Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1922

[p. 363]

Kaduin.

Kaduin was een jongen die noch vader noch moeder meer had; noch weekdaagsche kleederen noch zondaagsche; die te Fie's sliep, zijn getrouwde zuster, en de kleintjes in slaap wiegde; die bij Kart op de hooischelf vernachtte als Fons, Fie haar man, hem afranselde of verdreigde bijtijds; die overdag overal liep: op de kaai, op het dorp, in de straten en in de kouters; die geen woord kende van zijn Vaderons maar allerhande vloeken van buiten wist; die vocht, die verweet en toebak siekte en, man alleen, Kaduin was op de parochie en Kaduin leefde.

De parochie, dat was zijn eigen wijde wereld waarin hij vrij en vrank ommedoolde; hij kende huizen en menschen elk met hun eigen uitzicht en eigenaardige voorkomste; hij wist waar en wanneer er iets te zien was of iets gebeuren ging; was overal bij, geloofde zich overal noodwendig, vond in alles leute; gaf aan niemand rekenschap en liep als de vrije, vogelvrije Kaduin de dagen uit.

Hij wist dat de paster en de burgemeester twee menschen waren die niet mochten getempteerd worden; dat al de andere mochten gejudast worden en verweten; hij wist wat rondleurders er op de parochie kwamen en van waar, wat voor voermans langs den steenweg rolden met hun wagens, waar ze afstapten en van welke hij de kletsen bier mocht uitdrinken; wie van de boeren de rijkste waren, wie den zwaarsten siektoebak had, wie best kon ploegen, wie hardst op den velo rijden, wie schoonst kon schuifelen; op wiens kerre hij meest mocht bijzitten, waar hij gemakkelijkst een boterham kreeg, en waar het best was om aan het fruit te gaan stelen.

Dat was heel zijn wetenschap en zijn kennis van goed en kwaad; al 't andere lag buiten zijn wereld en buiten zijn belangen; hij verlangde niemendalle beter noch slechter als het rustige voortbestaan van zijn dagen vol vrijdom.

Waarom of van wie hij den kost kreeg was hem onverschillig en het kwam nooit in zijn kop om dat te onderzoeken. Fie gaf hem 's morgens brood, 's noenens

[p. 364]

eerdappelen, 's avonds pap, en al 't gene er overdag meer bijkwam kreeg hij, of haalde hij van de boerenhoven.

Zijn eenigste bekommernis dat was 't verloop van de seizoenen; hij wist wanneer de zomer kwam en wat de zomer meebracht aan zonne, weelde en rijkdom; hij zag den winter komen met zijn vlagen, zijn sneeuw, zijn ijs, en al zijn kwaadaardig weder; de winter, dat was de verveling buiten, de triestigheid binnen bij Fie, omdat hij dan gedurig helpen moest aan 't gesleur en 't ongemak van haar huishouden, en omdat hij al dien langen tijd moest verdoen in onlevende, stille verdrietige dagen. Toen voelde hij somtijds iets in hem; iets dat hem drukte en een poozeken peinzen deed, en droomen van onduidelijke, ordelooze dingen; in zoo'n droomstondekens voelde hij dat hij geen vader noch moeder meer had; dat hij niet deed lijk de andere jongens en dat het misschien op een keer, ook ging uit zijn met zijn vrij bestaan.

Maar als de zonne daar vanher zat, was Kaduin ook alles vergeten; met de laatste vuile vlaag vloog zijn moedeloosheid mede, en met de zonne langs zijn wegen, liep hij weer een nieuwe zomer in, een zomer vol beloften en genot, vol vrijdom en vranke dingen.

Maar, midden in zoo'n hemeldag was het gekomen: plots en onverwacht als een gruwzaam ongeluk, als iets dat zijn heele leven ging omverre helpen en kapot sleuren. Fons was 's noenens uit de fabriek gekomen en hij had tegen Kaduin gezegd:

- Daar is een postje open voor u in 't fabriek; morgen moet ge meê; ge hebt nu al lang genoeg op de straat geloopen en 't is tijd dat ge ook een beetje gaat verdienen; want met dien simpelen frank daags die de parochie ons geeft voor u, doen we schade; ge eet om twee frank op.

Nog nooit had Kaduin Fons zoo ijselijk kalm weten klappen; dat was op zijn hert gevallen met al den last van een ramp waar Kaduin geen ontkomen meer aan zag; hetgeen hij somtijds gevreesd had, was nu neergeploft in één keer en met volle geweld, zonder hoop op verandering, en in een plots besef zag hij dat het uit was met zijn vrij Kaduinleven.

Hij zag nu ook in; dat Fons en Fie verdoold zaten in de kinders, dat ze spaarzaam moesten omspringen met de daghuur om de week zonder honger uit te leven;

[p. 365]

dat hij, Kaduin, dat kon verhelpen met te werken- en te verdienen; dat het hun een groote ontlasting zou wezen als hij, Kaduin, nog maar simpelijk zijn kost kon winnen, den kost dien hij nu tegen hun goesting hier opat.

Werken, ja, dat wou hij wel, dat moest er toch eenmaal van komen; maar waarom moest Fons dat doen zonder hem iets te vragen of te zeggen, hem zoo in 'n fabriek helpen; hij wist het van hem zelf, dat ge in zoo'n fabriek een godsganschen dag op uw zelfde pleksken moest blijven, zonder u te kunnen verzetten of te roeren; dat ge daarbinnen geen lawaai mocht maken, noch verwijten, noch tempteeren; dat het er zoo ongezond en zoo dof in was vol stof en vuile vezeling; dat ge daar niemendalle te zeggen had, of dat ze u niet betaalden of wegjoegen.

Dan was hij liever koejongen bij de boeren; daar was toch nog vrijdom en leven buiten onder den zonnehemel; kwamen er dagen van labeur en lastige bezigheid, daar kwamen er toch ook van geluk en smokkelwerk met uren van nietsdoen en kwistige blijdschap; 'n boerenhof was geen fabriek en 't was daar zoo heelemaal anders van omgang en doening, dat hij nauwelijks aan de nieuwe bezigheid zou geweten en verkend hebben dat er iets veranderd was in zijn leven.

De kost; om den kost was het dat hij van Fons naar de fabriek moest; maar als hij zijn kost ievers anders kon vinden dan had Fons daar geen uitstaans mede; hij gevoelde het dat hij te veel in tel wierd in 't huizeken, dat hij een nijpenden last begon te zijn; dat hij te groot wierd om te luierikken en te loopen leêg en ongebezigd; al dingen die hij waarheid voelde zijn; maar naar de fabriek gaan, 's morgens met halve klaarte er in, 's avonds met den duisteren er uit, en nooit geen vrijen hemel meer zien... neen, dat en zou nooit of nooit gebeuren... dat ware zijn doodelijkste verdriet.

Och! dat hij nu toch geen rondleurder gewonnen en geboren was gelijk dat manneken met zijn blink en zijn houten spelden en zijn rijgkoorden! die had een leven! dag in en uit langs de wijde wereld, op zijn doô gemakken den eerdbol rond als 't moest, die zag alles, die hoorde en beleefde alles; ging van dorp tot dorp, verdiende geld, kreeg eten onder weg, had een pijp en toebak aan zijn eigen en een mes in zijn broek-

[p. 366]

zak... als een leven vol gloriedagen rees het leuren plots op in zijn gedachten, en in een spontane opwelling kleste hij dat droomleven vast en doorschouwde het met immer stijgende voldoening en verzuchting.

De fabriek, neen, nooit of nooit;... en toen sprong het er uit:

- Fons, 'k en ga niet mede...

- Dan hierbuiten zulle! ge zult ge mij 't hert niet uiteten, gij luie lamzak!

- Laat mij leuren, toe... met blink en houten spelden en rijgkoorden, ik zal alles eerlijk afgeven dat 'k verdien en geheel den dag uitblijven, en ge moet mij nooit geen eten meer geven... toe Fons, als 't u blieft!

Fons en Fie schoten alletweê in een hertelijken lach; minder omwille van het wonderbaar ambacht dat Kaduin verlangde, als wel om de smeekende stem van den jongen dien ze immer ruw en wild hadden weten zijn, en ongevoelig aan goede of kwade behandeling; ze bekeken malkanderen daar ze beiden in een stommen oogslag hetzelfde gedacht lazen, en daar het hun minder om doen was uit zorg en bekommernis met Kaduin zijn toekomst, als wel met de ontlasting van dien grooten nietsdoenden eter, zei Fons met 'n gemoedelijke stemme.

- Jongen, 't en kan ons eigenlijk niet geven wat dat ge doet, als ge uw kost maar verdient; ge wilt gij leuren? ons allemaal gelijk, maar dan moet ge wachten tot de naaste week, totdat 't pree is geweest in 't fabriek, dan zullen wij u inspannen met leurdefsgerief.

Als een blijheid, met wonderbare leuten daarachter vielen Fons zijn woorden over Kaduin; gelijk de bedreiging gekomen was in een plotse gruwzaamheid, zoo was nu weer de leute gekomen, even snel, even geweldig, even wereldwijd.

En toen kon hij het niet meer inhouden; hij sprong, danste, zong, joelde en deed gelijk een zot, greep Fie vast en Fons, en de kleintjes, en maakte een lawaai lijk de duivels; een razende blijheid zat in Kaduin, die er uit moest; een blijheid omdat zijn leven nu nooit of nooit meer veranderen zou en dat hij immer vrij zou mogen rondloopen.

- Ge kunt krijt ook meê doen, zei Fons; kijk op 't zolderken liggen nog brokken; 'k heb ze 'nen keer meegebracht uit 't fabriek; wij zullen ze in reepe-

[p. 367]

lingen zagen en in stekken en ge verkoopt ze vijf voor 'n halve stuiver... daar liggen er wel voor tien frank alzoo!

Een plots voornemen dook in Kaduin zijn kop op, de naaste week?... dat duurde nog zoo lang!... waarom van morgen af met geen krijt leuren?...

- Weet ge wat, zei Kaduin;... zie een zeel rond dat haringsbaksken en 't krijt nog van avond gezaagd en morgen met de vroegte ben ik al weg en morgen avond heb ik 'nen dobbelen frank vast... he wat peinst ge?

't Liep allemaal op wielekens voort; Fons was duivelsch gemakkelijk om toe te geven; 't was kwestie voor hem van Kaduin kwijt te zijn van 's morgens tot 's avonds; hij zou toch niet verhongeren langs de baan, en 't zou veel profijt in 't huizeken brengen;... en Fons zei ja, en ze zaagden en ze nagelden en ze zeelden, en op een half uur tijds stond zijn leurdersgerief klaar tegen 's morgens.

En 's morgens in dag en dauw en floersen zonbeleven zette Kaduin uit, een andere wereld in.

Met een stouten stap en een tikje preutschheid in zijn oogen ging hij voorbij de rij kleine kotekens daar hij in woonde; de deurkens waren meestendeels nog toe en 't straatje lag nog stillekens en rustig in den zomerschen morgen; hij draaide langshenen de kerk af en schoot zich de straat in waar de boerenhoven stonden.

Zijn baksken hing op zijn rug met een zeel over zijn schouder brobbelvol met witte krijtstekken geladen; zijn muts en zijn schoenen had hij tehuis gelaten; de zonne deerde hem niet op zijn kop, en 't was al warm zand en grond in de straten voor zijn bloote voeten, zomer in en zomer uit had hij alzoo geloopen en, buiten 't krijtbaksken op zijn rug, was hij nog altijd dezelfde Kaduin met den eigensten kop en de eigenste voeten van vroeger.

Toch was er iets veranderd; hij voelde nu dat hij dezelfde Kaduin niet meer was ten opzichte van menschen en huizen; hij moest zich ondergeven nu omwille van den verkoop; zijn verhouding tegenover hen moest nu ook veel deftiger zijn en beleefder; de menschen gingen hem anders bekijken en anders aanspreken; hij gevoelde dat hij een klein stuksken was geworden van de groote brok menschenbedrijf; zijn dag

[p. 368]

had een bepaald doel nu, zijn gang en zijn reize een bepaalde richting; op andere tijden had de dag gesloten met thuiskomen en slapen, nu was er iets bijgekomen: hij moest rekening geven van zijn doorleefden dag en weten te beschikken van voorop over den dag van morgen.

En de huizen kregen voor hem ook een ander uitzicht; daar waar hij als straatjongen nooit had durven binnenloopen, mocht hij nu, zonder gevaar van verwijtingen of slagen, binnenstappen - daarvoor was hij leurder; daar waar hij gisteren nog als een jongen van 't hof mocht binnenstormen, moest hij dat nu gepast en gemeten en bezadigder en deftiger doen, opdat de menschen zouden zien dat het gemeend was met zijn leurdersbedrijf. Een dingen verblijdde hem: hij kon op vreemde parochies komen waar hij vrank en vrij doen kon en naar hartelust handelen; parochies waar ze hem niet kenden, waar hij niemand kende en waar zijn verhouding met de inzaten afhing van hem alleen.

Nu ging hij voorbij de smis. Met een luid geklop op rinkelend ijzer luidde de smid den dag open; het was het eerste gerucht in de stilte van den zomermorgen, gerucht dat sprak van felle neerstigheid en luid leven; Kaduin zag de vonken van 't vuur omhoogvliegen aldoor de ruiten; meteen schoot het aanlokkende vertoog van het smisbedrijf door zijn kop; de smis dat was een bekoring voor hem waar hij nu algelijk voorbij moest: het beweeg van armen die hamers heften en neerbonkten op gloeiende ijzerstukken, van peerden op wier pooten men de schroeiende ijzers paste en nagelde, het getrek aan den blaasbalg die door de kolen zoefde en vonken deed omhoog spetteren, het maken en breken, en al 't wondere alaam dat er te zien stond en te bezigen viel, waren al zoo vele verlokkelijke dingen waaraan hij nooit ontsnappen kon, en waar hij zoo geerne naar gekeken had.

En die duivelsche spotter van een smid... hij was blij Kaduin, nu dat hij meteen op zijn krijtbaksken peinsde, dat hij ongezien voorbij was... bij den smid zou hij nooit of nooit met krijt gaan leuren, die zou hem kwade perten spelen en hem judassen lijk geen een dat doen zou.

Nu was hij 't dorp uit; de straat wierd eeniger, losser, en open; de huizen stonden niet meer aan-

[p. 369]

eengereekt; op hun alleenigheid, met hagen of grachten rond, begonnen er hoven te staan met tusschenin en rommedom het bedauwde groen van meerschen en kouters; met het koele gewuif van boomen en hullen, met hoog in de lucht de blijde mare van een sterken zonnedag. Kaduin voelde een beetje bedeesdheid nu hij teweeg was zijn leurdersbedrijf te beginnen; een hapering, een halve beschaamdheid zakte over hem nu dat hij zijn eerste hot op moest; hij voelde een zwakheid plots en ging het voorbij met de verzekering: dat die toch niet zouden koopen dat hij bij die oude ezels al te dikwijls aan 't fruit gestolen had en dat ze hem toch zouden voorbijzenden.

En hij wou geen mislukking op zijn eerste aanbod. Daas woonde daarneven en bij Daas was hij thuis.

Hij ging recht binnen zonder kloppen of belet te vragen; Wieze zat aan den heerd bezig met koffiewater af te stoken met rijsthout; zij en had den leurder niet gehoord en ze snokte haar schielijk omme als ze een vreemde stemme hoorde.

- Dag Wieze!

Wieze pinkte den rook uit haar oogen, keek zwijgend naar Kaduin die zich lachend liet keuren en toen:

- Wel zeemenis, Kaduin! zijtde met krijt aan 't leuren?...

Kaduin zette zijn baksken af; - van eigen's he, ne mensch moet toch iet doen voor zijn sneê brood!...

Meteen piepte de kamerdeur open en Daas kwam er uit, zijn broek toegespend, barrevoets en met zijn verwerreld haar over zijn voorhoofd lijk dat hij uit zijn bedde kwam; al werkende aan broek en hemde tord hij lachend naar Kaduin, keek eens in zijn baksken en in zijn gezicht en:

- Wat zijt de gij van zin man; 'n krijtaffaire begonnen dei?

- O gij sloeber, zei Kaduin, weer vrank en stout, omdat hij bij bekenden stond, koop algauw allemaal mijn krijt af, toe, en geef mij nen keer een sikke, jongen, van uwen zwaren, toe.

JEF SCHEIRS.

('t Vervolgt.)