Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1922

[p. 415]

De tentoonstelling van ‘de Kempen’ te Antwerpen

Deze tentoonstelling, ingericht door de ‘Vereeniging voor het Behoud van Natuur- en Stedenschoon’ is een flinke daad geweest, waarbij deze vereeniging zelf allereerst aan ledensterkte en zedelijke kracht veel heeft gewonnen. Zij heeft zich in veler harten en geesten voor goed vastgeankerd, met te toonen wat ze kan.

Rondom de poging zelf is er door vakmannen en geen vakmannen gezeid geweest: de tentoonstelling is niet volledig. Dit kan ieder Kempenkenner gereedelijk toegeven, en alleen hij, die dat niet is, zal mordicus het contra kunnen staan houden. Daarom ging het echter niet.

Het beheer wou spontaan een beeld oproepen van de streek van zand en heide, en had daarvoor niets meer noodig dan even op zijn vingers te fluiten. Enkele verzamelaars en liefhebbers putten uit hun schatkamers schilderijen, boeken, archiefstukken, beeldhouwwerk, folkloristische voorwerpen, foto's, wat weet ik al. Het comité schikte, en in enkele dagen leefde de stille gouw in de ‘Stads-’ feestzaal, op de Meir.

Er was inderdaad middel geweest om honderden schilderijen, oudheden, zichten, archivalia méér bijeen te brengen. Men had desnoods het heele muzeum ‘Taxandria’ te Turnhout en enkele rijke collecties naar hier kunnen brengen. Dan hadden we een Kempische encyclopédie gehad, en die hoefden we niet. Die zoeken we niet, of we zoeken ze ginder, bij stuk en brok, in stadjes en dorpen, en langs de veldwegen, bij de oude hoeven, en onder de grijze heidehorizonten...

Het is wonder hoe de Kempen het solaas is geweest van vele grooten, die daar of in Antwerpen werkten. Als Conscience (zie maar de inleiding tot ‘De Loteling’) te Antwerpen moegesard en doodgetreiterd was, dan trok hij de Kempen in, en werd er 'n nieuwe mensch. Lamorinière, Verstraete, Heymans, De Vadder, De Clerck, Rul, vijftig anderen, zochten er stilte en hun kunst. Jacob Smits vestigde zich metterwoon te Achterbosch, waar hij in ‘de heimlijkheid der zwarte

[p. 416]

bosschen’ het mysterie van dag- en nachtwisseling gadeslaat... En daar kwam nu pas weer Dirk Baksteen, een Hollander, zich vastzetten te Moll, om er visie te vinden in die stille landschappen.

Maar meer was er dan het geschilderde landschap, dan de Kempische drachten, dan het altaar, dan de wapens uit vroegere eeuwen, dan de met eerbied bewaarde dingen uit den grijzen voortijd. Daar was de ziel, die deze streek bemint en dient. Daar was het levende woord dat den strijd schilderde, die taaie Franken op dezen grond leverden tegen weer en ontij, tegen droogte en schraalheid. Daar vielen zweetdroppels in het zand, en we zagen de ruggen der boeren krom worden onder 't jarenlange werk in de blakke Noordervlakten, en de ietwat vruchtbaardere valleien van de Zuid-Kempen.

Wechel-ter-Zande,

hoog van landen,

groot van schuren,

maar weinig om in te vueren!

Het levende woord van de voordrachtgevers ging over het leven van plant en dier op de heide, en zoo kwam de ziel van de streek naar de stad, gedragen in heldere beelden. Het getob en de armoede en de relatieve weelde uit vervlogen eeuwen werd opgehaald, en het ontginningswerk der oude, Kempische abdijen. En hoe de stille, kalme man uit de heide de vuist opstak naar de machtigen der aarde, die spotten met zijn recht. Al de Kempische volkskracht gulpte naar boven in 1789 en 1798.

‘Bedrukte Nederlanders,
Aenhoort myn droef geschrey!
Men smeedt voor u de banden
Van ware slaverny!
Zult gy die plaegen
Noch langer draegen?
Trekt op en gaet met my!’

In dit midden hebben we de ongerepte, Vlaamsche volkskracht gevoeld; daar liggen de ‘reserven’, nog onaangetast, die mild jaren en eeuwen nog geven kunnen geweldige kracht. En zoo wordt deze cultureele daad een daad van opperste Vlaamsch-zijn.

[p. 417]

Sterker dan de torens en de heide zelf, zijn er de Vlaamsche menschen, hoe onbewust de meesten ook... En ik wou...

Ik wou te Turnhout, of misschien beter te Herenthals of waar ook, een dergelijke tentoonstelling van nog meer dan hier was. Al het reine, het sterke, het echte, het Kempische bijeen. Om de menschen te toonen en te zeggen wat ze waren, wat ze zijn, wat ze hebben. Meer nog dan hier was. Het wordt een monstering, een wapenschouwing van volkskracht.

En rondom de schilderijen, de oude, heilige dingen, de beelden der gilden, de geroeste vuurpangeweren, de mutsen met linten, en de gebloemde rugdoeken en de boeken en de spinnewielen, geschaard de leiders en de menigte. Niet de politiekers, maar zij die zuiver bleven voelen. Niet veel stadsmenschen, maar de burgers en boeren van ginder, met het oude Kempische hart.

Men zou er bewonderen, spreken, maar vooral voelen en begrijpen. En in de toekomst beter doen. Vaster klampen aan den grond. Vaster en onbeschroomder dóór en leven in den ouden godsdienst, die klinken deed: ‘Pro aris et facis!’

En het woord zou gelaten worden aan de dichters der heide, om uit te zeggen de stille schoonheid, en het diep geloof. Daar zal geen cubisme of geen futurisme zijn dan in de duivelsagen, maar wel zal veel wijding hangen door de zalen en door de lucht.

En tegen den avond laten de toonkundigen de oude wijzen opklinken, die de zangers opteekenden uit den volksmond. Bij honderden liederen van de Kempen en met Kempische varianten en wijzen.

Dit moet, omdat in Limburg de flank van de heide is opengekapt om 't zwarte goud. Omdat vreemden haar bodem betreden, en het oude, het eenige echte, niet mag te loor gaan. Omdat zij niet zou worden de buit, de blanke slavin van gelukzoekers en parvenus. Omdat wij moeten wekken, den almachtigen wil, die een volk doet meester blijven van zichzelf en zijn streek.

De regeling van een gewest ligt niet op 't kadaster, maar in het hart en den geest van de menschen. Opdat dit moge zijn, moet de Kempen aan de Kempen getoond worden.

Daar zal veel zoetheid zijn en veel kracht...

Dr JUUL GRIETENS.