Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1907

[p. 164]

Bijdrage tot de geschiedenis der Fransche overheersching in België

De aftocht van Fleurus (26 Juni 1794) legde België terug vast onder het juk van Frankrijk: België werd de oogstakker voor de Republiek. Onder den roep van ‘Leve de vrijheid’ had ieder Belg, als een slaaf, het zijne op te leveren of te sterven. Ontrooving van staatsgelden, onteigening, zonder uitbetaling in munt (maar wel in assignaten), van gemeenzamen en persoonlijken grondeigendom; plundering van de voortbrengselen; afpersing van geld, dat al waren zooveel armen om den oogst op te halen.

De zaakvoerders waren gelast, al het ijzer, alsook talk, zeep, zeildoek, leder, enz. te verzamelen en op te zenden. Paarden, runders en kudden van den adel, van de gemeenten en van de abdijen werden opgeeischt⁽¹⁾. Graan, meel, zelfs raap, beet- en koolzaad werd ontroofd⁽²⁾. Eens moest men schoenen hebben voor 't leger; seffens kwam er een opeisching uit en de requisitie duurde totdat men er 300.000 paar had: elke provincie leverde haar aandeel. De stad en het vrije van Brugge moesten in 1796 ‘dagelyckse twaelf duysent vyf hondert brooden leveren’⁽³⁾.

De roofzucht der requisiteurs⁽⁴⁾ kende geene palen. Zij trokken in de steden en daalden ten platte lande. Boeken, oorkonden, beelden, kunstwerken, alles was gerief.

Meest waren zij uit op het inzamelen van geld. ‘A défaut de monnaie, on demandait l'argenterie.’ (Delplace: La Belgique et la Révolution Française). Zekere Laurent, vertegenwoordiger der Conventie, schrijft schertsend (8 Juli) over eene zending die hij doet: ‘Ik heb ze kelken, vaten en sieraden medegegeven,...

(1) Borgnet: Histoire des Belges à la fin du XVIII^e siècle, II, 343.

(2) Recueil Huyghe, I, 101.

(3) T. Sevens: Ous Vaderland tijdens de Fransche Omwenteling, 69.

(4) Onder-agenten van de volksvertegenwoordigers. Nevens hen was elke Franschman requisiteur, op zijn eigen en voor zijn eigen.

[p. 165]

zij zijn nog de voorboden van 2 millioen in geld, welke wij de rijkaards van Bergen hebben doen afschuiven.’ (Moniteur n^o 295 van den 13 Juli, n^o 297 van den 15 Juli 1794.)

Verzet was daartegen niet mogelijk. De bestaande gewapende macht werd ontbonden. De wapens, waarvan het bezit streng verboden was, moesten ten bate der Republiek ingeleverd worden. De krijgsoverheid gaf bevel huiszoekingen te doen, en kruit, lood, geweren, sabels tot zelfs stadskanonnekens werden naar Frankrijk gezonden (C. Cortebeeck: De Fransche overheersching in België, Gent, Siffer. 1900).

Den 14ⁿ Juli troffen de volksvertegenwoordigers alle gemeenten, den adel, de geestelijkheid, de kloosters met oorlogsbelastingen. De stad en omtrek van Brussel moest eene belasting van 5 millioen ponden betalen⁽¹⁾. De eigenlijke belastingen of brandschattingen waaraan in geld moest voldaan worden beliepen tot 80 millioen franken. Ziehier de namen eeniger steden en het bedrag der som voor dewelke zij aangeslagen werden: Brussel, 5 millioen; Antwerpen, 10 millioen; Mechelen, 1 millioen; Lier, een half millioen; Gent, 7 millioen; Oudenaarde, een half millioen; Brugge, 4 millioen; Oostende, 2 millioen; Ieperen, 1 millioen; Kortrijk, 3 millioen; Leuven, 2 millioen; Namen, 5 millioen; Doornik, Aalst en Ninove, 4 millioen; Bergen, een half millioen.

De adel moest tot 220.000 fr. opbrengen. De geestelijke gestichten werden aangeslagen: St-Bernards-abdij, 1.200.000 fr.; die van Tongerloo, 1.000.000 fr.; die van Averbode, 400.000 fr.

De Kerkfabrieken en -oversten zagen zich verplicht, ten einde hun aandeel te kunnen leveren, hunne vaten, kelken, sieraden en zilverwerk te verkoopen en hunne goederen te vervreemden. De Raad van Brabant eischte van de genootschappen al het zilver en zilverwerk dat ze geven konden.

Brussel en Gent wilden gezamenlijk optreden, maar niets hielp er toe.

In September 1795 werd België aan Frankrijk vereenigd als provintie. Van hetgene dan nog te betalen bleef van de oorlogsbelasting, moest maar alleen een vierde in klinkende munt aangevuld worden. Twee maanden na de inlijving kwam, ditmaal voor gansch de Republiek, eene nieuwe gedwongene leening van 600.000.000 franken De verdeeling werd willekeurig gedaan, maar nogmaals waren de dwangmiddelen aan de orde

(1) Den 21ⁿ Dec. 1794 brachten zij de belasting voor Brussel en omtrek op 10 millioen, te verdeelen tusschen de abdijen, kloosters, bankiers, en den adel (Henne & Wauters, II, 447).

[p. 166]

van den dag. Aan de personen die geld te kort kwamen, gaf men den raad hun goud en zilverwerk, hun juweelen te verkoopen.

Tot bewijs en toelichting van de voorgenoemde maatregelen, volgen hier enkele onuitgegeven stukken uit het staatsarchief te Gent, ons vriendelijk aangewezen door den heer Fr. de Potter, Rijks-archivaris aldaar⁽¹⁾. Het zijn kwijtschriften van zilversmeden die voor kerken, kloosters en bijzonderen kostbaar zilverwerk moesten smelten, tot dekking van de onkosten der Republikeinsche oorlogen.

Verklaringen en waardeeringen der zilversmeden wegens het smelten van zilver voor de belastingen der onkosten van den oorlog - Raad van Vlaanderen, 2^e Reeks, n^o 7930

J.B. Tonlein, zelversmit. - Ten dienste van Mevrouwe Wouters: 1 lingo silver houden keur, 21 oncen 6 engelsche a 1 fransche croone d'once = L. 69 guldens 11 stuyvers 6 oorden. Aelst den 7 September 1794.

J.B. Tonlein, d'oude. - Nieuwen keur, 15 oncen 16 engelsche a 3 guldens 10 stuyvers d'once, comt fl. 55. 6. o. Aelst den 7 September 1794.

J.B. Tonlein. - Voor Jacobus Tack: eene ronde lingo houden keur, 9 oncen 15 engelsche a 1 fransche croone d'once = fl. 293. 3. 8. - Item, eene lange lingo houden keur, 28 o. 5 e. 92. 5. 5. = (samen) 385. 9. 1. Aelst den 12 Sept. 1794.

J.B. Tonlein. - Voor Mr Jacobus Tack: eenen ronden lingo nieuwen keur, 73 o. 13 e. a 3 g. 10 st. d'once = fl. 275. 15. 6. Aelst 12 September 1794.

H.J. Willick, zelversmet. - Voor den heer Arent: 1 lingo nieuwe keur 50 o. 2 e. a 3 g. 2 st. per once = fl. 175. 7. 0. 30 September 1794.

H.J. Willick. - Door orde van Mr Van den Broek voor den hautaer van St Anna: 1 lingo oude keur, 10 o. = fl. 32. 12. 2. 30 September 1794.

H.J. Willick. - Voor Mr Basteneer Canoninck: 1 lingo nieuwe keur, 56 o. 18 e. a 3 g. 10 st. par once = fl. 199. 3. 0. 30 September 1794.

J.B. Tonlein. - Voor Mr van Langenhove d'houde: 1 lingo houden keur, 22 o. 18 e. a 1 fr. croone d'once = fl. 74. 14. 1/2. Aelst 1 October 1794.

H.J. Willick. - Voor J.E. de Ruddere: 2 lingo silver houde keure te samen 96 o. 2 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once, = fl. 313. 10. 2. 1 October 1794.

(1) Die stukken maken een afzonderlijk bundel uit, bestempeld met den naam: Kwijtschriften van zilversmeden, Raad van Vlaanderen, II^e Reeks, n^r 7930

[p. 167]

J.B. Tonlein. - Voor Mr Pouckman, nieuwstraet: 3 lingo silver houden keur, 81 o. 7 e. a 1 fr. cr. d'once = fl. 265. 13. 3. Aelst den 1 October 1794.

H.J. Willick. - Voor Mr van der Belen: 1 lingo houde keur, 22 o. 2 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once = fl. 72. 2. 0. 1 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor de W^e Pyl: 1 lingo silver nieuwe keur, 37 o. 10 e. á 3 g. 10 st. per once = fl. 131. 5. 0. 1 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor de W^e Pijl: 1 lingo oude keur, 35 o. a 3 g. 5 1/4 st. per once = ff. 114. 3. 3/4. 1 October 1794.

J.B. Tonlein. - Ten dienste van jouffrouwe M. van der Hoven: 1 lingot houden keur, 23 o. 4 e. a 1 fr. cr. d'once = fl. 15. 15. 2. Aelst den 2 October 1794.

J.B. Tonlein. - Ten dienste van Mevrouwe Wooters: 1 lingo houde keur, 39 o. 15 e. a 1 fr. cr. d'once = fl. 129. 16. 4/3. Aelst den 2 October 1794.

J.B. Tonlein. - Voor Mr Lefebure: 3 lingo houden keur, 83 o. 14 e. a 1 fr. cr. d'once = fl. 273. 7. 8. Aelst den 2 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor J^o Catreene Goevaert: 2 lingote houde keur a 3 g. 5 1/4 st. per once = 48 o. 3 e., 157. 2. o. 2 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor Dh. Daneels: 1 lingo nieuwe keur, 53 o. 13 e. a 3 g. 10 st. per once, fl. 187. 15. 1. den 3 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor den H. Daneels: 1 lingo houde keur, 48 o. 6 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once = fl. 151. 8. 1/4. - 1 lingo nieuwe keur, 53 o. 13 e. a 3 g. 10 st. per once = fl. 188. 15. 2. 3 October 1794.

H.J. Wilick. - Voor H. De riddere: 1 lingo houde keur, 30 o. 8 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once = fl. 99. 5. 2. 4 October 1794.

J.B. Tonlein. - Ten dienste van Jouffrouw M. Vanderhoven: 3 stukken silver houden keur wegende samen 18 o. 4 e. a 1 fr. cr. d'once = fl. 59. 8. 0. Aelst den 6 October 1794.

H.J. Willick. - Voor E. Nichels: 1 lingo houde keur, 28 o. 16 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once = fl. 93. 19. 0. 6 October 1794.

H.J. Willick. - Voor R. de Cracker: 1 stuck lingo houde keur. 24 o. 3 e. a 4 g. 5 1/4 st. per once = fl. 78. 15. 2. 6 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor Mr van der Belen: 1 lingo houde keur, 11 o 12 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once = 570. 16 3/4. - Item. 1 lingo nieuwe keur, 24 o. 5 e. a 3 g. 10 st. per once = fl. 84. 17. 2. 8 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor Dh. Daneels: 1 lingo nieuwe keur. 13 o. 16 e. a 3 g. 10 st. per once = fl. 48. 6. 0. 6 October 1794.

H.J. Willick. - Voor J.E. De Ruddere: 2 lingo nieuwe keur te samen 100 o. 8 e. a 3 g. 10 st. per once = fl. 351. 8. 0. 6 October 1794.

J.B. Tonlein. - Voor Mr Thienpont: 2 lingo houden keur. 59 o. 10 e. a 1 fr. cr. d'once = fl. 194. 7. 2. - Item. 1 lingo nieuwen keur, 15 o. 3 e. a 3 g. 10 st. = fl 53. o. 6. (samen) fl. 247. 7. 8. Aelst 6 October 1794.

[p. 168]

H.J. Willick. - Voor J. De Riddere: 1 lingo houde keure, 50 o. 3 e. a 3 g. 5 1/4 per once = fl. 164. 8. 2. 6 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor P. Meert: 1 stuk lingo houde keur, 34 o. 4 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once = fl. 111. 11. 4. 6 October 1794.

H.J. Willick. - Voor J. De Riddere: 2 lingoten nieuwe keur samen 100 o. 8 e. a 3 g. 10 st. per ons = fl. 351. 8. 0. 6 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor de W^e Pouwelaert: 1 lingo nieuwe keur, 57 o. 17 e. a 3 g. 10 st. per once = fl. 202. 9. 2. 6 Oct. 1794. Item. 1 lingo nieuwe keur, 59 o. 3 e. a 3 g. 10 st. per once = fl. 207. 0. 2. - Item. 1 lingo nieuwe keur, 51 o. 10. e. a 3 g. 10 st. per once = fl. 181. 12. 0. 7. October 1794.

H.J. Willick. - Voor Dh. Daneels: 1 lingo houde keur, 26 o. 9 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once = fl. 86. 6. 0. 7 October 1794.

H.J. Willick. - Voor Jr De Brandt: 1 linge houde keur, 24 o. 8 e. a 3 g. 5 1/4 st. per once = fl. 79. 12. 0. 7 October 1794.

J.B. Tonlein. - Ten dienste van Mr Meert, Nieuwstraet: 1 lingot houden keur, 11 o. 5 e. a 1 fr. cr. d'once = fl. 36. 14. 11. Aelst 7 October 1794.

J.B. Tonlein. - Voor Mr Beeckman, Capellestraet: 2 lingo nieuwen keur, 58 o. 8 e. a 3 g. 10 st. = fl. 204. 8. 0. - Item. 3 lingo houden keur, 92 o. 1 e. a 1 fr. cr. d'once = fl. 300. 18. 8. (samen) fl. 504. 18. 8. Aelst 7 October 1794.

H.J. Willick. - Voor de W^e Pouwelaert: 1 lingo houde keur, 60 o. 6 e. a 3 g. 5 1/4 per once = fl. 196 14. 2. 8 Oct. 1794.

H.J. Willick. - Voor de W^e Pouwelaert: 1 lingo nieuwe keur. 57 o. 2 e. a 3 g. 10 st. per once, fl. 199. 51. 0. 9 Oct. 1794.

J.B. Willick. - Voor Dh. Daneels: 1 lingo houde keur, 48 o. 5 e. a 3. g. 5 1/4 d'once, fl. 151. 8. 1/5. 9 October 1794.

Carolus Speelman. - Gekeurt 6 lingots silver nieuwen keur te saemen 117 o. ende 2 e. gerekent a 100 schellingen d'once = vier honderd negen guldens seventhien stuyvers courant geldt. 10 October 1794.

Etat de la pesanteur et valeur des argenteries par Moi, J.L. Delwarde orfèvre à Ninove, fondues et rendues en lingots, provenant du couvent de l'hôpital en cette ville consistant en 1^o 4 lingots ensemble 76 onces 14 sterlins. à 3 fl. et 10 sols l'once, font la somme de fl. 268. 9. - Item. 1 lingot pesant 20 o. 5 s. l'once fait la somme de fl 65. o. - Item 1 lingot pesant 9 onces à 3 fl. 3 s. l'once pour fl. 59. 17. - Item. 3 lingots pesant ensemble 41 o. 16 s. à 3 fl. 7 s. l'once font fl. 140. Item. 1 lingot pesant 14 o. 2 s. à 3 fl. 10 s. l'once font fl. 49. 7. Faisant ensemble la somme de fl. 582 6 argent courant du Brabant. Ninove 25 Octobre s794.

Speelman, Sussie. - 1 lingot silvere op nieuwe ceure â 10 permisse schell. d'once, 93 o. 13 e. = fl. 327. 15 2. 26 Jan. 1795

J.B. Tonlein. - Ten dienste van Mr Verbruggen den jongen in Lede: 1 lingo nieuwen keur, 34 o. 7 e. a 3 g. 10 st. d'once = fl. 120. 4. 6. Aelst den 5 febry 1795.

[p. 169]

J.B. Tonlein. - Ten dienste van Mr den Doctor van Innis in Lede: 1 lingo nieuwen keur, 36 o. 4 e. a 3 g. 10 st. d'once, fl. 126. 14. 0. Aelst 5 februari 1795.

Speelman, Sussie, zelversmeden te Geeraertsbergen. - 1 lingot op nieuwen ceure à 10 perm. schell. d'once, 54 o. = fl. 189. o. o. competerende aen den borger Delport. 6 february 1795.

J.B. Tonlein. - Ten dienste van Mijnheer Mintaert, bailliu in Lede: 1 lingo nieuwen keure, 34 o. 4 e. a 4 g. 10 st. d'once. = fl. 119. 14. 0. Aelst den 6 februari 1795.

C. Speelman, C. Sussie. - 1 lingot op nieuwen ceure a 10 permissen schell. d'once, 53 o. 5 e., fl. 186. 7. 3. competerende aen den borger J. van Hoorde. 6 februari 1795.

J. Bogaert, C. Speelman - gekeurt 4 lingots, 57 o. 16e. fl. 202. 6. 0. den nieuwen keur van 10 schell. d'once. 7 februari 1795.

Speelman, Lussie. - 2 lingots op nieuwen ceure à 10 permissen sch. d'once, 100 o. 15 e. = fl. 352. 12. 2. 7 februari 1795.

C. Speelman, E. Lussie. - 2 lingots nieuwen ceure à 10 perm. schell. d'once, 30 o. 3 e., fl. 105. 10. 2. 7 februari 1795.

C. Speelman. E. Lussie. - 1 lingot nieuwen ceure à 10 perm. schell. d'once, 59 o 2 e. - fl. 205. 17. 0. competerende aen borger J. Begeyn. 7 febrvari 1795.

Speelman, Lussie. - 1 lingot nieuwen ceure a 10 perm. schell. d'once, 86 o. 9 e. = fl. 302. 11. 2. 7 februari 1795.

Speelman, Lussie. - 2 lingots op nieuwen ceure a 10 perm. sch d'once, 37 o. 13 e. = fl. 131. 15. 2.. competerende aan Petrus Adrianus Bijl, priester. 8 februari 1795.

E. Lussie, J.J. Guislain, te Geerardsbergeh. - Gekeurd 2 ling. zilver, 63 o. 4 e. aan 10 sch. d'once = fl 221. 4. 8 Febr. 1795.

C. Speelman. E. Lussie. - 2 lingots, 75 o. 11 e. (en) 87 o. 8 e., 10 perm. sch. per once = Boab cour. fl. 570, 6. 2. Geeraardsb. 9 Feb. 1795.

J.B. Tonlein. - Ten dienste van borger Lanoy te Lede: 1 lingot houden keur, 18 o. 8 e. a 1 fr. cr. = fl. 60. 2. 0. Aelst den 9 februari 1795.

H.J. Willick. - Voor Joseph Eeman: 1 lingo nieuwe keur, 35 o. 18. e. a 3 g. 10 st. per once = fl. 125. 13 0. 10 februari 1795.

Speelman. - 1 lingot op nieuwen ceure a 10 perm. sch. d'once, 17 o. 17 e., k. 62. 9. 2. 10 februari 1795.

E Lussie, C. Speelman. - Gekeurt 1 lingo zilver a 10 schell. d'once wegende 14 o. 3 e. = fl. 49. 10. 2. 10 februaris 1795.

E. Lussie, C. Speelman. - Gekeurt 1 lingot zilver a 10 schell. de once, 13 o. 7 e., fl. 46. 14. 2. 11 februari 1795

Weduwe J.B. Lavendy. - Voor Mr Smet desserv. Goefferdingen, 17 o. 14 e. aan 3 g. 10 st. = fl. 61. 19. - houde kuer 25 o. 15 e. a 3 g. 5 st. = fl. 84. o. te samen fl. 145. 19. 12 Feb. 1795.

Speelman. - Gesmolten in het zilvere competerende aen de kercke van Schendelbeke bestaende in ses silvere croontjens

[p. 170]

met vijf silvere hertjens en twee silvere wynpottjens met twee meijtacxkens en een portraitjens van Ste Lucia, een sweerdeken van haute met silvere bekleet, bevonden op nieuwen ceure a 10 permissen d'once bestaende in 3 lingots wegende 38 oncen 13 eng. = fl. 135. 5. 2. Geeraertsberge den 12 februarij 1795.

Speelman. - Gesmolten het silverwerck toebehoorende aen den pastoor van Schendelbeke bestaende in eenen zilvere schinck taloire en een silvere confoir en sautvat en servitien, te saemen gewardeert op nievwen ceure a, 10 perm. sch. d'once waermede den voorn. pastoor heeft geredimeert eene remonstrantie bestaende ten deele in silver en ten deele in copperwerck als oock eenen silveren septer wegende juist gelijck met het boven genoemt silverwerck, schincktaloire etc. te weten 56 o. en 18 e. in drij lingots bedraegt dus fl. 199. 3. 0. Geeraertsbergen 13 februari 1795.

J.B. Tonlein. - Ten dienste van Mijnheer De Vos in Heerzele: 2 lingo nieuwen keur, 128 o. a 3 g. 10 st. d'once = fl. 451. 3. 0. - Item. 1 lingo houden keur, 77 o. 2 e. a 3 g 5 st. d'once, fl. 253. 9. 10. (samen) fl. 704. 12. 10. Aelst den 13 feb. 1795.

J.B. Toelein. - Ten dienste van Mijnheer den advocaet Eeman in Lede: 1 lingo nieuwen keur, 23 o. 3 e. a 3 g. 10 st. d'once = fl. 81. 0. 6. 20 februari 1795.

J.B. Tonlein. - Zilver in lingose van de abdije ten Roose: 1 ronde lingot nieuwen keur, 98 o. 5 e - Item. een lange lingot nieuwen keur. 32 o. 5 e., tsamen 73. ,, 10. ,, o. = 456 ,, 15 ,, 8. Zonder datum.

J.B. Tonlein. - Ten dienste van de kercke van Strijpen: 2 silvere croonen, een coij een herdt wegende samen 10 o. a 3 g. 5 st. 4 d. comt fl. 32. 13. 4., voor het smelten a 1 st. d'once: 10 st. (blijft) fl. 32. 3. 4. Zonder datum.

C. Speelman, E. Lussie. - Voor J. Vleyleck: 14 o. nieuwen keur a 10 sch. d'once = fl. 49. Zonder datum.

J. De Cuyper. - Gesmolten door order van den Eerw. Heer Louis het volgende zilverwerck: Eene remonstrance wiens voet maekt eene ciborie, vijf zilvere herten, twee zilvere beenen, een zilver lijf, eenen zilveren vogel, vijf zilvere bollekens, item zilvere kruijskens, medalien enz., eene zilvere patene, eenen zilveren bal ende bolle, wegende te samen voor het smilten 60 o., gesmolten zijnde heeft gewegen 58 1/2 oncen. Zonder datum.

E. Soens.