Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1910

[p. 76]

‘Adam in ballingschap’ te Antwerpen. 2 januari 1910

Onvergetelijke stonden! hoe ze toch weergeven? Kan de kunst hooger stijgen? - Hier een onderwerp dat den oorsprong zelf van 't menschelijk bestaan aanroert, de goddelijkste geheimen behandelt, de duisterste raadsels voor den geest opwekt! En dit alles moet aanschouwelijk worden bij middel van zoo banaalgeworden theater-trukken! - Ik moet bekennen dat ik met vrees naar den Katholieken Kring toog. - Hoe werd deze vrees verijdeld, en mijne stoutste verwachting overtroffen! Uit welke liefde voor de kunst moet zulke verzorgde voorstelling, zulke, tot in het fijnste toe bereikte volmaaktheid, zijn ontsproten! Wij mochten Willem Royaards zelf niet zien optreden, maar alles in die opvoering sprak van zijn gloeiende geestdrift voor de zelf-opgelegde zending - het meest de ideale Eva: Mevr. Royaards-Sandberg. Zou Vondel, in zijne lachendste droomen, zich ooit zulke vertolkster afgebeeld hebben, die in hare verschijning zoo kon belichamen de frisch-reine, oorspronkelijk-verheven opvatting van een jong-gebleven grijzen dichter?

Men verwacht toch van mijne zwakke krachten niet dat ik de schoonheid van ‘Adam in Ballingschap’ bezinge. Al wat Dante aan stoute vlucht, aan verhevene bespiegeling, aan diep-doordrongen-zijn van theologische wetenschap bezit, dat vinden wij hier in 't werk van den in armoe levenden Nederlander, die zoo deemoedig het geniale hoofd bukte onder de wateren van 't katholieke doopsel. En nevens de bovennatuurlijke wijding der gedachten, de diepe kennis van 't menschelijk hart, tot in de innigste roerselen toe, met den weemoedigen klank eens diepbeproefden:

Dus sleept de wellust van één oogenblik, eene uur,
Een lange keten na van rampen en verdrieten....

[p. 77]

Maar vooral de atmosfeer van uitstekende reinheid, die gansch die tragedie der tragediën omzweeft, is verbazend. Al de dauw der eerste levenslente tintelt op die liefdebloeiende verzen. Wanneer werd de ongeschonden maagdelijkheid van 't eerste geluk in de liefde op verrukkelijker wijze bezongen? Een ruiker van poëzie en schoonheid biedt ons het werk van dezen bijna tachtig-jarige. Dit alles werd ons in Eva vertoond. 't Zij in de ongeëvenaarde tooneelen met Adam, haar trouwen weergâ, of met de bekoorlijke engelen-reien - een droom van 't paradijs! een belichaming van Botticelli's Lente - 't zij in het bekoringstafereel met den genialen Belial, altijd was hare kunst zoo hoog, zoo edel, zoo puur, als het kunstwerk zelf dat zij vertolkte. Kan hooger lof uitgedacht worden? Door allen werd zij op echt-meesterlijke wijze bijgestaan. De Aartsengelen, de helsche geesten, met Lucifer aan het hoofd, wedijverden van grootschheid en eerbied voor hunne taak. Schermen, muziek, alles was op ééne hoogte, en bracht een kunstindruk te weeg die overweldigend was, - te sterk bijna voor de mee-trillende ziel.

En wat ons, Vlamingen, nog daarbij diep ontroerde en verheugde, was de aanwezigheid van onzen eersten Kerkvoogd op deze echt-Vlaamsche, hoog-edele kunstgebeurtenis. Wat al hoog en innig genot moet zijn schrandere geest, gevoed met de diepste bespiegelingen van wijsbegeerte en godgeleerdheid gevonden hebben in die adelaarsvluchten, die gedachten-afgronden van onzen prins onder de poëten. Wij zeggen hem oprechten dank omdat hij door zijne tegenwoordigheid de beteekenis verhoogd heeft van deze voor ons onvergetelijke kunstviering.

M.E. Belpaire.

Antwerpen, 3 Januari 1910.