Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1921

[p. 76]

Kunst van heden.

Wat zal ik zeggen? Mijn twijfel is groot.

We moeten weenen en bidden over de dooden. Er zijn hier veel dooden, menschen die vroeger leefden en nu niets meer dan schimmen zijn. Niets is zoo vreeselijk als de decadentie in een mensch na te gaan. Hebt ge het al eens op de proef gesteld? Vergelijk de jeugdportretten van Rembrandt; vroolijk, jolig, blij, met Saskia op zijn schoot en een groot glas wijn in de hand. Daar kunt ge een vergelijking maken tusschen de sterke jeugd en het verval van latere jaren. Zoo deden ze allen, de meesters, en als ik die zelfportretten bezie, die ze maakten van tien tot tien jaar, dan lijken die me als tooverspiegels, waar ze eens in keken en die hunne beeltenissen bijhielden en waar wij ze eeuwen later in weer vinden. Een oud portret stemt me altijd droevig.

Vele werken op deze tentoonstelling (al zijn het geen portretten) doen me droevig aan om reden dat ik de meeste dezer kunstenaars vroeger gekend heb toen hun kunst nog gezond en frisch en forsch was.

Ze hielden toen ook het glas van het leven in de hoogte en het liep over van blijheid. Nu is het de doodsmarsch. Het Leven is voorbij.

‘En waarom deden ze niet meer en niet beter?’ vroeg ik met bevende stem. En iemand die ik niet zag antwoordde me ‘Waarom deedt ge zelf niet meer en niet beter?’ En ik antwoordde ‘Ik deed heel weinig; wat het leven me toeliet. Maar ik draag zooveel droomen nog in mij en zooveel schoonheid.’

‘Geeft mij goud en tijd en vrede’ zei Phidias aan Pericles ‘en ik maak U een meesterwerk.’

Wij, heden, hebben noch goud, noch tijd noch vrede.’ - ‘Kritizeer dan de anderen niet; die ook hadden hun leven te leven. Ze deden wat ze konden en niet wat ze wilden. De Mecenen zijn van onzen tijd niet meer. Pericles is dood en Phidias kon het beeld van Minerva niet meer maken. De sombere Michel Angelo krijgt de Sixtijnsche kapel niet meer om zijn Laatste Oordeel te schilderen en voor Rafaël zijn er geen “Cameras” meer te versieren. De Medicisen zijn dood en onze koningen en grooten hebben geen tijd meer te

[p. 77]

wijden aan schoonheid of kunst: Ze moeten te veel denken aan oorlogen.’

En nu, wat te zeggen over de kunstwerken? Ik vind dat men een kunstwerk nooit alleen mag beoordeelen en de artiest niet volgens dat ééne werk. Het leven en het werk van een mensch moeten in zijn geheel beoordeeld worden. Een gebaar kan zoo gemakkelijk anders opgevat worden.

Ik voel me hier als in een doolhof. Waar te beginnen en waar het mooie te vinden tusschen zooveel afschuwelijkheden?

Wat een vertroosting voor mij hier Walter Vaes te vinden. Dat zoet kinderportretje, die mooie Japansche stoffen en dan dat kleine vrouwenportret. Wat een mooi portret, wat een ziele-portret! Schoon als een Holbein.

- Jefferys. - Kleuren en nog kleuren, frissche, bonte kleuren; éen weelde. In Spanje alleen, in een tuin vol rozen, had ik eens dit zelfde genot. Dit is leven en blijheid en dát moet kunst ons geven. Twee theorieën zijn juist in kunst. ‘Kunst voor God’ en ‘kunst voor de kunst.’ In ‘kunst voor de kunst’ zorgt men uitsluitend voor de techniek en de plastiek; niets dan dat, en dat kan voldoende wezen; iedere boom geeft het fruit dat hij dragen kan.

En dan de ‘kunst voor God.’ Daar is Giotto, Cimabue, Angelico, Memling. Onze hedendaagsche Christelijke Kunst heeft daar niets meer mee te maken, die is handel geworden.

Toch wel; er zijn nog levende zielen; daar is Toorop in Noordnederland en Servaes in Vlaanderen. Maar stil, niet te hard gesproken, Servaes is een vervloekte, zooals Bloy.

Onze bekrompen geesten kunnen het Licht niet meer verdragen en daarom dooft men liever de lichten uit. Servaes is een groot kunstenaar; een groote lijdende, biddende ziel.

- Van Jacob Smits eenige doeken die geen synthesis zijn van zijn werk. Het is jammer. Wie herinnert zich niet ‘De Judas-kus’, dat zóó intens werk, en dat blijven zal?

- Ook Rassenfosse, de vriend van Rops, kan men niet beoordeelen naar de teekeningen die hij hier heeft. Ik herinner me steeds van hem een wondermooie schets

[p. 78]

‘Decoratief figuur’ dat iets heeft van een teekening van Buonarroti.

- Van Ensor kan ik niet houden. Hij is als de tegenhanger van Fra Angelico. Waar deze alles ruim en zuiver zag, ziet gene alles vuil en smerig. Welke duivelsche geesten dwarrelen rond die ziel? Ik ben bang voor de uur zijner dood. Die zal vreeselijk wezen.

Waarom zijn de gebroeders Jespers, mijn vrienden, en die veel talent hebben, waarom zijn de Smet en Permeke, mooie kunstenaars en die hun ‘stiel’ meester waren, waarom is mijn vriend Daye, die te Madrid Velasquez ging bestudeeren, en wiens tekniek hij gevonden had en prachtig toepaste, waarom zijn die nu allen andere wegen ingeslagen? Waarom zijn die nu juist cubisten en futuristen geworden? Krachten die verloren gaan.

De cubisten, futuristen, dadaisten! Ik spot niet met hen. Ik heb er oneindig medelijden mee. Ik zie ze in de verte zoo als de verdoolde wandelaars op de beweegbare zanden van Bretagne, en er is een pijn in me want alle moeite is nutteloos, en mijn roepen is te vergeefs.

Futurisme, cubisme, dadaisme, de drie graden van uiterste decadentie. Verder kan het nu niet meer; we zijn op den bodem geraakt.

Dertig jaar geleden schreef Peladan over ‘La Décadence Latine’. Nu mogen we schrijven over ‘La Décadence Européenne’. En dit op alle gebied; niet alleen op het gebied van kunst.

En voelt niemand wat er aan 't gebeuren is? Voelt niemand dan dat de grond siddert en beeft, dat al onze kaartenkasteelen van valsche princiepen en theorieën ineen storten?

En uit het Noorden komt een Storm op.

Dat diegene die kan bidden, bidde; en die kan weenen, weene, want ik zie in de lucht reeds de Vier Groote Ridders op hun paarden; het vizioen uit de Apocalypse.

Dat degene die met heilig vertrouwen de vonk van het Geloof in zich draagt, kniele,, de handen gevouwen, nederig prevele ‘Heer, uw wil geschiede. Amen.’

EUGENE JOORS.