Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1920

[p. 282]

Kroniek der Vlaamsche beweging.

Het is een zeer ondankbare taak een kroniek op afstand te schrijven. Zoo ware het voor mij een buitenkansje geweest te kunnen schrijven over de taalwet als over een afgedane zaak. Helaas! voor mij en voor de taalwet. Misschien wel is de zaak afgehandeld op het oogenblik dat deze regelen in druk verschijnen, en dit is juist het vervelende dat tijdens het schrijven en het drukken van een kroniek zoo'n massa dingen kunnen gebeuren die de copij een drommels scheef uitzicht geven.

En toch is het onmogelijk een vlaamsche kroniek te schrijven zonder van de taalwet te gewagen.

Menig vlaming heeft zich bezondigd aan lichtvaardig oordeel: en dit komt omdat menig vlaming zich moeilijk in het hoofd kan steken dat een wet voor Vlaanderen goed kan wezen als zij gestemd wordt met medehulp van Walen en van den heer Woeste; met medehulp van de Regeering en met, als verslaggever, een waalsche katholiek.

Och! 't is de erfelijke vlaamsche kwaal die te begrijpen maar allerminst te verontschuldigen is. Want van de vele vlamingen die hun orakel hebben laten gaan over deze veel omstreden wet hebben zoo bitter weinige den moed gehad den dorren weinig troostelijk-gestelden tekst in zijn geheel te doorlezen.

Ik spreek misschien ten onrechte van vele vlamingen: ik bedoelde eigenlijk ‘luidruchtige’ vlamingen. Want tegenwoordig wordt op luid-

[p. 283]

ruchtigheid prijs gesteld. Welnu die luidruchtige vlamingen zijn, om het heel beleefd te zeggen, aan het kakelen geweest over hun eigen windei.

Als advokaat van de wet wil ik niet optreden: dat onderstelt vooringenomenheid en mijn wensch is dat de voornaamste verdienste van deze kroniek objectiviteit weze. En opjectief gesproken mogen wij wel een hymnus aanheffen ter eere van de taalwet.

Wat men haar verwijt komt feitelijk neer op het volgende: deze wet is maar een wetje te meer dat verloren zal loopen als een waterdroppel in de Sahara van de verfransching van Vlaanderen.

Dit is valsch op tweeërlei manier.

Eerstens is deze wet geen wetje zooals haar voorgangers. Een wet die tot onvruchtbaarheid gedoemd is, is een wet die niet past in het systeem waarin zij wordt gesteld. Zoo is het onzin een vlaamsche wet op de burgerwacht te maken als het leger en de technische krijgstaal fransch is; zoo heeft het voor Vlaanderen ongeveer even veel nut een paar vliegen dood te knijpen als een ongelukkig uurtje vlaamsche les te laten verdolen op den uurrooster van een fransch onderwijs.

Maar deze wet omvat gansch het bestuurlijk raderwerk van hoog tot laag, van aan Zoetenaaie tot aan Brussel, van aan het pennevarken dat aan het budget van een boerendorp knaagt tot aan de royale meneeren die hun banken in Vlaanderen hebben gezaaid met het gebaar van vreemde heerschers. En dit stelsel zelf moet, in de praktijk, na korte jaren een van de belangrijkste elementen van ons openbaar leven hebben gezuiverd.

Laten wij toegevingsgezind zijn en zeggen dat de wetgever ook wel een paar distels heeft overgelaten voor hen die graag spelemeien op het veld van de malcontenterij. Zoo hebben sommigen, die vanuit Holland hun rouwpsalmen aanheffen over Vlaanderen, er een helsche grief in gevonden dat het woordje ‘nederlandsch’ niet werd aangenomen in de plaats van ‘vlaamsch’. ‘Les chardons pour les ânes’ om fatsoenlijk te spreken.

Meer dan in de wet staat kon niet worden verkregen en het was ook niet noodig. Waar het op aankomt is ons openbare leven te zuiveren, de betrekkingen van de massa met de besturen in het teeken te brengen van onvermengde vlaamschheid. En dit geschiedt door de taalwet. Het initiatief van een enkeling die halsstarrig aan het fransch houdt loopt verloren in de normale praktijk van de wet; het is de uitzondering die doodgaat in de gewoonte van elken dag.

[p. 284]

En tweedens hebben de vlamingen die zich morrend onder hun tent hebben terug getrokken een hoofdzaak uit het oog verloren.

Die menschen denken ‘in compartimenten’ zooals de eenvoudigehuisvaders die zich door een referendum over de onderwijstaal laten van streek brengen. Zij rukken het bestuur uit den samenhang van al de andere elementen die gezamenlijk het complex uitmaken van openbaar leven.

En kan er wel iets onlogischer in de wereld bestaan? Is een Vlaanderen uitdenkelijk met een vlaamsch bestuur terwijl al de andere vertakkingen van ons nationaal bestaan verfranscht blijven? Het ligt in de lijn - de natuurlijke historische lijn - van onze vlaamsche ontwikkeling dat de eene factor noodlottigerwijze de andere tot koppeling dwingt. Daar nu ligt juist de dwaling dat voor veel menschen een verderen opmarsch langs den weg der geleidelijkheid uitgesloten blijft en de vlaamsche taalwet aldus in de lucht zou blijven hangen.

Maar spreken wij niet te voorbarig over taalwet, want de berichten die gisteren de ronde deden over de taalcommissie van den Senaat schijnen er op te wijzen dat de relikwieën van het cijnsstelsel aan geen andere atmosfeer kunnen wennen. De oud-minister Berryer, die toch wel iets van bestuurszaken moest afweten vermits hij jaren lang bezoldigd werd als minister van Binnenlandsche Zaken, gaf als voorwendsel dat hij eerst moest ‘éclairer sa religion’ bij de ambtenaars van het middenbestuur. Zoo'n schamelheid van kennis kan alleen zonder tegenspraak doorgaan in ons oud-modische heerenhuis. De groote bazen van de middenbesturen zullen natuurlijk bij hun liefste heiligen zweren dat de wet een rechtsverkrachting zal wezen, een onmogelijkheid, een scheidingswet, ‘un pêlé, un galeux’.

Kan het anders? Die heeren werden uit hun lekkere onwetendheid opgeschrikt, hun luie voorrecht wordt getoetst aan het volksrecht, en bij degenen die aldus de eerste gevolgen van een gelijkheidswet zwaar zullen voelen wordt te rade gegaan. Dit herinnert aan de beruchte ‘commission de contrôle’ welk op taalgebied tijdens den oorlog in ons leger tot stand kwam. Zij die moesten gecontroleerd worden, onze generaals en hoogere sabelsleepers, onze kazerneratten vergroeid in onrecht en dienstbaarheid, waren juist degenen die controol moesten uitoefenen.

De Senaat heeft hier een eenige gelegenheid om zonneklaar aan te toonen hoever hij van een democratische opvatting verwijderd is. Een hervorming van de wet maakt deze voor Vlaanderen onaannemelijk. Dan zouden wij reeds van af het eerste punt van de vlaamsche oplossing voor

[p. 285]

het feit kunnen worden geplaatst dat de reactie in België een wet opdringt aan Vlaanderen, tegen den wil van het vlaamsche volk. De tegenstelling tusschen België en Vlaanderen wordt van andere zijde reeds scherp genoeg gesteld om botsing onvermijdelijk te maken. De meest zachtzinnige herkauwer van de vaderlandsche driekleur in Vlaanderen kan toch niet aannemen dat een bepaling welke in hoofdzaak Vlaanderen's leven aanbelangt door België tegen Vlaanderen wordt geregeld. Wat de logische gevolgtrekking van dit alles wezen zou ligt voor de hand.

Daar is trouwens in de allerlaatste dagen een gevaarlijke precedent gesteld dat Brussel en Wallonië, handelend en sprekend uit naam van België, tegen Vlaanderen heeft doen positie nemen! Het militair Verbond.

Wat het technisch behelst zullen wij wellicht maar weten op den mooien dag dat de valiezen van de geheime diplomatie te grabbelen worden gegooid onder het straatrapalje. En dit gaat ons ook niet aan, want zoover moeten wij niet weten om uit vier ijzers gelijk vuur te slaan tegen de verkoopakte welke over ons gesloten werd.

Voor nadere détails over de wederzijdsche verplichtingen zal moeten worden gewacht naar de eerste verklaring welke onmiddellijk na 't bijeenroepen van de Kamer zal worden afgelegd. Dan zullen wij kunnen nagaan hoeveel menschen met verkeerde voorstellingen werden om den tuin geleid. Maar ook dit is bijzaak want die verdere wetenschap van het hatelijke contract kan toch maar aantoonen de mindere of meerdere mate van onze dienstbaarheid. Een eenzijdig militair verbond met Frankrijk, in hoe zachte termen het ook moge gesteld zijn is voor ons, vlamingen, verfoeilijk en het zou afleidingswerk zijn zich te begeven tot een onderzoek van de mildheid met dewelke Frankrijk ons op dit stuk tegemoet is gekomen.

Daarom willen wij niet eens onderzoeken wat er aan spitsvondigheden in begrepen is, zooals het vaststellen door België of Frankrijk al of niet aangevallen wordt bij een eventueele botsing met Duitschland. Want voor onze militaire en ministeriëele contract-venters is reeds bij voorbaat bepaald dat Frankrijk de aangevallene is en het paar uren dat verloopen zal tusschen een oorlogsverklaring en het oprukken van onze eigene troepen is een al te belachelijke tijdsruimte om de verantwoordelijkheden van de twee groote vechtersbazen op te maken.

Neen, niet daar moet de grond liggen van ons verzet. Hoofdzaak is: eenerlei dat België medegerukt wordt in het raderwerk der Fransche

[p. 286]

politiek die thans gesteund gaat op het imperialisme en het doodknijpen van de nieuwe idealen die, bij de vernieuwing der internationale betrekkingen, naar voren dringen. België heeft er belang bij dat de Volkenbond van een groeiend tot een volwassen lichaam gedije, en Frankrijk heeft van af de eerste ure door zijn pers en zijn politieke mannen den Volkenbond den schop gegeven. M t het sluiten van dit verbond bedrijft België een misdaad tegen de nieuwe en eenige mogelijke wereldconceptie.

Ziedaar waarom de vlamingen in eerste plaats met overgroote bitterheid dit verbond hebben zien tot stand komen. Want meer dan te voren leeft in de geesten van onze flaminganten, en vooral van onze jonge flaminganten, de humanitaire betrachting die uit het flamingantisme geboren werd en het flamingantisme aan het verruimen is. Wij hebben het leed der oorlogen te bloedig aan den lijve gevoeld, wij gaan nog gekrenkt en gekneusd onder de ironie van de oorlogen om het Recht der kleine volkeren. Daarom, op grond van dit besef, dat menschelijk is, vooraleer specifiek vlaamsch te zijn, wordt de woede geboren die thans dreigend opsteekt in Vlaanderen.

En ook is daar een onheil voor beschoren voor het Vlaanderen dat in België ligt en op zoo tergende wijze vergeten werd door onze regeerders. Het is de eerste daad waardoor de grenzen tusschen Frankrijk en België worden weggedroomd; economische drukking en beloften zullen wel verder te weeg brengen wat een Belgisch minister genoemd heeft ‘une union plus intime’.

Bij dit alles hebben wij de vormelijkheid niet te bepraten: voor ons blijft alleen het bloote feit van het militaire verbond waarvan Vlaanderen de uitvoering moet verijdelen met alle middelen, ook deze die krachtiger zijn dan het houden van protest-meetings of het voeren van een perscampagne.

Dit staat de Vlamingen klaar voor oogen: nooit werd meer eensgezindheid op een onmiddellijk te vellen uitspraak bekomen. Maar nooit te voren werd zooals nu krachtdadigheid verwacht van wie de eer en den last hebben op de voorste rei te staan.

Wij moeten geen doekje nemen voor het bloeden: op het oogenblik waarop ik dit schrijf zijn reeds te veel kostbare dagen zonder een beslissend woord van aanmoediging vanwege de leiders voorbijgegaan. En dit is een gevaarlijke tijd. De parlementaire vacantie geeft geen gelegenheid aan de katholieke vlaamsche voormannen om hun actie duidelijk te omlijnen door een breed-opgezet debat in de Kamer. Periodes van af-

[p. 287]

wachting zooals deze welke wij thans beleven in het verbeiden van een interpellatie over het militair verbond zijn hachelijke tijden. Minister Poullet heeft geen gelegenheid zijn houding klaar te leggen en tevens werd nooit op dringender wijze de behoefte gevoeld aan een helder woord van uitlegging van zijnentwege.

Wij zullen maar geen overdreven belang hechten aan de gemeene campagne van persoonlijkheden welke tegen Mr Van Cauwelaert werd ingezet. Niet den heer Poullet maar hemzelf wordt het verbond aangerekend, het onbeduidendste wordt hem ten grief gemaakt. Lieve broedertjes, menschen met het krachtig stemgeluid, waar zijn uw zinnen en wie houdt de draden van uw bedrijf?

Misschien op het oogenblik dat deze regelen worden gelezen zal Vlaanderen de rol van den heer Poullet begrijpen of veroordeelen. Wij willen de gebeurtenissen niet vooruitloopen maar dit mogen wij toch wel zeggen zonder tegenspraak te vreezen: de heer Poullet heeft aan de vlaamsche zaak diensten bewezen die de vlamingen niet mogen vergeten; heeft hij zijn steun verleend aan het onderteekenen van het militair verbond, dan heeft hij een daad begaan die de vlamingen hem wellicht nooit zullen vergeven kunnen.

Deze overweging zal vermoedelijk de houding bepalen welke tegenover de vooraanstaanden en hooggeplaatsten in de kringen van het minimum-programma zal worden aangenomen. Voor hem die de verkoopakte van België en van Vlaanderen in België heeft trachten goed te praten is voortaan alle leiding in de vlaamsche rangen verbeurd.

Intusschentijd heeft de tucht in het kamp van het Vlaamsch Verbond een gevoelige knak gekregen.

_**_*

Daar zou heel wat te schrijven vallen over de studentendagen die zoo hevig gekleurd over het vlaamsche landschap gerezen zijn.

Eenerzijds werd geklaagd dat onze jeugd niet is, zooals voor den oorlog, geestdriftig en offervaardig. Anderzijds werd vastgesteld dat nooit zooveel Blauwvoeten werden opgelaten onder begeleiding van al wat de radikale woordenschat aan opwekkende termen bezit.

Met dit alles schijnt wel een periode in onze vlaamsche studentenbeweging afgesloten. Op den Landdag te Mechelen werd zonder omwegen en bij algemeenheid van instemming zelfbestuur als integraal deel van het studentenprogramma aangenomen. Niet alleen echter het afkondigen van de doctrina bepaalt het uitzicht van een beweging; het was zelfs niet

[p. 288]

noodig dat de voorzitter zich aansloot bij een pleidooi voor zelfbestuur om het iedereen klaar te maken wat de mentaliteit was van onze katholieke vlaamsche jeugd.

Deze staat aan den vooruitgeschoven vleugel die zelfbestuur wil zonder zich daartoe bij de frontpartij te scharen wat in strijd zou wezen met haar confessioneel karakter; die amnestie wil en haar anti-militaristische gevoelens niet zoekt te verdonkeremanen.

Het was niet langer mogelijk voor de leiders van onze studentenbeweging het brandpunt van zelfbestuur dood te zwijgen. Het program van de vlaamsche studenten is immers niet in hoofdzaak een beredeneerde samenstelling van geloofspunten, het wordt in allereerste plaats bepaald door stroomingen van sympathie.

En waar die beredeneerdheid achterwege bleef kon de sympathie voor zelfbestuur onder onze jeugd niet uitblijven.

Nooit, inderdaad, werden zooals nu door Parlement en Regeering, de vlamingen tot het uiterste gedreven.

Nooit werd de tegenstelling tusschen België en Vlaanderen op zoo akelige wijze aangescherpt door de bewindvoerders.

Nooit werd de tegenstrijdigheid zoo duidelijk gemaakt van de unitaire Staatsopvatting met het naar feitelijk erkende eentaligheid strevende Vlaanderen.

Door de verantwoordelijken aan 's lands bestuur werd het geweldigste propaganda-materiaal voor zelfbestuur geleverd.

Zij die met gelatenheid, afgewisseld door vlagen van ontmoediging en verbeten woede, de geduldige pogingen nagaan welke door de parlementaire vlamingen worden aangewend om broksgewijze een geheelheid te bekomen van vlaamsch leven, kunnen begrijpen dat dit slechts de eenige methode is om van België het vlaamsche recht te ontrukken.

Deze zelfbeheersching, dit politieke doorzicht valt niet van de jeugd te verwachten.

Die ziet alleen het feit dat, twee jaar na wapenstilstand en beloofde gelijkheid, de eerste verwezenlijking nog komen moet. Die wordt dagelijks buiten haar zinnen gezweept door het onbeschaamde verloochenen van het gegeven woord.

Onze vlaamsche jeugd grijpt naar die krachtformule die Vlaanderen voorstelt als een huis waarde vlaming alleen de meester is. De houding van het officiëele België ten opzichte van Vlaanderen heeft zulks onvermijdelijk gemaakt.

[p. 289]

Langs om meer spreidt de olievlek van zelfbestuur uit met des te grooter gemakkelijkheid dat de voorstaanders niet kunnen geroepen worden tot een onmiddellijke verwezenlijking van hun betrachtingen. Zelfbestuur immers is een toestand, een uitslag, geen methode. En dit juist is de groote aantrekkingskracht van dit woord voor onze jeugd, dat het almeteens het vizioen voor oogen toovert van een volledig, zijn eigen leven levende Vlaanderen. Het verwijdert den afstand tusschen het heden en de gedroomde verte.

Zoo leven er thans ontelbaren in Vlaanderen die den droom van zelfbestuur in hun hart dragen zonder dit slagwoord als een program van actie voor te schrijven.

Het is, naar mijn meening, noodig dat dit elementaire en allernoodzakelijkste onderscheid eens duidelijk wordt vastgesteld.

Zelfbestuur als programma?

Dan staat het als tegenvoeter van het positieve programma dat de parlementaire groep tracht uit te werken. Wij staan immers voor de dubbele keuze: ofwel arbeiden naar den eisch van de omstandigheden, met de huidige samenstelling van Kamer en Senaat, met de heerschende mentaliteit in de regeeringskringen en in dit geval is geen andere taktiek mogelijk als het veroveren, punt na punt, wet na wet, van het vlaamsche leven, door politiek, door comprimissies, door het spel der innerlijke verhoudingen in de partijen.

Wil men daartoe niet besluiten en zelfbestuur als een positief werkplan opstellen, dan blijft slechts een weg: de revolutie.

Wie denkt er aan? De regelen die men aan het onderzoek van deze mogelijkheid of liever ‘onmogelijkheid’ zou kunnen wijden, zouden al te goedkoop zijn in ironie. En nochtans, hoe meenen de voorstaanders van zelfbestuur in hooger gegeven zin bedoeld, tot de verwezenlijking van hun droom te geraken zonder revolutie? Langs parlementairen weg is het uitgesloten, zelfbestuur als uitgangspunt te stellen van de vlaamsche oplossing. Hoe kan dan anders gemanoevreerd?

Maar daar bestaat, in het intuïtieve dat van zelfbestuur eerder maakt een gevoelen dan een gedachte, een besef dat uit andere bronnen welt.

En dit is de blijde berusting in het feit dat uit de verwezenlijking van een programma van vervlaamsching zelfbestuur onvermijdelijk groeien moet. Als eindbesluit, niet als uitgangspunt, als een bloei na den groeitijd, als een vrucht door de omstandigheden op natuurlijke wijze geteeld.

Ik meen dat zulks wel de interpretatie is van al degenen die het

[p. 290]

verschil weten te beseffen tusschen een zegepraal en een strijd, tusschen een programma van actie en de gevolgen van dit programma.

Maar in dit geval is het ook een onlogische daad onder de massa van uitroepingen het onmiddellijke positieve te verbergen. Zelfbestuur zou een heel nadeelige conceptie worden, moest zij de waarde doen uit het oog verliezen van den positieven arbeid die thans op parlementair gebied begonnen is en in de plaats daarvan stellen een tijdperk van relletjes en luidruchtige geloofsbelijdenissen die zonder gevolgen van praktischen aard blijven.

Wij spraken van den parlementairen arbeid. De gebeurtenissen met het militair verbond hebben bewezen dat het regelende organisme hier ontbreekt. Met benijdende oogen mogen wij opstaren naar de socialistische partij met haar landelijken raad. De katholieke vlaamsche partij heeft behoefte aan een centraal organisme dat uitspraak doet over elk punt van toepassing van het programma en dat aan de mandatarissen in Kamer en Senaat op onverbiddelijke wijze de lijn voorschrijft welke zij te volgen hebben.

En al de katholieke gekozenen uit Vlaanderen zouden onder voogdijschap moeten staan van die concentratie van den wil en het inzicht der katholieke vlaamsche collectiviteit. Dan zou, voor het geval van het militair verbond bijv. aan de drie vlaamsche ministers, die zitting hebben in het kabinet, het wachtwoord gegeven zijn, het mandaat waarbuiten geen keuze vallen zou en dat op onherroepelijke wijze de houding zou bepaald hebben. Thans bestaat slechts persoonlijke verantwoordelijkheid voor elk politiek man, en die verantwoordelijkheid kan worden schoongemaakt door elke persoonlijke interpretatie.

Die toestand leidt ten verderve. Daar moet een collectieve verantwoordelijkheid zijn, gevolg van een collectieve interpretatie. Daar moet een zienlijke uitspraak zijn van het vlaamsche katholieke geweten over alle politieke kwesties.

Het tot stand brengen van dit centraal organisme is de krachtigste daad welke voor Vlaanderen kan worden gesteld. Wordt dit verwaarloosd, dan loopt alles uiteen, verward, in onderlinge vitterij; dan gaan velen nederhurken in verbittering en mistroostigheid, dan is de les van het militair verbond slechts de inleiding van een heele reeks van vlaamsche teleurstellingen.

Brussel, 30 September 1920.

F. de Pillecyn.