Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1922

[p. 118]

Op Warande-wandel.

In de Leuvensche Studiën en Tekstuitgaven onder de leiding van Prof. Scharpé verscheen Jan Van Ruysbroeck's ‘Van den blinckenden Steen’ met N. Jordaens' Latijnsche vertaling erbij. (Leuven, Vlaamsche Drukkerij, 1921, 134 blz., 6 fr.) 't Is Nr 4 van de Reeks, en 't werd bezorgd door D. Ph. Muller, C.R.L. Deze keurige uitgaaf, bevat benevens de beide teksten en eenige voetnota's, een inleiding over het ontstaan van Ruysbroeck's werk, den inhoud en de handschriften; ook een zeer practische woordenlijst.

Dr J.A.F. Orbaan, die al zooveel heeft opgespoord van de geestelijke betrekkingen tusschen Italië en Nederland, toont ons thans in ‘Oud Holland’, XXXIX, afl. 1: ‘Rome zooals Hooft het zag’. Zijn arbeid is dubbel belangwekkend omdat hij Hooft's bevindingen vergelijkt met de relazen van den Utrechtenaar Buchelius en van den Hoornschen burgemeester Mereus.

In zijn ‘Vondel-vereering en Vondelstudie’ houdt Prof. G. Kalff (Vragen des Tijds, Juli 1921) een overzicht van 't geen er sinds 1919 zooal over Vondel werd gezegd: Schmidt Degener's ‘Vondel en Rembrandt’, het mooie Vondeltje van Mevr. Laman-Trip de Beaufort, Horsten's schoolboek: ‘Vondel's Leven en Streven’, en de nieuwe Duitsche ‘Lucifer’-vertaling van Marie von Seydewitz. Maar Kalff vergeet ongelukkig Vlaamsch België en zoo slaat hij juist het allerbeste over: de ‘Uren Bewondering’, door Verschaeve aan Vondel gewijd.

Mevrouw Bosboom-Toussaint is weer eens aan de beurt dank zij Maclaine Pont (in de ‘Stemmen des Tijds’ van Juni 1921.) Maar 't is in zoover 't haar hart en haar ‘versmade liefde’ betreft. Vooral in haar Leycester-cyclus zou ze haar leed hebben uitgebiecht, en wel in de figuren Martina de Burggrave en Ada Rucel. Later nog in Yolande de Mauleon.

Zoo stilletjes aan komt ook Broere voor 't groote publiek tot zijn recht. Want verheugend is een bijdrage als die van H. Van den Heuvel in ‘De Katholiek’ (December 1921): ‘Broere's artikelen (thans in bundels verzameld) lezen niet makkelijk. “Maar, aldus Mgr van Cooth, wie zich niet aanstonds laat afschrikken door de eigenaardigheden eener wijsgeerige beschouwing en door de meerdere inspanning, die het verkeer met een diepdenkenden geest vordert, zal weldra bevinden dat Broere's beschouwingen geen ijdele bespiegelingen zijn, maar dat zij een buitengewonen rijkdom van gedachten in hoogst oorspronkelijken vorm bevatten, dat zij vooral verrassende gezichtspunten aanwijzen, dat zij vooral een diep inzicht geven in het verband, waardoor 's menschen wetenschap, kunst en geschiedenis, aan den godsdienst verbonden zijn.” Door zijn uitgebreide talenkennis stond Broere in gemeenschap met zijn groote katholieke tijdgenooten Lacordaire, de Montalembert, O'Connel, von Görres, Donoso Cortes,

[p. 119]

Goethe, Schiller, Byron, Victor Hugo, Lamartine ontwikkelden zijn litteraire talenten. Nooit is Broere oppervlakkig, steeds beschouwt hij den wijsgeerigen kant der dingen, hij rust niet voordat hij den diepsten ondergrond bereikt heeft... Een populair schrijver was Broere niet, zijn beschouwende geest stond veel te hoog boven het gewoon volk uit, maar toch heeft hij dat volk bereikt door de leiders die hij gevormd heeft, door zijn persoon-lijken invloed en geschreven woord.’

Twee nieuwe bijdragen over Jacques Perk verdienen vermelding: R. Houwink (in Groot Nederland, Aug. 1921) behandelt de ‘Historische beteekenis van Jacques Perk’ en toont aan hoever de dichter afstond van het individualisme en het scepticisme der Nieuwe Gidsers. En daarnaast J. Petri (in de ‘Stemmen des Tijds’, Juli) die het juist heeft over ‘Jacques Perk als heraut der tachtigers’. Petri spreekt voor christenen en zegt: ‘De tachtiger-richting moet door ons christelijk volk nog “verwerkt” worden; wij moeten het verlossende en vernieuwende scheiden van het vijandige en ongeestelijke, wij moeten het hooger natuurlijke onderkennen en dankbaar aanvaarden en ook den zedelijken moed hebben om den mensch in den dichter te ontmoeten.’ Om dien mensch door zijn poëzie heen beter te belichten worden Beets en ten Kate naast Perk gesteld.

Over Frederik van Eeden en zijn zigzag naar Rome, komen heel wat tongen los. Bizonder vriendelijk voor hem kan niet heeten J.R. Van Dijk, die (in ‘Stemmen des Tijds’, Oct. 1921) ‘een geloofsbelijdenis van Frederik van Eeden vastknoopt met het onlangs verschenen ‘Roode Lampje’. ‘Men mag dit gebabbel, zegt Van Dijk, deftig “significa” noemen, heel veel waarde heeft het ten slotte niet.’ En Van Dijk besluit wat eenieder besluiten kan die de open correspondentie las tusschen Van Eeden en Dr Van Oppenraay: Van Eeden's egocentrisch individualisme heeft niet veel aanleg voor 't Roomsche Credo. Maar juist dat overdreven individualisme schijnt hij zachtjes aan af te leggen.

Frans Coenen zet (in Groot Nederland) zijn ‘Studiën over de tachtigers’ voort. Stilaan wordt hij wat milder, zou men zeggen. Ary Prins blijft wel steeds ‘in de zinnelijke gewaarwording bevangen; maar ‘daarom juist maakt zijn kunst het sterkst den indruk van objectief te zijn, de werkelijkheid zelve. Maar met dit objectivisme wordt dan niets anders bedoeld dan een kunst van sterke, durende, fijn onderscheidende gewaarwordingen, zonder veel geestlijk bijmengsel of verandering.’

Naast Querido's Xerxes in zijn ‘Oude Waereld’ staat Couperus' ‘Iskander’, de roman van Alexander den Groote. Veel goeds weet daarover A.C.S. De Koe te vertellen (in ‘Onze Eeuw’, Sept. 1921).

‘Wat heeft Couperus gewild?... Zijn motto is het woord van Quintus Curtius: Et quem arma Persarum non fregerant, vitia vicerunt. Alexander gaat, een “blij-lachende knaap” met zijn “jonge godoogen” en zijn “klare” stem, het groote Avontuur te gemoet’, ‘hij en zijn gelijkgezinde jonge veldheeren, de ‘Vrienden’. ‘Azië, Azië was aan deze onversaagde, drieste, jong enthousiaste gelukzoekers en avonturiers. En nooit zou Azië hen overwinnen, nooit hun avonturierslust en geluksdrang,

[p. 120]

nooit hun enthousiasme en driestheid en onversaagdheid: hoe zou Azië hen ooit overwinnen?!’

‘Couperus zal verhalen hoe Azië hen wel heeft overwonnen, “zoo niet door wapenen, doch door de, hen vijandelijk blijvende atmosferen”. En vóór allen Alexander. De jonge, ietwat plompe, maar zoo stralende knaap zal worden tot een somber Oostersch vorst met koortsig oog, zijn frissche ziel tot 'n van hoogmoed en achterdocht doorkankerde despoten ziel. Die langzame verwording zal de kern zijn van den roman.’

Aan Boutens' ‘Liederen van Isoude’ wijdt Kloos zijn kroniek in het Sept.-Nr van de Nieuwe Gids. Natuurlijk weidt hij weer uit over alle mogelijke onbewustheid van den echten dichter, maar even natuurlijk zijn daar alweer bladzijden die men toch gaarne leest:

‘Als zoovele belangrijke poëten is eveneens P.C. Boutens een zelfdenkende kop, en ook zegt hij dat denkleven weleens in zijn verzen, maar zonder daarom ooit abstract te worden, of tot lange, redeneerende betoogen te vervallen, zooals dat alleen de van-huis-uit wijsgeerige poëten, als Lucretius, Goethe en Sully Prudhomme mogen doen.

Neen, als rasecht 20^e eeuwsch kunstenaar weet hij, dat tegenover de groep der reflektief-verzekerende rijmers, die zich een beetje onnadenkend “gedachtedichters” willen noemen, in zijn scheppingen een zuiver en waarachtig kunstenaar, dus voor alles een voeler en een ziener heeft te zijn...

Al wil Bontens niets anders dan een dichter zijn, toch merkt men een enkel keer door de als-klassiek-aandoende, want rustige harmonie zijner woorden heen dat er achter dien blankalbasten muur, dien hij, door zijn dichten, tusschen zich en de wereld optrok, een niet-alledaagsch, rijk-innerlijk denkleven aan den gang is, dat hij buiten den voortdurenden strijd der tegen elkander botsende . meeningen wil houden, maar toch geenszins stelselmatig verzwijgen wil.

Want wèl geeft Boutens, verbeeld ik mij, niet zoo bijzonder veel om 't abstrakte denken, misschien wel omdat hij van meening is, dat het menschelijke hersenstel, in zijn tegenwoordigen staat van ontwikkeling ten minste, nog altijd een tamelijk onvolmaakt instrument moet heeten, niet in staat om met volle zekerheid een oplossing te vinden voor de vele belangrijke kwesties, die de menschheid sinds hare eerste bewustwording bezig houden, noch de beste inrichting der maatschappij, de beteekenis van het bestaan der Menschheid, en de ware geaardheid van het absolute zijn.

Maar toch voor zichzelf is hij in veel sterker mate wat men een denkhoofd noemt, dan al die wezenlijk onverschilliglatende heeren en dames, van onze letterkunde, - ook thàns is hun soort nog volstrekt niet uitgestorven - die ons bladzijde na bladzijde in korrekte rijmmaat uit hun lektuur van buitenlanders in hen hangen geblevene “gedachten” gaan verkondigen en die daarom door 't goedmoedige publiek als “denkende” kunstenaars worden beschouwd.

Als alle echte poëzie heeft ook die van Boutens een veel dieperen grond, dan de zich-noemende “gedachtepoëzie” kan hebben, welke laatste uit de allerhuitenste lagen van den geest gekomen, den lezer, die onder het proeven van verzen

[p. 121]

de oneindigheid wenscht aan te voelen, want in kontakt te komen niet het waarachtig-psychische, o zoo spoedig embêteert.’

Veel besproken wordt Carry Van Bruggen's literair-wijsgeerig werk ‘Prometheus’. De eenen noemen het ‘forsch en monumentaal’ maar de anderen, degenen die b.v. in St. Thomas zijn geschoold, zullen op dit forsche en ook op dit monumentale heel wat weten af te dingen.

Over Middeleeuwsche Taaltoestanden in Vlaanderen, gaf J, Van Loo een merkwaardige bijdrage (in Vlaamsche Arbeid, Nr 5-6, 1921) en even merkwaardig in die van J.M. Muller (in de Nieuwe Taalgids, Nrs 4, 5 en 6, 1921) over: ‘De Uitbreiding van ons Taalgebied in de 17^e eeuw’.

Frings en Van den Heuvel bestudeeren voorbeeldig onze dialecten. Een deel van hun arbeid is thans verschenen als Heft XVI van de ‘Deutsche Dialektgeographie’; - nl. ‘Die Sudniederlândischen Mundarten’, Texte, Untersuchungen, Karte. Dit eerste deel bevat enkel de teksten (Marburg, N.G. Elwertsche Verlags-buchhandlung). De noteeringen van ‘Wenkers Sâtze’ zoowel als de vrije vertellingen gaan over Limburg, Antwerpen en Brabant, Oost-, West- en Fransch Vlaanderen. Alles is stipt bewerkt naar de vaste methode van Wenker.

Ter verspreiding van het Vlaamsche volksboek en ter verbetering van ons bibliotheekwezen verrichtte de ijverige J. Van Meel uitstekend werk neit zijn ‘Openbare Boekerijen’, practisch handboek voor hunne inrichters en bestuurders (Veritas, Antwerpen, 9 fr). Dit boek van dezen door en door bekwamen en gewetensvollen ambtenaar is in zooverre baanbrekend dat het in België het eerste is van dit slag; een echt practische handleiding, vrucht van veel overleg, veel inzicht en veel ervaring. Laten nu èn boekerijen èn particulieren eens terdege toegrijpen.

Daarnaast komt zooeven van de pers nog een werkje van den heer Van Meel: het verslag over de werkzaamheden der provinciale Commissie van openbare Boekerijen en Vlaamsche Letterkunde gedurende liet tienjarig tijdvak 1911-1920. Nota bene wat de provincie Antwerpen betreft. Gave de Vlaamsche Voorzienigheid dat we in de andere provincies evenzeer gevorderd waren en even flink er voor stonden.

J.P.