|
| |
| |
| |
Menschen in botsing.
Tooneelspel in drie bedrijven.
PERSONEN:
| JAN GORSEN. |
| FIENE, zijn vrouw. |
| JETJE, hun dochter. |
| MONNE, hun oudste zoon. |
| RIK, hun jongste. |
| TANTE LEENTJE, Gorsen's zuster. |
| NETJE, Fiene's moeder, kostgangster van 't oud-vrouwtjesgesticht. |
| MENEER PASTOOR. |
| VAN WORP, lid van 'n kieskomiteit. |
| AGENDIJK, dito. |
| Een postman. |
Ten huidigen dage, in een Vlaamsch-Brabanter stadje, ten huize van Gorsen.
Huiskamer van menschen die welletjes zijn.
Linkerwand: Venster, waarvóór makkelijke zetel; naaimachine; deur naar keuken;
Achterwand: Deur naar gang tusschen twee kasten in;
Rechterwand: Slagdeur naar salontje; piano, toegedekt, op 't voorplan; krukje ervóór.
Portretten aan de wanden. Aan achterwand, boven elke kast, portret der zoons. Boven de deur minder-verschotene vlek op 't behang, waar portret weggenomen werd. Boven naaimachine krucifix. In 't midden groote eettafel, met stoelen errond.
| |
| |
| |
Eerste bedrijf.
Deemstering. Allengerhand wordt 't donkerder.
NETJE zit in den zetel, breiwerk op heur schoot, dubbend. Oogenblik.
(op uit gang).
Van den trap val 'k me nog 'ns kapot. 'k Ben weeral afgeschove. Hij 's veel te steil.
Da's den derde keer dezen achternoen. Of da 'k ik an Jan spreek - of niks zeg... da komt ten eenen uit.
Hij heet zoo weinig tijd... Dienen avond hier 'n vergadering - nen andere ginder... En Monnen ook.
En Rik is te lui... Want de jonkheid deugt niemeer.
Sss, sss... E beetje los van gedachte. - Ge moet e wat veurzichtiger zijn, mensch.
Zij maar veurzichtig, as 'm zoo recht is. Den eenen of den andere keer, in plaats van na 't lof te gaan, kunne ze me weerom bovedrage.
Moet-de dà vrage? 't Is Lievrouwkeslof, zulle - en da slaag 'k ik nie over.
Let 'ns hoe rood dat de locht ziet, ginder wijd. Da's nog regen veur morrege.
Ja, da's 't ongeluk van de Zomer, al dat onweer. Dezen achternoen, iedere keer as 't bliksemde, meinde 'k da 'k stierf. As 't dondert... Br, 'k hoor 't nie gere. - Gaat-de mee na 't Maria-lof, Netje?
Nee. Fienen is eweg.. En 'k hèm toch den tijd nie. 'k Moet binne zijn. En 'k moet nog ete.
| |
| |
'k Was bij mezelven e-wat an 't bidde... Dat 't... Dat 't ne goeien afloop zou hèmme.
Hm, hm... Wanneer is 't, de? 't Moet nie lang niemeer gaan dure?
Ze is al 'n maand of vijf e-weg. 't Moet een van dees dage zijn.
Hm, zoo... Ik word d'r goed buitegehouwe.
Wie zou d'r hier durve van spreke? - Van zoo'n locht... Da's percies bloed. Daar hèm 'k schrik veur. God geeft dat 't...
God? God, mensch? - Spreekt-de gijlie van God?
Hij kan d'r 't meesten an.
Hm, God! - Weet-de wat da 'k peis, Netje?... Fienen is wel e-weg, hee? - want die affronteert me te gere... Weet-de wat da 'k ik peis? Ga gijlie meer na de kerk, en spreekt dan van God.
Wie dat 'r 't minsten an houdt, spreekt 'r 't meeste van as ze in de mizerie zitte.
Ge ga me toch nie zegge da wijlie...
'k Zeg niks. Maar gijlie houdt d'r nie genoeg an van na de kerk te gaan... Sssst, ssst! la-mij is spreke. - As ge d'r meer an gehouwen hadt, dan was da misschien... (hoofdschuddend naar de vlek boven de deur) met heur... nie overkome. - Ssst, sst! La-mij is me gedacht zegge. 'k Ben maar 'n oud mensch, en 'k ben nooit nie getrouwd geweest, maar afijn...
| |
| |
Hadt-de gijlie meer devosie gehad... Ge weet, Ons Lievrouwke da's de patroon van die dinges... 't Zou dan nie gebeurd zijn... Enne - enne... as gijlie nu... Fienen en gij... (nijdig) de manslie kunne nie, mee hun vergaderinge.. as gijlie nu - dees maand - de Mei is de maand van Maria - dees maand na 't lof alle dage gingt - veur Ons Lievrouwke... misschien - misschien kwam d'r niks van... Kwam d'r niks van.
Och mensch? Och mensch? Ik? Ik wat? Da's goeien raad. Is da goeien raad. Maar hier moet 'k d'r nie mee veur den dag kome. Ze lache mee mij. Ze zien me nog nie 'ns staan. - As ze 't allegaar veurhadde lijk ik, d'r zou véél beter zijn, geloof me, Netje.
Triestig is 't, waar dat 't veurvalt. - Dat 't ook hier moest zijn.
De jonkheid! De jonkheid is bedorve. En dat 't hier juust moest zijn? Van eige moest 't hier zijn. 't Is 'n straf van God. Da neem 'k ik eruit. - Gijlie hèt geenen iever lijk dat 't zijn moet. 't Is 'n leering. Ze geloove me hier nooit nie. 'k Hèm altijd te veel gezeid. Maar an u kan 'k 'ns rechtuit klappe. Da met heur... Da met heur, hee? - da's 'n straf van God. De menschen in dees huis zijn nie kristelijk genoeg. Geloof me, Netje, geloof me.
Maar, Leentje! Mizerie kan iedereen overkome. Jetje, de sloor...
Ssst, sst! ge zegt heure naam!
Oei! Maar we zijn toch onder ons...
'k Hoor 'm ook liever nie... liever nie. Zij is genoeg. Meer is ze nie weerd.
| |
| |
Ha' hij geene schavuit geweest... Zij is 'n sukkel. Iedereen kan 'ns valle.
Moest-de gij van den trap valle... ge zoudt 't ook aspres nie zoeke.
Maar zoo! Da was 'n ongeluk... maar 't heur, da's 'n straf van God. Vallen en vallen is twee. D'r zat ook geenen iever in... in die... Sukkel? Sloor? Slet!... Tata! Dat da geschied is... en dat 'm heur dan late zitten heet, as 't 'r op ankwam... Nee, nee, as God heur gestraft heet, moete wijlie d'r geen kompassie mee hèmme. Dan heet ze 't verdiend. God is wijs. Zonde is 't, zonde, d'r kompassie mee te hèmme.
Ja, ja, och. Oei, 't is m'nen tijd. Dan, na...
(buiten in den gang).
Hola! hola! Gorsen-Dierickx! Nen brief!
De facteur. (Af. Eenige oogenblikken later op, met brief in handen.) Wa zou dà zijn?
Jeezes! Misschien... Mischien..
Zou zij durreve? Zou ze dàt durreve? Schrijve? Goed, mensch!
Nonkel Dor! Ha' nonkel Dor 'm d'r ook nie mee gemoeid!
| |
| |
Wat ha' 't kind dan moeten anpakke? Da's slechts, Leen.
Heur plan trekke, 't kind.
Da's slecht, Leen. Da's allegaar slecht.
Ik ken m'n plichte. Wie geene schrik heet van zonde te bedrijve, moet 'r veur kunne souffreere.
Da's slecht, da's slecht.
Och. Ik kan d'r geen kompassie mee hèmme. (Houdt den brief tegen 't licht.) Zoo kan 'k toch niks zien.
't Kan ook wel nen brief veur Jan zijn. Die houdt 'm de lesten tijd mee zooveel hooge zakes bezig.
Mee veel te veel. Maar nie genoeg mee wat da zou moete... Maar d'r staat op: meneer en madam Gorsen-Dierickx. Ei, 't tampt al veur 't lof. 'k Zal alvast de eerste niemeer zijn... (Luistert.) Da's Fiene.
(op van uit gang, met kabasje).
Aï, mensche, 't begint weer te zeppere.
Nen brief. De facteur heet 'm juust gebracht.
Nittes. D'r staat op: meneer en madam...
In den donkere kunt-de toch nie zien, Fiene.
fiene steekt 't licht op, haalt den brief uit, doch laat hem onverlet als
leentje naast haar komt staan, om hem mee te lezen.
'k Hèm nu geenen tijd, 'k moet veur 't mansvolk hunnen baf zorge.
| |
| |
Wil 'k ik? Ge kunt gij voortsdoen.
(Neemt onverhoeds het velletje, en leest.)
't Is nie lang... geteekend van nonkel Dor. Wa nieuws van... van...?
(leest, schier spellend:)
Beste zuster en broeder en kindere. In der haast een woordeke. Met de moeder - hm! - Met de moeder is alles opperbest. Het kindeken is - dood.
fiene snikt.
Dood? E geluk veur heur! Wa zou ze d'r mee doen, de? Ze zal nog voor heurzelf geen brood verdiene. (Leest:) De doktoor...
(rukt den brief uit Leentje's hand).
't Is genoeg. Ge... Gij...
(bits).
'k Hèm d'r weer geen uitstaans mee. Maar ik wasch d'r m'n hande van. Lijk altijd. Wie ze gat brandt, moet op de blaze zitte. Ik blijf op me kamerke - en da's 't beste. (Af, in gang.)
M'n arrem schaap... m'n arrem schaap.
Kom. Ons Heer heet 't zoo gewild. Zij zal wel rechtkome. 't Is misschien maar 't beste dat... dat 't dood is.
(terug op, met regenscherm in hand.)
'k Ga na 't lot. 'k Zal terna ete. (Af.)
As die altijd onder ne paraplu kan loope, dan zal alles van heur wel afblijve.
D'r zit slecht volk onder de kwezels, kind. Ruig volk. Maar van den trap valle kan ze toch nog 'ns.
M'n arrem schaap... - Ei, astreen geraak ik nie gereed.
(Af. Begint heen en weer te loopen naar keuken, en alles bij te halen om de tafel klaar te zetten.)
Staat 'r niks verder in den brief, Fiene?
| |
| |
(leest).
Dàt dan. - Dan da... da Jetje spreekt van gaan te diene.
Da's misschien 't beste. Seffes terugkome kan ze toch nie.
Terugkome? Maar, ma, in 't geheel niemeer!
As Jan d'r moest van hoore... Hij 's nu nog lijk ne vliegende leeuw, as ge maar van 't schaap spreekt.
As 't e-wa gesleten is... Ne mensch weet niet... As we goed bidde, da kan d'r an helpe.
En da-ze zoo e verdriet heet...
Da's alles. - Da's alles. De goeien dag an alleman van nonkel Dor en matant. - Gotogot, wat is 'r mizerie op de wereld... En dat dàt an zoo e braaf kind moest overvalle!... - 'k Moet voortsdoen. Astreen..
(Opnieuw overendweer geloop.)
Zoudt-de 'r is nie hene gaan?
Oei, hij at me leeftig op.
Zoudt-de dan nie goed doen, van den brief nie late te zien?
Dat... dat... Maar zij weet 't nu. En daarbij - daarbij... as 'm leest, da ze spreekt van gaan te diene, zal 'm
| |
| |
misschien snoeffe... Hij, die misschien ne man wordt in de gemeinte... Wie weet? Schepenen of zoo... - En 'n dochter hèmme die heure meester dient!
Dan zal 'm juust nog koleiriger zijn.
Maar zij weet 't immers, ma. As zij 't nie wist! (Blijft thans bezig aan de tafel. Stilte.) Wa zijt-de gij an 't doen, de?
Ik bid e beetje. Da kan altijd helpe.
(Ze snikt.)
Toe, toe. Houd op. As 'm 't zag... Ik moet 't immers ook opkroppe... D'r mag nog zelfs an de sukkel niemeer gepeisd worde.
(Ze snikt eveneens.)
Hier moet-de lache mee 't verdriet in uw hert.
Stil, stil. Daar zijn ze.
(met zijn pet nog op.)
Dag, ma. Dag, bomma. Ba, 't is buite nat.
Valle d'r geen halffrankskes, jong?
As 'r die somtemets viele, dan zouë d'r nog meer loope die mee niks iet inzitte.
Dan zouë d'r nog malkontente zijn, zoowel as nu... van 't peizen op hun geld, bruuke.
Geen sjokanen, hee? - Zijn we gereed mee 't ete, Fiene? (Fien schenkt koffie.) Wat is da? (Neemt den brief. Leest.) Hm... hm... Ja, hm... hm.. We ha'n nie noodig, dat te wete.
monne neemt den brief aan.
rik komt naast hem staan lezen.
| |
| |
As 'r nog nen brief komt, Fiene.. ge doet 'm nie ope.. 'k Zal 'k ik wel zien wat dat 'r instaat, en as 't... 't Vuur.
'ns Gezeid, blijft gezeid. We drage d'r ons niks van an.
Da's e vaderhert. Lijk ne steen is 't.
Ze heet 't gezocht. - 't Is te gemeen. Tè gemeen.
(terzelfdertijd).
Zoo meugt-de toch nie zijn...
Pssst! - Wijlie kunne d'r nie onder lijje. (Neemt den brief, dien Rik even nalas, uit dezes handen, en steekt hem op zak.)
Kom.
Da ze weerom n'r huis komt. Gaan diene!
rik af in gang; een stondje later weer op, zonder pet.
Gij moet uw lichtzinnigheid afleere, jong. Ge zijt ook bijkans twintig.
Da lichtzinnigheid? As 'k veur me zuster niks mag over hèmme...
Ge zwijgt. (Poosje. Rik fezelt met Monne.) Gereed? Kom, ma, zet u bij.
| |
| |
Voor uw part? Begin gij 'ns serieuzer te worde, veur mij part.
De liefde! De liefde? Ge meugt veel voele veur de mensche, maar nie lijk gij. Zonder eige schâ.
De mensche? Hier is 't uw bloedeige zuster... Me kind zoowel as gij.
D'r is geen verschil tussche de twee!
Genoeg, hee? Monne, we kunnen op ander dinges peize, Rik, stil. Wijlie kunnen onder 'n anders schande nie lijje, nog 'ns. En 'k wil nie te doen hèmmen as mee deftig volk.
Ja, vrouwlie. Dat 't nu uit is, en ame.
(Ze maken alle een kruisteeken, bidden even; na een tweede kruisteeken gaan zitten en eten.)
Die 's na 't lof. Ze zal astreen ete.
fien staat plots op, en gaat snikkend de keuken in.
netje wit heur na.
Ma, blijf zitte. Da's dienen brief. 't Zal wel overgaan, en dan is 't voorbij. Gijlie zijt veel te week, en da moet-de tegewerke. Want da's maar 'n toegevendheid. Veural in dees geval. Wijlie kunne d'r nie veur boete. 't Is ons schuld nie.
Ge moet toch kompassie hèmme, Jan...
't Dees is nog e-wat anders. Onze goeie naam... da's ook iet weerd. As dienen in 't spel nie kwam, kompassie genoeg.
| |
| |
Ne mensch is meer weerd as ne naam.
monne schokschoudert.
Toe, Jan. 't Is ze goed hert da spreekt. Rik is ne goeie jong. - Zwijg liever, Rikske.
D'r is geene kop an te krijge. Hij moet verstandiger worde, of 'k zal 'm... (Aan de keuken.) Toe, Fiene! Astreen kome d'r mensche.
fiene na een wijltje terug op; zet zich aan tafel, doch eet niet.
'k Hèm geen goesting. - Wie komt 'r?
Van Worp en Agendijk, en meneer pastoor.
Blijft-de hier zitte? - 't Is da Leen nog moet ete.
Wel - We kunnen in 't salonke gaan.
Ze gingen hem hale, zeie ze. Ze zulle dan same kome. Denkelijk is d'r iet gewichtig an de orde.
Hm... hm... 'k Vrees maar - dat de pastoor te weinig energiek is. Me dunkt dat 'm - dat 'm nogal 'ns stokken in de wiele steekt.
Onze Monnen is tege den duur nog katholieker as de pastoor.
'n Musch is wel slimmer as onzen Rik.
Nu - de pastoor.. 't Is toch hij die de meesten invloed heet. We moeten e-wa meewille. Ten andere, 't is
| |
| |
hij toch die ons 't beste zal zegge waaran en waaraf. - Heet alleman gedaan?
(Elkeen staat recht, maakt een kruisteeken, bidt, gaat terug zitten na 't tweede kruis.)
fiene, netje beginnen de tafel af te dekken; laten sleckts 't noodige voor Leentje staan.
Maar e - te nauw zien in kiesstrijd, da's ook 't middel nie. Enne - de pastoor diene staat 'r nie op. As de buis komt - dan meuge zij die op de lijst stonde, ze drage.
Och. - Ge moet nu wete wat da ge doet. D'r is nie veel tijd over veur de lijsten in te geve.
We zulle zien. 't Is daarover da ze kome spreke.
Ge moet 't anpakke. 't Kan uit zijn mee de propagandist te spele. Van ons hangt de overwinning van de lijst af. 't Heel fabriek is in ons hande... Gij, as ploegbaas, hèt uw manne mee - en uw mannen hun vriende. Ik hèm m'n kameraden onder den duim. Tot zelfs Rik, daar hange d'r ander an vast, omdat 't zoo ne kwibus is.
Rik is ook veur iet goed. 't Doet 'm plezier. Mersie veur de ‘kwibus’.
Da's 'n heel deel mee ons. As gij op de lijst nie komt, dan stemme die hier en dan stemme die ginder - navenant wat dat hun op de lesten oogenblik gezeid wordt. Veur 't goed van de partij... veur 't goed van de partij, moet-de d'r op kome.
Zeker. As 'k ik nie te jong was... Enne, ge moet 'r natuurlijk eersten of tweeden opstaan. Veur de ander. Gij zijt de overwinning van de lijst.
Nee, nee. Nee, nee. 't Is den eerste keer da 'k opkoom.
| |
| |
Z'hèmme 't u gevraagd, omda ze wel zage da gij de man waart. Ge moet uw kondisies stelle.
Maar 't is toch Agendijk die ‘de’ man is van de partij in de gemeinte.
Goed. Dan moet-de gij 't maar worde. Da geeft den beste klop. Dan laat-de terwijlent an die avekaten en renteniers zien da ne simpele werkmensch in dezen tijd hun gelijken is.
Tatatatata... Agendijk is ‘de’ man. Hem kent de heel stad. 't Profijt van de partij is hoofdzaak.
Dan komt-de gij op ze minste den tweede. 't Zijn de stemme van 't fabriek die den deurslag moete geve. Zijn die verdeeld - dan is 't maar zoo-zoo. 't Is in 't belang van de partij da gij op ze minst den tweede staat.
We zulle zien. Laat ons maar altijd eerlijk zijn.
Goed. Natuurlijk! Maar e... kiezing is kiezing. En d'r kome da's 'r kome. As de pastoor... - As de ander gemeen te werk gaan, wie kan 't ons dan verwijte? We moete d'r kome.
Ikke... stap 't af. 't Is bijkans acht ure, en 'k moet binne zijn. Navend, Jan, en navend, Monne. Slaapwel, Rikske.
As onze Monnen is in de gemeinteraad zit, wordt-de gij direktrice van 't sticht, bomma.
Dan ben 'k ik ter ziele, jong.
| |
| |
Moet-de nie geloove. Te nacht droomt 'm dat 'm 't is. Droom gij dan maar da ge 't ook zijt. (Men schelt.)
Laat maar, Fiene. 'k Zal 'k ik ze binnelate. Slaapwel, alleman. (Af.)
Rik, we fluite nie vandaag.
Plezier, omdat er deur mij veur ulie lijst zulle stemme.
Spijtig da 'k ik nog geen stem hèm, - hee, Monne?
Ach wel! Al dit bescheer! Goeien avend al te zamen.
't Weer is niks goed.
Madam, Jan, Monnen en jongen-heer.
Ja, da's Rik. De rikste rik van alle rikken.
Maar geenen Rik lijk onze pastoor, heere. (Gelach.)
Ne lacher is 't, maar ne beste jong. - Hewel, Gorsen? - Hoe is 't, madam?
Stillekes, meneer pastoor. Veel werk.
Hèm 'k gedacht. Anders ha 'k u wel 'ns meer in 't lot gezien. Maar 'n huisvrouw die doet wat ze moet, verdient ook heuren hemel. Daarbij, matant zal 'm voor ulie allemaal wel verovere. Da's een van m'n goei klante.
| |
| |
Zouë we nie... 't Was dus kwestie van de kiezinge, Jan...
Ja, we zullen in 't salonke gaan. E momentje - 'k zal de gas in brand steke. (Af in 't salontje. Steekt daar 't gas op.)
(citeert).
Na duisternis, licht.
Da's waar, Agendijk. En zegge dat 'r maar 'n simpel fosfoorke voor noodig is.
Groote zake ligge somtemets an simpel dinges.
As meneer pastoor wilt...
Madam Gorsen, we zullen 't licht spare. We trekken 't zoo kort as 't maar zijn kan. (Af in salontje. Van Worp en Agendijk volgen. Verward gepraat na eenige oogenblikken.)
Den beste man van den heelen hoop, is meneer pastoor. De ander zijn kwakzalvers. Monnen inkluis.
Ge moet 'm toch nie te veel affronteere. Hij 's...
Ne Jood. Die kenne niks as geld; hij niks as politiek.
Laat 'm toch maar doen. Ge weet hoe dat 'm e voetje veur heet bij pa.
Ja, koekoek-éénzang. Die zijn uit dezelfde deeg gebakke. - Kiezinge! 't Profijt van de partij! Hun eige buikske smere ze. Ze zoeke nie anders. Monne toch.
Ssst, sst! Spreek zoo maar nie as ze 't hoore!
'k Zou d'r e-wat om geve! - Juust hun eige persoontje zoeke ze wel te doen. Monne, mee al z'n pretensie! Hij 's van de partij! maar katholiek lijk m'n vesseme! - En de paternel! - Politiek is ne rotten
| |
| |
boel. Wilt-de geloove, ma... Wilt-de geloove (gedempt) dat 't daarveur is da Jetje... Politiekers die houwe zooveel meugelijk hun vuil pottekes gedekt. De ander zouën 't an 't klokzeel hange. En dan - zooveel stemme verlore. Daarveur mag Jetje nie terugkome. - Toe, toe, moetje... nie grijze, kind... As ons Jetjen heur eigen uit de slag nie kan trekke, dan zal 'k ik 't doen - al ware m'ne paternel en z'n schim nog duuzend keere katholieker... (luistert..) enne... al kwezelde matant Leentjen heur eige dood.
Navend, matant. Ge ziet d'r nat uit, mensch?
Ja. Ne paraplu kan nog nie genoeg vrijwaren, as 't weer d'r na is. Wa volk zit 'r allegaar in 't salonken an 't razen en an 't sjaze, de?
Heere veur Jan, - en meneer pastoor.
Meneer pastoor ook? - Hm. -
Wat, hm, matant? Da moet uw herteke veural plezier doen!
't Is nie veur mij dat 'm komt.
Jaloersch? Kom, mensch... - Vermits dat ge in ons huis woont, profiteert-de mee van de zegeninge van meneer pastoor z'n komst. (citeert) Uitverkoren zij... zij... zij, zij... Afijn, gij en ik, en alleman hier.
As diene moest wete wat dat 'r hier gebeurt, hij zou hier ook z'ne voet over den dorpel nie zette.
FIENE ziet haar nijdig aan.
Wel, vermits da gij 't nog over uw hert kunt krijge, matant!
Genoeg tege m'n goesting. - Is da mijn ete? (Ze bedient zichzelf. Bidt lang en dibachtig.) Wat heet Jan
| |
| |
gezeid van den brief van.. e..? (Poos.) Wat heet 'm gezeid, de?
RIK gaat aan 't venster staan fluiten. FIENE trekt de keuken in.
As 'k ik hier iet zeg!... 'k Ben nog geen antwoord weerd. (
Poos.
) 't Is hier plezant om leve. Dat is 't hier.
Ge hèt sakkertwee ook zoo'n manier van iet te zegge!
'k Vraag u geen antwoord, jong.
'k Zeg u toch me gedacht, matant op of neer.
LEENTJE.
Ge deedt beter 'ns na den trap om te zien. Dan zouë de mensche d'r nie afvalle.
Wie dat 'm an de leun houdt, zal nie valle.
Juust, juust! Ha' die heur ook an de leun gehouwe!... Ze wist heel goed waar heur an vast te houwe.
Mij ga niks an. Mij ga niks an. Mij gaat nooit niks an. - Maar as ze na mij luisterde...
D'r zouë veel... D'r zouë veel... (Begint te fluiten: D'r ne keer'n kwezel.)
Enne - ge deedt veel beter u daartusschen uit te houwe, jong.
'k Laat me zuster nie veur niet e rokske passe.
Oei, oei. E schoon zuster.
Me zuster. En wie dat 'r iet van te zeggen heet, moet 't mij maar vertelle... 'k Zal heur diene. As ge m'n matant nie waart...
Ge hèt 'r nogal respekt veur, veur uw matant.
| |
| |
Goed, jong. Goed, jong. Wacht maar. Lest lacht, best lacht. Den eenen of den andere keer leg 'k me boeksken ope... Hee? An uw papa. Leg 'k me boeksken ope.
Dan zal d'r is uitkomen hoe da ge me respekteert - en hoe da ge veur die... veur die...
Partij trekt. Uw zusterke!
As ge daarmee aflate kunt verdiene.
Hier komt de pastoor in huis, en hier jokke ze mee dinge van de kerk.
RIK trekt schielijk de keuken in.
(mommelend.)
Slecht volk. (Stelt heur eetmaal samen op 'n telloor, en gaat ermee weg. Aan de keukendeur, luid:) 'k Ben nog veel liever alleen, op me kamerke. (Af.)
(op.)
As die in den hemel komt, dan blijf 'k nog liever an de poort staan, totdat ze ruzie krijgt mee Sinte-Pieter, en d'r uit moet.
Zweegt-de 'r liever tege. 't Zet alles nog meer en meer in de gang. Zoo ne stokebrand... D'r is al broelte genoeg.
Ze moet altijd nie kritikeere. En ze moet van Jetje zwijge. Jetjen is geen kwezel, enne... maar ze is honderd keere beter as zij.
| |
| |
As ze 't in heet, laat ze grommele, da's 't beste.
As ze 'r Jetje bijsleept, dan zeg 'k heur wat da 'k meen. Ze geneert heur ook nie. 't Is van vuil potte, da ge bekroosd wordt. (Poos.) E Zondag gaan 'k naar Antwerpe, ma.
'k Neem permissie an m'n eige - as 'k van u mag.
Laat 't liever steke. Hij dee ongelukke.
We vinden iet uit. 'k Zal d'r is op peize. 'k Wil weten hoe dat 't mee Jetje is. Tutut, 'k haal dat af op ze beste.
(Jan, Agendijk, Monne, Van Worp en pastoor op.)
Dat doe me waarlijk plezier, Jan. U hadde we nog noodig op de lijst, en, ge zult zien, 'n volstrekte meerderheid hale we.
E feit is vast, al de werklie van 't fabriek hèm 'k mee.
En die zulle de klop geve. Nu kunne we op ons twee oore slape.
Nu is onze lijst flink opgesteld, heere. En goed an 't werk, hee? 't Is noodig. 'n Flinke propaganda!
Zoodat uwe man... ja, ja, we kunne d'r zeker van zijn... uwe man in de gemeinteraad zal kome, madam. Enne - misschien... misschien schepene...Wie weet, wie weet. As we zoo 'n overwinning zouën hale dat 'r ne nieuwen burgemeester moet gekoze worde...
Agendijk! Agendijk-man! Wie dat te hoog vliegt, -
| |
| |
We zullen afwachte. - Enne... - Ja, ja, meneer pastoor, 'k geloof dat ge 't nogal straf hèt tege Monne?
Hm, ja. Hm, ja. Ikke... - D'r zijn sommige zake, sommige middele... D'r is nie rechtuit over gesproke - maar 't draait er toch op uit... Heere, d'r zijn sommige van ulie gedachte waarmee 'k nie t'akkoord ben.
Hm. - We kome veuruit as katholieke. We moete dan ook waarlijk katholiek handele. Volgens de leer, en volgens de Kerk. Afijn, volgens Kristus, heere. Da zijn hooge woorde, stadhuiswoorde. Gijlie, as toekomstige stadhuisbaze, zult ze wel kunne slikke. - 't Gaat juust over de manier van propagandamake. Ikke - 'k zal d'r nog 'ns op slape. Nacht brengt raad. En u dan m'n bezwaren uiteenzette.
't Komt hierop neer: in kiesmeetingen en kiesgazetjes wordt de tegenpartij nogal 'ns door de goot gesleept.. Of wijlie zoo ook meuge te werk gaan?
Ik vind dat dood-natuurlijk. Den eene ze recht is den andere 't zijn.
Da's nie klaar. Van Worp. Neem nie kwalijk, da's nie klaar. De kristelijke liefde verbiedt da. Den eene ze recht is den andere 't zijn: da's zoo kristelijk.. da's zoo katholiek as - as wraakneme, wat da Kristus verbood.
| |
| |
Maar as zijlie 't doen...?
Zoo 'n middeltjes zijn uit den booze. We moete te werk gaan in de geest van Kristus. Da moet ons eerste princiep zijn. Is 't zoo nie?
Poets wederom poets. Dà's 't simpelste.
Da's oog voor oog, tand voor tand. We zijn katholieke, heere, geen heidene.
Maar as zijlie 't doen...?
Laat ze doen. As 't volk dan oordeelt, ziet 't wie de eerlijkste zijn.
't Volk oordeelt nie, meneer pastoor. 't Volk is grof. Wie dat 't grofste te werk gaat... wie dat doe lache... heet 't meeste succes.
'k Weet wat da ne kiesstrijd is. In m'n vroeger parochie maakte 't ik ze ook mee. 't Is ongelukkig.
Maar wijlie kunne d'r an verhelpe. Waar 'k vroeger was, dreef 'k mij gedacht deur. Hier doen 'k den eerste keer mee. We moete 't goed exempel geve. As katholieke.
Zelfs dan nog. Ons princiepe kunne we in geen geval late schiete. Veur niks. Nooit nie. Heeren, onthoudt da wel: Kristus eerst en vooral.
| |
| |
Daarbij, heere... van 'n buis om die rede, geen kwestie. Integendeel, integendeel. Ik spreek van ondervinding. Zuiver handen hèmme, kan de mensche maar sympathieker zijn. As de ander ons beschimpe, weerlegge we. As aanvallend middel hèmme wijlie 't uiteenzette van ons programma. Gijlie zelf gelooft toch in ons programma? - (Poos.) Maar late we nie aanvalle mee grofheid - en leugens. Nie liege! Nie liege! - De leugens van de ander stelle we an de kaak - en 't volk zal wel oordeele. 't Is zo grof nog nie! 't Komt er maar op an, ze goed en wel an de kaak te kunne stelle. 'k Geloof dat 'r an geen van ons mannen iet te verwijte valt - an ulie nie - an de ander twaalf nie... Zooveel te lichter zal 't ons valle. Ons kandidate zijn, Goddank, mensche die godsdienst en moraal eerbiedige, - hun hert op d rechte plaats liggen hèmme, - en goed wille doen an hun medemensche - niet as 't kiezing is anders ook. Overtuigd zijn, en volgens hun overtuiging leve. Zulke moete we hèmme: manne die niks kan verwete worde - die ze niks veur de voete kunne werpe. - Ieder kent ze geweten, heere. 'k Geloof da gijlie alle vijftien de gepaste lie zijt. Is 'r e schurftig schaap onder, die heet tot plicht hèm terug te trekke. En dan kunne we doorwerke, in de geest van Kristus - en dat is 'n zeker overwinning. (Poos.) Heere, dat trok erg op e sermoon, maar sermonen hèmmen hun goed in. Ge peist 'ns op, hee? Ik ook nog. En we zoeke middele - de middele die ons en ons gedacht weerdig zijn.
Zeker, zeker. As 'r meugelijkheid is, zoo liefst.
Meneer pastoor, meneer pastoor, ge kent de mensche nie.
We zulle probeere. Ge weet: eerlijk duurt 't langst. Er bestaan veel goei spreekwoorde. En 'r zal ons toch nie verwete kunne, da we gemeen tiepe zijn: nog e voordeel. Da's dubbel: tegenover Kristus en tegenover de mensche. Die zulle veel meer angetrokke worde door openhertigheid in de gedachten as door schelden en schimpen op de tegestrevers. -
| |
| |
Heere, ge permitteert...? 'k Zou hier nu, as pastoor van de parochie, e beetje wille babbele... Ge peist op wat 'k zei, hee?
Da's heel schoon, heel schoon... Goeie navend... goeie navend... navend.
Madam, en heel de kliek, goeie navend. (Beide af. Jan mee tot buiten; blijft daar even wat praten.)
Hadt-de dit gepeisd van Jan, madam?
Hij hield 'm altijd nogal bezig mee al die zake, meneer pastoor.
't Is ne goeie - en veural, 't is nen brave vent. Zoo zouë d'r meer moete zijn. - En Monne! da's nen hevige politieker! Maar e - de sleur nie volgen, hee? Eerlijk zijn! eerlijk! - En gij, Rikske? Gij gaat 'ns 'n flinke propaganda maken, hee? Veur de goei zaak?
Veur al wat dat 'n goei zaak is, is Rik present.
Da's spreke. - Enne... hoe maakt Jetjen 't in heure post? 't Was daarover da 'k nog e woordeke wou zegge.
Gewend is ze 't eigenlijk nog nie...
Nog nie? Hoelang is ze nu e-weg? 'n Maand of drie? Vier al wel?
Vijf maand? En nog nie gewend? Wel, wat da 'k ik peis...
Jan, proficiat. 'k Ben blij da ge angenomen hèt. De partij kan d'r maar wel bij vare. Manne lijk gij hèmme
| |
| |
we noodig. Nie veel zegge, maar 't wel meine. Wete wa ge wilt, en wille wa ge weet. 't Wel meine, en dade stelle.
We zulle nu allegaar samen ons best doen, hee.
Recht veur de vuist. Geen loenschheid. D'r is ons niks te verwijte. Want dat ieders doen en late mag gekend zijn, da's e groot in politiek.
Ja... Ja, ja, natuurlijk.
Daar komt-de 't verste mee, as ge uw ooge maar in uw hand houdt.
Wel, 'k meinde percies as ge binnekwaamt te zegge.. Monne zei dat Jetje 't nie gewend wordt, 't diene.
Uit heur brieve zoudt-de 't toch zegge.
Wel, 'k hèm 'r nie veel veur over, dat e deftig meisken in 'n bedorve stad lijk Antwerpe gaat diene, Jan. 'k Spreek rechtuit - ge neemt 't toch nie kwalijk?
Ziet-de, as pastoor tege ne goeie parochiaan. 'k Hèm d'r nie veel veur over. - Waarom? Ge kunt da wel begrijpe. Daarbij - noodig.. Uit nood is 't nie. Da weet ik. Drie mannemensche die flink werke - en daarbij den Rik!
Die veur ze zuster mee wil werke, meneer pastoor.
Nee, daar was geen kwestie van. Maar e... ziet-de... Jet was e snugger ding. Moeder de vrouw kost 't werke nie late. Veur twee was er hier geen werk genoeg - en 't meisken hield 't luirikken nie uit. Daarveur is ze d'r eigenlijk uitgegaan.
| |
| |
Enne - Toe, daar kan wel iet anders op gevonde worde. Jet was te braaf kind... Hee, madam, daar zultde wel 'n ander middel veur wete?
'k Zou ook liever wille da ze hier was.
We zulle d'r allegelijk samen is an peize. Tussche 't kieswerk door vinde we daar wel 'ns tijd veur. - Nu. - M'ne paraplu zal 'k in de gang wel vinde. Dat 'r 'ns geene slimmerik ne paraplu tege 't kwaad uitvindt! - Elk ze gedacht, hee? - En zalige nachtrust.
Slaapwel, meneer pastoor.
jan gaat mee met den pastoor tot in den gang. Poosje. Terug op. Gaat zitten dubben.
(citeert).
's Avonds as ik slapen ga, gaan er zestien engeltjes mee met mij. - Pa.
jan geeft hem 'n kruisje.
Monne, nie droome van rood en blauw en geel, hee! - Moetje! (Kruisje. Af. Poos.)
Toe, meiske, leeft is e-wat!
Wa gaat-de doen mee dienen brief?
Och!... Laat ons over die zaak zwijge. As... God-weet wat 'n mizerie breng ze nog over onze kop nie. (Poosje.) Wijlie moete nog eenige dinges bespreke.. kwestie van de kiezinge. Ge moet na ons nie wachten, as ge nie wilt. 't Kan lang dure.
Goeie nacht dan. (Geeft Monne 'n kruisje. Af.)
| |
| |
Ocheere. (Poos. Haalt den brief uit zijn zak, en herleest hem.)
As 'r last komt, - is 't de pastoor z'n schuld. Gelijk da wij gehanteerd worde, moete we de ander vastneme. Geen handschoenen andoen. - Hij kan hij schoon zegge... De leer, de geest van Kristus... Politiek is politiek.
As 't zoo kost, lijk 'm zei.
Ja, às 't zoo kost. Dan liep 't op wieltjes.
Dat 'r ons niks te verwijte viel.
Ja, mààr. Ze zien nie alleen na de persoon van de kandidaat.
Z'n heel familiegeschiedenis pluize ze uit.
't Is laf. Z'n heel familiegeschiedenis. En 'n onnoozel schaap wordt schurftig gemaakt mee de last van 'n ander.
(in nachtgewaad, met blaker, op).
Ik hoorde ulie nog op. 'k Zou wille, Jan, dat 'r is iet an den trap gedaan werd. Dezen achternoen ben 'k 'r weer drij keere bijkans afgevalle. Den eenen of den anderen dag haal 'k 'r m'n ongeluk op.
Waarveur zijt-de nie veurzichtig?
Veurzichtig? Den trap is te steil. En 'k ben ook van de eerste jonkheid niemeer.
Goed, goed. Gelijk dat de kiezingen 'ns zulle voorbij zijn.
| |
| |
We hèmme nu al genoeg tot onze last. Dan zulle we d'r hene zien.
Kiezinge gaan vóór ne mensch z'n armen en beene.
'k Hèm hier bij iedereen 't zelfden onthaal. As 'k tege Rik iet zeg, dan krijg 'k niet iet, maar den al te hoore. Zeg 'k tege Fien iet... Astreen ben 'k moete bove gaan ete, da ze 't me zoo lastig maakten alle twee.
As 'k maar e woordeken hip van... van die... Wa zegt-de van den brief, de?
Ge moet over dat allegaar zwijge. Da's 't beste. Da's 't beste, Leen. Da schijnt-de gij over uw hert niet te kunne krijge. Ge steekt 't veel te veel in uwe kop. As 't den eenen of den andere keer op 't straat is...
...dan wete we wie dat 't uitbelde.
Uitbelle? Ik 't uitbelle? 'k Ben d'r fier op. Of meint-de da? Ik schaam me d'r over schaam 'k me d'r over. 't Uitbelle!... 't Uitbelle da 'k zoo 'n... da 'k zoo 'n..
't Is goed. Na den trap zal omgezien worde. Wel ter ruste.
leentje gaat weg.
Ik - zou - ze doen weeromkome.
Wie? Die? Nee! Nee, nee... Die? Die! Ook veur de kiezing?... Veur de kiezing mijn armen en beene.
| |
| |
- Veur de kiezing zij... Dan trek 'k ik d'r uit. Den trap... en de genegenheid... en de lijvelijke zonden in huis! - 'k Oefen al geduld genoeg. Da's wel 'n kristelijke deugd.. maar dàt! (Af.)
Jet. Uit politiek. - As ze (wijzend op de vlek in 't behangsel) da ne keer in 't oog krijge - de pastoor misschien - wa gaat-de dan zegge? Hij zal dan wel snappe dat 'r iet anders achter zit as diene. En dan?
jan dubt.
Wie dat iet mocht op z'n konscientie hèmme, hem terugtrekke... Gij kunt u nie terugtrekke. De lijst draait op u af. Dat hoort-de genoeg.
De kader d'r weerom omhooghange. Da's 't veurzichtigste. En, ze doen n'r huis kome.
Nee, da kan 'k nie gedooge. De schand, de oneer... Dat... Dat... 't miezerabel van die zaak!
Die zijn nie gekend. Niemand weet 't. Wijlie zulle 't wel wete te zwijge. Zij ook. Hij, de schavuit, is 'r uitgetrokke. 't Kind - da zal niks verraje. - Ze n'r huis doen kome.
Nee, dat - da krijg 'k over m'n hert nie. Da's te grof. Zoo'n zake vergeet-de nie licht.
Da's 't middel om da potteke... 't eenigste da ze ons kunne verwijte! - 't eenigste... om da potteke 't zekerst gedekt te late. Ziet-de da ze beginne na te gaan wat er van Jet is, de ander. In ne kiesstrijd wordt alles nagegaan. En ze ondervinde dat ze in Antwerpe... Ze achterhalen alles... Integendeel, as ze hier is, hier in uw huis, wie gaat dan ginder snuffele?
| |
| |
Da's toch te straf. 't Zou schijnen, da we 't goedkeurde.
't Zou niks late schijne.
Dat hangt af. We gaan d'r natuurlijk niemeer mee om lijk anders. Ten andere, da's bijzaak - da regele we later. Hoofdzaak is nu politiek - en: winne.
't Is - 't is toch te erg, tè erg.
We staan d'r voor, hee? We moete d'r door.
Leen die trekt 'r hier zeker uit, moest 't... En die brengt toch ook goed an onze naam bij. Moest ze weggaan, da wordt ook nagegaan - en dan?
Die zulle we paaie - mee den trap late te verbetere, of zoo.
Dat... Da zal me moeite koste, Monne.
Maar mee uw moeite... mee uw moeiten hèmme we twee troeven in ons hand: matant Leentjen, én dat dit van heur nie bekend wordt - in plaats van 'n troef en 'n ongelukskaart. Da's 't verschil.
jan schudt van neen.
Pa, ge moet 't 'ns goed in z'n ooge zien. 'k Ben den eerste veur d'r van te walge - van da van heur... Maar da gij op de lijst staat, is de overwinning van de partij. Ge meugt u nie terugtrekke. En ge kunt 'r nie op staan, as da van heur gekend moest zijn. - De pastoor... As we mochte betale mee de munt waarmee ze ons trakteere, dan... - Maar de pastoor heet nu 'ns z'n eige gedachte - z'n verwonderlijke
| |
| |
gedachte. We zulle moete bukke, en... en... Ge moet slim spele. En alleman, pastoor en tegepartij, den bek stoppe. Dus...!
(staart vóór zich).
Da's - da's toch erg.
Enne - Alles dan zoo geregeld... en de overwinning an ons... Agendijk spreekt van u: schepene. Misschien zoo'n overwinning dat 'r nen burgemeester uit onze lijst moet gekipt worde... Ge staat den derde. Van Worp... Maar afijn. - As zoo'n overwinning komt, dan is 't dank an u - en da zal wel gezien worden an de voorkeurstemme... wie weet... tot 't goed van de partij... - Alla, 'k ga slape. Navend, pa.
(geeft hem een kruisje).
Slaapwel.
monne (af).
(na 'n lange poos dubbens).
Burgemeester Gorsen... (Poosje.)
DOEK.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd