Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1913

[p. 283]

Naar aanleiding van het onlangs gehouden studenten-congres

Op dit congres zijn weer veel hartelijke woorden gesproken, woorden, die getuigden van den oprechten wensch der sprekers, om ook de buiten de grenzen van Nederland wonende stamgenooten geheel als Nederlanders te beschouwen, hun belangen met hen te bespreken en die zooveel mogelijk te bevorderen. Ik denk hierbij vooral aan de welkomstrede van den heer J.W. te Winkel en aan de toespraak van prof. Burger. In de welkomstrede komt echter een gedeelte voor, waarmee ik me niet kan vereenigen en waarover ik hier het een en ander in het midden wensch te brengen. Volgens het verslag in ‘De Telegraaf’ luidden de bedoelde woorden als volgt:

‘Gij Vlamingen, Zuid-Afrikanen en Nederlanders komt hier om te strijden voor uw moedertaal, het Nederlandsch. Misschien zal iemand mij zeggen:’ maar die moedertaal, zij verschilt toch zoo, als ze uitgesproken wordt door een Nederlander, een Vlaming of een Zuid-Afrikaan, en dadelijk zal men, als een Vlaming opstaat, hem als een Vlaming kunnen aanwijzen.’ Zeer zeker zal ik dit feit toegeven, maar even zeker als een Geldersman aan mij zal kunnen hooren, dat ik in Amsterdam mijn opvoeding heb ontvangen. Wij allen spreken dezelfde beschaafde taal, al is die ook gemengd met de eigenaardigheden van het dialect. Maar denkt niet, Vlamingen, dat ik u zou aansporen, die eigenaardigheden uit uw taal te verdrijven. Dat uw Vlaamsche schrijvers, uw Rodenbach, uw Gezelle, uw Conscience, uw Cyriel Buysse hier zoo'n opgang maken, wijt ik voor een deel almede aan het zoetvloeiende, welluidende van hun gouwspraak. Maar afgezien van die kleine verschillen, spreken we allen dezelfde taal, het Nederlandsch, en willen we de rechten van die taal, zooveel het ons mogelijk is, beschermen.’

Met de strekking van den laatsten zin ben ik het volkomen eens, maar dat de verschillen tusschen het Vlaamsch en het Nederlandsch zoo gering zijn, kan ik niet toegeven. Er zijn in het Vlaamsch veel woorden, die met geen enkel Nederlandsch woord van den tegenwoordigen tijd in verband staan en daar-

[p. 284]

door voor den Nederlander niet te verstaan zijn, tenzij ze door het verband, waarin ze voorkomen, duidelijk worden. Dit laatste nu is niet altijd het geval. Dan moet men naar de beteekenis raden, maar daar soms verschillende verklaringen mogelijk zijn, blijft men dikwijls in het onzekere. Een paar voorbeelden zullen dit duidelijk maken. Een gedicht van Gezelle begint als volgt:

o Wankelende oogenwonne
der bleeke winterzonne,

die, rood als goud gemaald,

in 't hooge Westen daalt!

't Is nijdig, nijpend weder,
en langzaam daalt zijneder,

aanschouwbaar nu en schoon,

uit haren hemelthroon.

Noch branden 'n is 't noch steken,
maar vlugge vonken leken,

maar wabberen, lauw en zoet,

dat nu de zonne doet.

De zon brandt of steekt dus niet, zooals in den zomer, maar wabbert. Dit is voor ons onverstaanbaar. Bedoelt de dichter, dat ze een aangenaam koesterende warmte geeft? Uit de tegenstelling meen ik dat op te mogen maken, maar geheel zeker ben ik niet, en daar de dichter nu tot een andere opmerking overgaat, wordt het ook verder niet duidelijk. Het eenige middel om er achter te komen is dus, het Westvl. Idioticon te raadplegen. Daarin wordt het verklaard met ‘zachtjes golven: de verwarmde lucht wabbert boven de gloeiende stove. Men zegt ook: de zon wabbert, dat is de gloed er van golft door de lucht.’ Mijn veronderstelling is dus verkeerd geweest.

Een ander gedicht van Gezelle zal ik geheel uitschrijven, om te laten zien, dat de moeielijkheid, die in het bovenschrift schuilt, door het gedicht zelf niet wordt opgeheven.

De eerde doomt, de biezen leken

van den vroegen morgenbrand,

die, in 't Oosten opgesteken,
bijt in 't baardig weideland.
Grauw is 't over nacht gevrozen;

over dag, van 's morgens vroeg,

[p. 285]

 

viert en vonkt het zonneblozen,

 

fel, maar nog niet fel genoeg,

 

om het koele graf te ontsluiten,

 

waarin 't zaad geborgen ligt,

 

wachtende, om opnieuw te spruiten,

 

Lente, naar uw zonnelicht.

De Hollander, die dit leest, denkt bij doomt het eerst aan dommelen, dat een frequentatieve afleiding daarvan zou kunnen zijn. Het grondwoord zou dan slapen beteekenen en de dichter zou dan willen zeggen: de aarde ligt in haar winterslaap; na een kouden nacht gaat de zon prachtig op; zij doet al haar best om de aarde te wekken, maar heeft daartoe nog geen kracht genoeg.

Slaat men nu in het Wetb. het artikel dommelen op, dan vindt men daar, dat de afleiding onzeker is, en ofschoon er een vermoeden wordt geuit, is er van een grondwoord domen (dat een zachte o zou moeten hebben) geen sprake. Dus moet het Wvl. Idiot, er weer bij te pas komen. Daarin komt domen niet voor, maar wel doomen: uitwasemen, doomen (damp of stoom) van zich afgeven.

Wie dit werk niet kan raadplegen, kan het woord ook in het Ned. Wdb. vinden. Daar blijkt, dat het vroeger ook bij ons bekend was en nog door Bilderdijk in de eig. bet, is gebruikt. Later is het bewustzijn daarvan verloren gegaan en heeft men het in de bet, opdoemen gebruikt: ‘Waar de Briel haar torens opheft, 't kerkjen doomt van Zwartewaal’ (Schimmel). Nog later heeft men er de bet. ‘langzaam zichtbaar worden’ aan gehecht, zoodat Kloos kon schrijven: ‘Bij het doornen des bleeken uchtends.’

Nu zal men misschien meenen, dat zulke, voor Nederlanders onverstaanbare woorden alleen in de poëzie voorkomen, maar ook dit is niet waar: in proza treft men ze even goed aan, zij het ook niet zoo vaak. Een voorbeeld is al dadelijk Vlaschaard, titel van een welbekenden roman van Stijn Streuvels. Eerst wanneer men een eind in dat boek gevorderd is, merkt men, wat dat woord beteekent en hoe het moet worden uitgesproken; want het klinkt den Nederlander zoo vreemd, dat hij aanvankelijk niet weet, of hij moet zeggen vlasch-aard of vlas-chaard.

Behalve deze en andere Vlaamsche woorden, die voor ons klinken als woorden van een vreemde taal, zijn er een menigte. die wij ook hebben, maar anders gebruiken. De voorbeelden daarvan ontleen ik aan ‘Dorpslucht’ van Stijn Streuvels. in ‘De

[p. 286]

Tijdspiegel’. Een gesprek over het lezen van romans wordt aldus ingeleid:

‘Daarop hernam de samenspraak weer in 't algemeen over boeken en over lezing’, waarvoor wij zouden zeggen: daarop werd het gesprek over boeken en over het lezen in 't algemeen weer voortgezet. Lezing wordt door ons voor de handeling lezen alleen gebruikt in de uitdr. ter lezing liggen, iets ter lezing aanbevelen en in: de (eerste) lezing van een wetsontwerp.

Verder staat er: ‘Men had liet over de gevaren, den invloed van slechte lezing en over 't genot van een boeienden, treffelijken roman.’ Hier, waar bij lezing gedacht wordt aan hetgeen men leest, zouden wij schrijven: den invloed van slechte lectuur.

‘Wat kan men al meer wenschen op een dorp, waar men bijna geen betrekkingen heeft en iedereen gerust in zijn huis blijft’. Zoo staat er ook later: ‘En een jong meiske vooral - wat kan ze al beter doen? Ze blijven er gerust bij thuis, ze leven anders toch een beetje in de blauwe lucht en met een boek onderhouden ze hun geleerdheid en ze vernemen er veel dingen, die in 't leven van pas komen’. Gerust komt hier overeen met ons rustig. Wij gebruiken het anders, bijv: wees maar gerust (maak je niet ongerust), de zieke lag gerust te slapen (tegenstelling: de zieke sliep onrustig). Voor ‘ze leven anders toch een beetje in de blauwe lucht’ zeggen wij: ze zijn anders te veel op straat, en voor geleerdheid zouden wij hier kennis gebruiken. Geleerdheid wordt door ons alleen toegepast op geleerden; we verstaan er een uitgebreide kennis onder, die men alleen door langdurige studie kan verkrijgen.

Zoo zou ik het heele gesprek op den voet kunnen volgen en in iederen zin één of meer woorden aanwijzen, die door ons anders worden gebruikt. Het verschil is dus veel grooter dan de heer Te Winkel het heeft doen voorkomen. Door de langdurige politieke afscheiding hebben het Nederlandsch en het Vlaamsch zich ieder afzonderlijk ontwikkeld, evenals het Nederlandsch en het Friesch. Wanneer men dus toenadering wenscht, dan moet men er naar streven, het taalverschil zoo min mogelijk te doen uitkomen, want onwillekeurig vereenzelvigt men een volk met zijn taal en beschouwt alleen hen als stamgenooten, die zich van dezelfde taal bedienen. Ik bedoel natuurlijk niet, dat de Vlaamsche dichters en belletristische schrijvers voortaan Nederlandsch moeten gaan schrijven. Tusschen de gedachten van een dichter en zijn taal is een zoo innig verband, dat het tot schade van zijn talent zou zijn, als hij zich van een andere taal trachtte te bedienen. Wel echter verdient

[p. 287]

het aanbeveling, dat ze, als ze hun werken in Nederlandsche tijdschriften publiceeren en zich dus in de eerste plaats tot Noord-Nederlandsche lezers wenden, woorden, die in onze taal niet bestaan en door het verband niet van zelf duidelijk worden, aan den voet der bladzijde verklaren. Dit wordt slechts zelden door hen gedaan en is toch zeer gewenscht.

Van alle andere Vlaamsche schrijvers, die zich tot het Nederlandsche publiek wenden, in het bijzonder van Vlaamsche correspondenten van Nederlandsche dagbladen, kan men verlangen, dat ze zooveel mogelijk dialectische eigenaardigheden vermijden, evenals correspondenten uit de provincies dat doen. Als ieder van dezen het dialect van zijn provincie schreef, zou een krant haast niet te lezen zijn en veel van een lappendeken of staalkaart hebben, die door de bonte mengeling van kleuren het oog vermoeit. Het is dus een eisch van practisch belang, dat ook de Vlaamsche correspondenten zich aan dit beginsel houden, en het zou hen zeker nader tot hun lezers brengen, wanneer zij niet door hun taaleigenaardigheden zich zoo scherp van alle andere correspondenten onderscheidden.

Amsterdam

C.J. Vierhout