie, Monne. Ik kan nie...
Ik kan nie, ik kan nie... En - en van u laat 'k me nie gezegge.
Van u laat 'k me nie gezegge.
| |
| |
Zij stil, zeg 'k u. As Van Worp 't hoort...
'k Wil geen komedie spelen, ik. 'k Wil nie.
jan (op.)
Da's toch nie gemeind, pa?
jan (zet zich, en dubt)
Da's toch nie gemeind? Da - da...
Zij stil toe. Zij stil toe. Ge hèt me in 'n vieze positie gebracht.
En zij moet 'r ons dan ook maar uithelpe.
Da's toch nie gemeind? Ik wil na 't klooster nie. Ons Heer zou me straffen as 'k 't dee. 'k Hèm d'r geen goesting veur.
De goesting komt in 't ete.
Nee, Nee! 'k Hèm 'k ik nie gevraagd veur weerom te kome. Hadt-de me niet doen hale! Hadt-de me gelate waar da 'k was!
Verstaat-de dan nie, dat onze goeie naam...
| |
| |
Onze goeie naam? 't Was dus nie veur mij? - 't Was nie omdat 'k uw dochter was, da 'k moest n'r huis kome? Wel veur onze goeie naam?
jan (zwijgt)
En - en is 't ook veur onze goeie naam da 'k non moet... da 'k ik non... veur onze goeie naam?
D'r is van - van uw zaak uitgekome. Die van bove...
Die... Heet matant 't verklapt?
jan (knikt: ja)
jetje (is als neergebroken; ze weent.)
Toe, ge zijt buite 't spoor geloope...
En mee die van bove - moet 'k astreen na de mis.
De mensche? God, God! Veur de mensche moet 'k ik dan - moet 'k ik dan dat allegaar doen? Thuis gekoejonneerd worden, en verstoote - en tóch thuis blijve, tóch, tóch.. al late ze me voele da 'k op overschot loop - veur de mensche! Veur de mensche na 't klooster - veur de mensche mee heur over straat, mee heur na de mis - mee heur die me verfoeit, die me erger aanziet as vuiligheid. Nee, nee - 'k wil nie.
'k Wil nie, zeg 'k. Mee de mensche zit 'k nie in. Mee de mensche lach 'k.
Jet. Ge zijt 'ns buite 't spoor geloope - wilde peerde moete getoomd worde. Ge zult doen wat da 'k zeg.
| |
| |
'k Zit met de mensche niks in. Ieder heet ze vuil. Niemand moet an 'n ander iet verwijte, maar z'n eigen hert onderzoeke.
En mee hem? Mee ons? Mee uw familie?
Da komt 'r nie bij te pas.
Da komt 'r wel bij te pas. Pa - hij moet 'r onze lijst doorhale. As da van u kenbaar wordt, moet 'm hem terugtrekke. En dan? Misschien kan 'm... d'r is kans veur - misschien kan 'm burgemeester worde... op ze minste schepene... En omda gij... En veur u zou dat allegaar moeten opgegeve worde? Nee.
Hadt-de me gelate waar da 'k was.
't Is nu goed. We spreke d'r nog wel over.
Da - da kan 'k toch nie. (Af in keuken.)
jan (dubt.)
Daarveur kunne we 't nie opgeve.
Moest ze 't nog an 'n ander verteld hèmme -
En ze - en ze zouë d'r gebruik van make veur kiespropaganda, dan moete we d'r mee rauw voete doorgaan. Slag veur slag. Wie dat ons anpakt zonder handschoene, trakteere we mee bloote hande.
| |
| |
Moet ons late doen. As 't zoo is - ze houde d'r an, da ge blijft - dat hoort-de wel an Van Worp... dan grot te werk gaan. De pastoor moet ondergeve. Wijlie staan veur 't werk. Hij nie. En veur de affronte. Hij nie.
fien uit keuken. Netje, Rik en Jetje volgen hoar.
Da nie. Tege de goesting wordt 'r hier niks gedaan.
Gij hèt d'r uit te blijve.
Wijlie wete wat dat 'r ons te doen staat, ma. De lijst...
Me kind gaat veur alles, veur ulie lijst - en veur den heelen boel.
't Is goed. We zulle d'r an peize.
Nee. 't Is hier, rechtuit te zijn. Tegen heur goesting moet ze da nie - mag ze da nie. Dat - da kunt-de zelf nie wille. D'r is nie an te peize. Ze doet 't nie.
We zulle zien. As 't noodig is - as ze op de een manier iet over ons bracht, moet ze 't op 'n ander van ons e-wegnemen as we 't nie kunne drage. As 't noodig is, moet ze - moet ze na 't klooster.
| |
| |
(grijpt haar beet)
Zoudt-de... Wie heet heur gedrage lijk 't grootste rapalje? Lijk 'n... lijk 'n gemeen - lijk 'n gemeen... Bah! 't woord zelf is te vuil veur 't uit te spreke. As ge d'r uit trekt, dan seffes, dan op de staande minuut!
(dreigt 't meisje te slaan)
Kom, Jetje - kom liever hier. (Af met haar in keuken. Rik volgt hun.)
Ik hèm hier te zegge. Ik. Ze zal gaan - of eruit.
Maar, Jan, 't zou verschrikkelijk zijn voor heur..
't Is uw dochter, Jan - 't is ons kind, ons eenig meiske.
As 't noodig is, zal ze gaan.
We moete veuruit. Wie dat ons tegenhoudt, moet...
(geeft hem 'n slag in 't gezicht.)
As - as 't moest uitlekke - moete we al de praatjes kunne de muil stoppe. Wou ze! - Wou ze, da was e
| |
| |
middel bijderhand. Wil ze nie - we moeten iet anders vinde. Van Worp doen we z'n ooge toe mee 't een of 't ander. Maar! - maar we meugen heur toch nie late weggaan. Da wordt nagegaan - en dan stonde we percies zoo ver as drij weke geleje.
Eijei.
(Poos.)
'k Gaan na Leen. Die toch - die kan 'k 'ns onder hande neme.
Asteblieft, pa, zij veurzichtig. Jamaar, afijn, we zijn in de kiezing. We meuge tege niemands teen botse. Want ieder kan ons, integendeel, tege de schene stampe. Zij mee matant heel vriendelijk. Zijt d'r liever goed an. Zoo moete we ze winne.
D'r is nogal mee te winne.
Laat staan dan nog. Is 'r niks an te winne, mee heur scheef te bezien is 'r veel an te verlieze. En we zijn mee politiek bezig. Handel dan in godsename politiek. Mee doorzicht, en veurzichtigheid. As ge heur slecht hanteert - ge weet hoe da ze is: 'n plaag... ze kan alles op straat drage.
Ge zijt 'r vriendelijk an; ge vraagt heur, te zwijge.
'k Ha' 't heur nie gezegd!
Vraag 't heur nu. En vriendelijk. Ge hèt nu begost mee toe te geven, op 't punt van den trap. Geef zooveel toe da ge kunt. Anders is 'r niks te winne. Toch nie mee heur.
(haalt eenige kiesbladjes uit zijn zak, en begint erin te duimelen)
(steekt na 'n oogenblik even zijn hoofd in. Op.)
(doet alsof hij hem niet ziet.)
Wat denkt-de gij d'r van, de?
| |
| |
Wat-denkt-de-gij-d'r-van-de?
(geeft taal noch teeken.)
Wat da gij d'r van denkt? (Trekt de bladjes weg.)
Ha 'k ik Rik geheete, 'k was in de keuke bij de vrouwlie gebleve.
Maar heette 'k ik Monne, ik zou me schame veur m'n eige.
Ik zou me schame veur m'n eige!
Ja. Me schame veur m'n eige.
Dan zult-de 't goed onthouwe. En nu schaam 'k me, da ge me broer zijt.
En veur uw zuster? Veur uw zuster schaamt-de-u nie, hee?
Minder as veur u. Veel minder.
(hem nadoend).
Da's alles wat da ge kunt antwoorde?
Ha' meneer me iet gevraagd?
| |
| |
Ik denk dat 't u nie angaat. Da ge nog geen verstand genoeg hèt, veur serieus te zijn, en da ge nooit geen verstand genoeg zult krijge.
Hert wel! As sommige mensche moeste wete, wa ne lekkere die diene verstandige Monnen is, zouë ze nogal 'n oog opezette. As ze moeste wete, wa ne gang dat 'm mee ze zuster afgaat... mee ze bloedeige schaap van 'n zuster... En dat uit pretentie. En da veur te lukke. Veur te lukken in z'n vuil, smerige politiek. Op z'ne vuile, smerige lijst.
Gij of ik? Hee, gij of ik?
'k Hèm 'r genoeg van. 'k Hèm uw gedacht nie gevraagd, en...
'k Geef 't u, 'k geef 't u. En 'k zeg u dat 't laf is, dat 't gemeen is, dat 't schelm-zijn... is, zoo te handele.
Zeg 't an pa. 't Is hij die 't zoo wou. Of, 'k zal 'k ik 't hem overbrenge.
Ja, nen overdrager, da waart-de nog nie! Pa? Gij! Gij steekt achter alles. Gij blaast 'm z'n oore vol. Gij maakt z'ne kop zot. Pa? Gij zijt z'nen baas. Gij doet hem marsjeere. Gij zijt z'nen duuvel.
Wa nog? Wa nog? As 'k - as 'k me nie inhield...
Ge moet u nie kwaad make, jong.
| |
| |
Kwaad make? Da werkt veur de lijst van de katholieke. Katholiek zijt-de lijk den eerste den besten op straat.. Smous-katholiek.
Smous-katholiek. Katholiek zijn ze! De katholiek hange ze uit, maar ze geve zooveel an God en z'n kerk as ne voyou. Smous-katholieke!
As ge nog één woord kikt...
Maakt-de gij u nu kwaad? Omda 'k de waarheid zeg?
Doe me niet uit me vel springe, menneke!
Oei, oei Meneer verdraagt nie dat 'm 'ns gezeid wordt dat 'm ze zuster tormenteert.
Kunt-de gij 't eerst. 't Is schand - 't is schandalig hoe da ge te werk gaat mee Jetje. Da wat da ge van zin zijt, da zal zoo maar nie gebeure. Ze gaat na geen klooster. En as ze d'r daarveur moet uittrekke, dan gaan 'k ik mee met heur. Ik hèm iet over veur me zuster. Ik hèm hert veur mensche, en terna maar veur politiek.
Ge zult alle twee hier blijve.
Maar ge zult moeten omgaan mee heur as mee 'n zuster, niet as mee iet... Wijlie gebruiken onzen hamer veur ons staal te bewerke, en ons vijl, en onzen beitel, Maar zij is geen werkgerief. Onthoud dat. Ze is ne mensch. En ze staat u nie ten dienste.
| |
| |
rik (smijt de kiesbladjes op de tafel. Wil weggaan.)
monne (hem achterna, om hem te staan.)
Jong, jong, as 'k u moet vastneme!
'k Zou d'r dan misschien 't verstand in kloppe.
Haha! (Plots wild, rukt zijn vest uit.) 'k Wil toch wel! 'k Wil toch wel! Want dat - wat da ge Jetjen andoet.. (Ze willen mekaar te lijf.)
E.. we wouë maar 'ns lutteere.
'k Hèm d'r genoeg van, gejudast te worde door diene snotter. As 'm z'n treiterij nie veur hem kan houë, dan zal 'k ze 'm afleere.
rik (af, in keuken.)
Ik ben geene kwajong. Wat da 'k doen, is goed gedaan. 'k Hèm van hem geen lesse noodig, wa meint 'm de?
Gij handelt toch nie schoon mee uw zuster, Monne.
Me zuster? Is 't van mij, da me zuster te klagen heet? Ik hèm d'r veur gesproke da ze mocht weeromkome.
| |
| |
'k Ben 'k ik 't nu weer die 'r veur zal spreke da ze nie na 't klooster moet, en toch mag hier blijve... - As 'k ik er nie was..
Wat hèt-de dan nu weer in 't oog mee heur?
Monne, wat hèt-de 'r nu weer mee in 't oog? Ik hèm dees leste drij weke zoo goed gevoeld dat ze moet diene veur ulie kiezing - zoo goed hèm 'k da gevoeld. Da van vandaag was d'r ook veur... Da meugt-de toch nie doen, jong. 't Schaap is er danig 't hert van in. Ze zit binne te grijzen en te snikke lijk 'n Madeleen. Heet ze dan al nie genoeg afgezien? Van huis weggemoete. Verlate van iedereen. En dan - de schand die ze an heur eigen ondervond. En al heur verdriet. En al heur ellende. Spaart heur e beetje, Monne. Dat allegaar heet ze toch nie verdiend.
Och, ma. As 't bekend geraakt... We moete d'r kome.
Goed, goed, zoekt 't te stoppe. Maar d'r zijn wel ander middels, zijn d'r wel ander middels. En, in godsename, Monne, in godsename laat heur zoo nie voele dat 't veur ulie profijt is da ge ze wilt gebruike. Ze gaat 'r de grond van in. (Snikkend.) En - as ge 't nie wilt doen veur heur, doet 't dan veur mij... doet het dan veur mij, Monne.
Pa luistert na u. Sinds dat 'm mee die kiezinge bezig is, kan 'm u niemeer misse, en zijt-de gij de man geworde waar dat 'm op voortsgaat.
Toe, toe - as 'r iet publiek van wordt, is 't tijd genoeg veur ons daarmee serieus bezig te houwe.
Maar ge zult toch 'n ander manier vinde?
| |
| |
Ge zult pa da van - van 't klooster uit z'n oog vege?
'k Zal d'r veur doen, wat 'k kan. As 't uitlekt - zulle we zien.
Maar toch nie - toch nie 't klooster...
Stil. Ze kome, me dunkt, beneje.
Toch nie 't klooster, Monne - want ze gaat 'r nog liever uit, en dan - en dan...
Ssst, toe, toe... Maar die snotter, die snotter mag me nie langer koejonneere. Hij moet 'm koes houwe.
'k Zal 't 'm zegge. Zorg gij dat da van Jet nie waar wordt.
(volgt hem op den voet, opgedirkt, twee kerkboeken in de hand).
Ziet-de 't: niks zeggen is zwijge, en 't spreekwoord wil hèmme da zwijge goud is.
'k Ben d'r nie tier op. Uitschreeuwen op straat doen 'k 't nie.
Nee, maar 't in 't oor vertelle van Jan en alleman.
De vrouw van Van Worp kost 't toch nie uitvinde.
Goed. 'k Ha' 't die gezeid. In alle confiëntie. An niemand anders. Die kan de woorden uit ne mensch z'ne mond trekke. Da. Maar niks meer. 't Fijn van de zaak nie.
| |
| |
Ge hèt gij d'r an niemand iet over te zegge. Niks.
(gewaardigt zich niet, te antwoorden).
Zwijg liever, ma, da maakt den boel nog erger.
Nog erger! nog erger? Vielt-de gijlie d'r op m'ne nek nie mee. 't Is hier altijd iet. Dan is 't den trap. Dan is 't dees. Astreen is't iet versch. Den trap is nu beter. Anders hadt-de me hier ook nie gehouwe. Maar as ge me in die vuilnis gaat slepe... Daar hèm 'k ook op voorhand m'n goesting van.
Goed. 't Is percies daarveur da ge d'r van moet zwijge. Van Worp weet - weet nu zoo half-en-half. Want iet snappe doet 'm, natuurlijk. Laat 't hiermee dan genoeg zijn, Leen - en, as ge 't nog kunt, da meugt-de doen: 't uit z'n vrouw heur oog wassche.
'k Geloof dat 'r 'n kwaje hand op mij leit. 'k Hèm hier niks as temtaties in dat huis. - Is ze gereed veur de mis?
(aan de keuken)
Jet! Toe, gaat u gereedmake veur de kerk.
Is ze nu nog nie... Heerejezes! Van over anderhalf uur hèm 'k 't heur late zegge. As ge toch - as ge daar toch zoo 'n tegegoesting van hèt, hee?
(Netje en Rik komen in de keukendeur staan.)
| |
| |
Liever alleen. Meint-de da 'k ik 'r plezier in vind, u mee te neme? Verre van daar! Verre van daar.
Ik kan nie pa. Ik kan toch niemeer gereed zijn. Ze zal nie wille wachte.
Ze. Matant bestaat niemeer. Waarveur hèt-de u van astreen nie gereedgemaakt, de? Dan moest 'k nie wachte.
Matant zal wel e-wa wachte.
Nie mee. Ze kan nie. Wat 'n komedie. Ze babbelt 't meest, en ze heet 't minste reden om spreke. Ik doen 't zoo gere nie.
Dan zal Van Worp z'n vrouw zien, da ge u nie schaamt mee heur over straat te gaan... en dat 't dus nie waar is - die geschiedenis.
Nie waar! Nie waar! - Nie waar! - Zelfs veur na de kerk te gaan heet ze geen goesting niemeer... Daarveur moet 'k nog speciaal ne kerkboek veur heur mee afbrenge! - Nie waar! - 'k Gaan 'm weerom bovedrage. Ze moet maar heur eige gebruike. (Af.)
Da ge zoo da vrouwmensch heur hiele moet likke.
En dat alles uit die - uit die fout! uit die fout! Dat alles omda zij 't ook weet. Ze kost nie anders as 't ook wete. Bestond die fout nie. Bestond die nie! - 't Ergste wat da veurvalle kan in 'n deftige familie. Maar zij die van alles de schuld is, ziet 't nie in. Veur de deftigheid te redde, moest ze alles over hèmme, maar ze wil nie - ze kan nie... Hàhàhà!
| |
| |
(doet teeken aan Fiene, te zwijgen.)
As de ander da moeste te weet kome. God! as ze da moeste te weet kome!
Ge hèt 'r toch an niemand anders iet van gelate, matant?
(schokschoudert. Poos.)
En nu mag ze heur spoeje. Ik kom nie gere te laat. Toch nie in de mis. (Ze gaat zitten bij 't venster, en kijkt naar buiten.)
einde van het 2e bedrijf.
E. AMTER.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd