Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1911

[p. t.o. 307]

Het Vlaamsch Kwartet.

[p. 307]

Het Vlaamsch kwartet

Dat te Antwerpen zoowel het aantal als het belang der groote concerten in de laatste jaren sterk toenam, stelde ik vast in mijn laatste bijdrage over de concertbeweging. Een bespreking van kamermuziek-voordrachten mag niet verzwijgen dat het Antwerpsch publiek zich op dat gebied veeleer karig toont met zijn aanmoedigingen en dat Antwerpen, centrum van het kunstleven in Vlaanderen, verre van gelijken tred te houden met andere belangrijke steden, hiermede merkelijk ten achter staat.

Een zekere voorliefde voor ruime afmetingen zit den Antwerpenaar misschien nog al te zeer in 't bloed; hij beseft niet volkomen wat innigheid besloten ligt in een wereldje, niet veel grooter dan een gewone huiskamer en voelt weinig voor poëzie, die ontwaakt in de opeengehoopte schaduwen van een amper-verlicht lokaaltje. Geen glans, geen praal, waar alle vertoon minimum zijn moet, - geen uiterlijkheid waar louter inwendige feestelijkheid te vieren is. Alles stemme hier tot zuiverlijk genieten van een der zuiverste kunstuitingen, - alles verinnige zich hier tot die atmosfeer, die als een aanwaaiende zucht medebrengt van ongemeten verten.

Doch het is niet alleen aan de geringe belangstelling der Antwerpenaren te wijten, zoo de algemeene toestand van kamermuziek ten onzent niet opwekkender is. Een groote stad haakt voortdurend naar nieuwigheid; zeldzaam zijn de uitvoeringen met gelijken bijval hernomen. Treft het dan niet ongelukkig dat het initiatief der kleine steden van het vlaamsche land om hun voordeel te halen uit de muzikale beweging eener stad als Antwerpen, zoolang achterwege blijft? ‘Uitvoeringen van degelijke kamermuziek zijn geen voorrecht eener groote stad’, zooals ik reeds elders schreef. Geen stadje in Vlaanderen, dat niet rijk is aan kunstvereenigingen; geen kleinsteedsche kunstvereeniging, dat niet verlangend is naar verheffing. Zoo weinig is noodig om den ijsklomp te breken! Muziek is hiervoor als aangewezen, - in de eerste plaats kamermuziek, waarvoor overal het stemmingsoord te vinden is. Wie toch begint?

Zulk beleid zou hoofdzakelijk ten goede komen aan de cultuur zelve dier localiteiten. De Antwerpsche vereenigingen van kamermuziek zouden ten andere een uitweg vinden voor

[p. 308]

het hernemen hunner uitgevoerde programs en aldus op breedere schaal geloond worden voor de som van werk, verbonden aan de instudeering o.a. van een sonate, een trio, een kwartet.

Gulle aanmoediging zweept de begeestering van jonge kunstenaren op, en roept bij hen die zucht naar volmaking wakker, waarvan het publiek de schoonste vruchten inoogst. Niets werkt daarentegen meer verlammend op hun temperament als de treurige ervaring dat niets hen steunt om zich te doen gelden dáár, waar zij bij minder onverschilligheid zich nuttig konden maken in de muzikale beweging van hun land.

Afrekende met dien toestand mag Antwerpen zich nog gelukkig achten twee vereenigingen van kamermuziek te bezitten, uitgaande van kunstenaars van eigen bodem. Ik noem de verdienstelijke Antwerpsche Kwartet-kapel (18^e bestaansjaar) met vier en het fijngeschoolde, degelijk-afgerichte Vlaamsch Kwartet (4^e bestaansjaar) met drij muziekavonden. Waar beide ondernemingen zich dan nog uitdrukkelijk toeleggen op de kwartetmuziek, blijft voor het overige nog alles te doen voor het inrichten van sonaten-avonden, liederen-voordrachten, klavierconcerten.

O ja, de smaak scheurt zich moeilijk los uit het prangnet van ingeburgerde gewoonten. Geduldig moet gewacht worden naar het oogenblik, nabij misschien, dat aan een zoo onafzienbaar-rijk repertorium als dat van kamermuziek een waardiger plaats zal inruimen en toelaten zal aan tal van thans weerhouden elementen, zich te doen gelden in een der meest verhevene betrachtingen van hun kunstenaarschap.

Intusschen laat een werking, als uitgaat van het Vlaamsch Kwartet het beste verhopen. Om den edel-bezielden geest der deelgenooten, mag deze vereeniging dan ook vertrouwvol de sympathie te gemoet zien van allen die oor hebben voor de samensmeltende schoonheid van vier snaartuigen, en die in de expressieve vlucht der vingeren langs zestien reingespannen snaren, de schakeerende trillingen van melodische en rhythmische wendingen te volgen weten.

_* * _*

't Was eenigzins schuchter dat het knap viertal, Albert Van de Vijver, Emiel Dingemans, Napoleon Distelmans en Arthur Van Sintruyen zich vóór een achttal jaren aan 't werk zette, met het inzicht na een geruimen proeftijd muzikale voordrachten in te richten. Ze hadden zoo juist een periode achter zich, waarop men zijn schouders te ontlasten zoekt van 't pak van

[p. 309]

schoolschheid, dat na het eindigen van afmartelende technische studiën eenieder zoowat belemmert in de vlucht, die hij wil nemen. Tot dan toe hadden zij de bekommeringen gekend van den leerling, die meer in dan buiten het instrument zijner keuze leeft, zich hierbij niet dan onrechtstreeks rekenschap gevend dat de ziel, die alle vezels van het klanklichaam doet openbeven, iets anders is dan wat de degelijkste schoolstudie geven kan.

't Ging hun als zoovele anderen! Ze stonden daar afgericht en zooveel als gereed, maar wisten niet waarheen. 't Werd alsdan een beslissende strijd, ieder op zich zelf, tot ze elkander ontmoeten en onderling steunen en sterken zouden in het welkome begin van hun eigen loopbaan.

Zoo togen zij gezamenlijk aan gang, ontmoedigd soms door een schijnbaar onoverkomelijke moeilijkheid, opgemonterd dan weer door het verrassende van blijde ontdekkingen. En 't werd hun duidelijk hoe zij mekaar gevieren konden aanvullen, in en door het werk dat hen bijeenbracht. Meer en meer werden ze er van doordrongen, dat samenspel nog iets anders vereischt dan hetgeen verkregen wordt door traditioneele of overeen te komen opvattingen van tempi, door schoolsche maatvastheid of door inachtneming van voorgeschreven, maar o zoo elastische nuanceeringen. Ze begrepen dat ijdel alle poging naar volmaking blijken zou, zoo de vier elementen van een kwartet, hetzij door de richting eener gezamenlijke opleiding of door de plooibaarheid van hun individueel voelen, niet geroepen zijn om ook naar den geest een klankberustend akkoord te vormen. Menigvuldig zijn ja, de technische moeilijkheden van het repertorium; hun belang verdwijnt echter voor het geduld dat noodig is om zich op te werken in het immaterieele van alle muziek.

Een weerhouding als waarvan sprake, is bij het begin eener onderneming niet dan gunstig te beoordeelen. Ze weze wel is waar gevaarlijk, doch de kracht van het oogenblik liet in dit geval toe alle dreigend onmachtsgevaar te weren. Die kracht moest te hechter blijken, naarmate de omstandigheden zich tegen hen schenen te keeren. Na hetgeen de muziekliefhebbers sinds eenigen tijd te hooren kregen op de puike avonden van kamermuziek, ingericht door de Maatschappij der Nieuwe Concerten, was voor een onderneming, bestaande uit locale elementen, de kans van welgelukken uiterst gering. Welk een weg viel niet af te leggen, alvorens zoo iets bereikt werd!

Men bedenke: vier jonge, talentvolle, doch eenvoudiggebleven kunstenaars, tegenover de onzekerheid van heel een toekomst, die nog beginnen moest.

[p. 310]

Wat die toekomst hun voorbehield, zou alras gestaafd worden door het verbond dat door deze kunstenaren van af hun eerste optreden bezegeld werd en dat te nauwer hen vereenigde, naarmate de proef te geduchter werd. Reeds in 't bezit van een tamelijk uitgebreid repertorium, maar hiervan slechts dat voorbrengende, waarin zij zich het meest tehuis voelden, werd de eerste voordracht gegeven in het hiervoor uitverkoren Beethoven-zaaltje.

't Was Zondag namiddag. Eenige belangstellenden waren opgekomen, waartusschen enkele genoodigden. Een uitgelezen, klein publiek! Twee kwartetten van Vader Haydn werden uitgevoerd, nl. opus 54 n^r 1 en opus 77. Er was spanning in het hupsche zaaltje, niet het minst bij de kwartettisten, die zich ietwat benepen voelden door de luisterende stilte van die hoogst ingetogen schaar.

Zoo hadden zij het zich werkelijk niet voorgesteld.

In de drift van het ideaal dat hen opjoeg, hadden zij zich geen denkbeeld gevormd wat het zijn moest zóó beluisterd te worden. Die macht, die van hen uitging, dat wereldje vol intimiteit dat zich daar plots ontsloot, het vermoeden van de schoonheidsband, die in muziek mensch-aan-mensch vereent, scheen zoo vreemd in dat oogenblik van een paar uurtjes, - onverklaarbaar bijna. 't Was hun als een verlossing toen de laatste cadens onder hun vingeren uittrilde, en zij, na de heusche toejuichingsbetuigingen, met het hoogrood op het gelaat, vuurstralende kijkers en een van aandoening-popelend harte zich mochten terugtrekken.

Nu was het hun beurt geworden van gretig luisteren. Bij al het verheugende van den naklank, was hun nochtans dát het meest welkom, wat tot grootere volmaking den weg kon aanwijzen. Lof is immers veelal een vorm van aanmoediging, maar naast dien lof hadden zij oor en hart open voor 't woord, dat schijnbaar strenger, hun iets te denken gaf.

En gemakkelijker dan voorheen drongen zij door in den geest van muziek. Elke voordracht, elk uitgevoerd kwartet was voor hen als weer een opbeuring van nog verdoken gebleven krachten, - iets als een ruimer afmeten van de taak, die voor hen weggelegd was. De bijval van een voorname groep muziekliefhebbers bleef niet uit; voor hun toekomst echter was het van het grootste belang dat zij muziek-rijk werden, - muziekrijk in heel hun denken, muziek-rijk ook in het weergeven van klankgeworden beweging.

De herkomst der vergaarde schatten! Onbesprekelijk, zeker! Welke schoonheidsmijnen hadden zij ook niet weten te ont-

[p. 311]

ginnen in het aanbelande rijk, waar een Haydn, een Mozart, een Beethoven vorstelijk troont.

Van lieverlede teekende zich de voorkeur af voor de kwartetmuziek van Beethoven. Was het enkel toeval dat het verschijnen van Mejuffer Belpaire's warm-doorvoeld boek ‘Beethoven’ in den nazomer van verleden jaar, samentrof met de laatste reeks kwartetavonden, loopend uitsluitelijk over Beethoven-muziek? Zeker is het dat het Vlaamsch Kwartet zich met deze reeks geheel opwerkte in de hoogten van het repertorium en dat het vierde bestaansjaar is aan te zien als de bekroning van zijn onvermoeid streven. Men oordeele over het stoute van den durf bij het opsommen van Beethoven's tweede, derde, achtste, tiende, veertiende en vijftiende kwartet. Bij uitzondering van de twee eerstvernoemde, die te rangschikken zijn onder de meest bekende, behooren deze kwartetten tot dezulke, die aan de vertolkers de hoogste eischen stellen, terwijl zij den toehoorder als versmachten in het grondeloos-diepe, het zoo superieur-menschelijke van den inhoud.

't Is de kracht van een Beethoven-sonate, een Beethovenkwartet, in een woord van alle Beethoven-muziek, dat het ontketende leven zelf er uit opklinkt, en vereeuwigd in zijn allesoverweldigende drift naar ontsterfelijkheid, in zich opneemt al het groote wat een menschenhart omvademen kan. Hoe die kracht in hare ontwikkeling alle bestaande vormen ontgrenzen moest, wordt door de vergelijking van eerste en laatste werken 't best gestaafd. Meer nog dan in zijn groote gewrochten is de Beethoven-evolutie te volgen in zijn kamermuziek. Veel algemeener zijn de symphoniën gekend; zijn sonaten, trio's, kwartetten, enz. - brengen ons nochtans dichter tot de kern zelf van hetgeen zijn genie ons schenken moest.

Van de uitvoerders moet natuurlijk die Beethoveniaansche kracht overgaan op den toehoorder; waar zulks ontbreekt en het zich bepaalt bij een oppervlakkige weergave van opvolgende deelen, is geen aandoening te verwekken. Misschien verklaart zich hierdoor de zeldzaamheid der uitvoeringen van Beethoven's laatste kwartetten: de teruggehoudenheid der vereenigingen voor zulk een alles-opeischende, alles-verpletterende kunst.

De kunstenaren van het Vlaamsch Kwartet zijn bestand geworden tegen dat geweld en hebben nu voor de maand November de cyclus aangekondigd, waarop zij zich met al den ernst hunner beslagen talenten sinds lang voorbereidden. 't Is thans een besliste zaak: in een reeks van zes opvolgende muziekavonden, worden voor het eerst te Antwerpen de zestien kwartetten van Beethoven uitgevoerd.

[p. 312]

Zulk een voornemen van vier jonge krachten zou niet van drieste stoutheid vrij te pleiten zijn, zoo niet hun verleden instond voor den gunstigen uitslag. Voor de eer van het Antwerpsch publiek verhopen wij dat de belangstelling zich zoo groot toone, dat een herneming dier avonden in den loop van het seizoen zich moge opdringen. Men bezit inderdaad iets kostbaars in het Vlaamsch Kwartet, wier uitvoeringen tot toonbeeld te stellen zijn aan alle bestaande en komende inrichtingen van dien aard.

Dat het naar waarde geschat worde en men aldus plaats inruime voor hetgeen nog ander te stichten ondernemingen van kamermuziek vervullen kunnen in de muzikale beweging van een stad als Antwerpen, of vermogen bij te brengen tot de smaakontwikkèling van de zoo afgesloten kunstvereenigingen van het Vlaamsche land.

Lodewijk Ontrop.