Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1906

[p. 490]

Een en ander over de pauselijke sekretariaten en expeditiebureaux^(a)

Als Z.H. de Paus in een min of meer belangrijke zaak een besluit heeft genomen, dan moet dit op schrift worden gebracht en den belanghebbenden toegezonden. Welnu hiertoe dienen de Sekretariaten en Expeditiebureaux, die zich tevens met de zeer omvangrijke correspondentie van den H. Vader en haar expeditie belast zien.

Het hangt geheel van den aard der zaak af, welke vorm aan zulk een Pauselijk schrijven wordt gegeven, of het n. l. den vorm krijgt van een Bul of van een Breve.

Een Bul^(b) is een Pauselijk schrijven over een zaak van zeer groot gewicht, dat steeds op zwaar perkament, en

(a) Hierbij heb ik geraadpleegd: Het Compendium Juris Ecclesiastici Auct. Dr S. Aichner, Ed. 9^a 1900 (in dit artikel aangehaald onder letter C); het Kirchenlexicon (K); Rome. Le Chef Suprème, l'organisation et l'administration centrale de l'Eglise (R); Roomsche Woorden, door A.W. Stellwagen (R.W); Het Bestuur der H.R. Kerk, door P. Goulmy (B); het Annuarium der R.K. Studenten van 1902 (A); Craisson, Manuale totius Juris Canonici (Cr); H.J.M. Everts, Onze Kerken (E); enz.

(b) Men onderscheidt verschillende soorten van Bullen n. l. 1^o Bullae dimidiatae, die een Paus in hel licht geeft vóor zijn kroning en waarop die zijde van het looden zegel, welke den naam van den regeerenden Paus pleegt te dragen, ledig blijft; 2^o Bullae consistoriales, die in een Consistorie worden opgemaakt en, wanneer het zeer belangrijke zaken betreft, door den Paus en de Kardinalen worden onderteekend; 3^o Bullae communes, volgens de regels der Kanselarij opgesteld. Dit noemt men ‘per cancellariam’ of ‘per viam cancellariae’; 4^o Bullae per cameram of ‘per viam camerae’, die in de ‘Reverenda Camera Apostolica’ worden opgesteld; 5^o Bullae per viam Curiae, die volgens een ‘Motus proprius’ van den Paus worden opgemaakt en niet door den Vice-kanselier, maar door den Kardinaal-Prodatarius en den Kardinaal-Sekretaris der Breven onderteekend worden, en 6^o Bullae per viam secretam, die door den Vice-kanselier als ‘Sommista (zie ‘Kanselarij’) worden opgesteld. Ook bestaan er nog Bullae in forma ‘Dignum’, aldus genaamd, omdat zij met dat woord beginnen (K. 1484, 2^e d. C. 23 en B. n. 115) en nog eenige andere soorten.

[p. 491]

gewoonlijk in de Latijnsche taal, met Gothieke of Teutonische letters werd geschreven. Het stuk was voorzien van een looden zegel, door een draad van zijde of hennep daaraan verbonden.

Paus Leo XIII, roemv. nag., heeft echter den 26^en Dec. 1878 (Arch. f. 41 p. 399; Acta Sedis XI 465) in een ‘Motu Proprio’ bepaald, dat de Bullen voortaan niet meer met Gothieke, doch slechts Latijnsche letters, in loopend schrift, geschreven zouden worden; ook heeft Z.H. ten gerieve der expeditie de looden zegels met de daaraan verbonden draden afgeschaft; deze looden zegels worden nog enkel bij Bullen van zeer groot gewicht gebruikt, b.v. bij Bullen over de oprichting, verdeeling, enz. van Bisdommen, bij de Creatie^(c) van een Kardinaal, de Preconisatie^(d) van een Bisschop, de collatie van een aan den Paus gereserveerd Beneficie, enz. (K. 1484, 2^e d. B. 23. B. n. 116).

Bij Bullen van minder groot gewicht, b.v. bij Bullen, die betrekking hebben op gewone beneficies of huwelijksdispensaties (K. 1484, 2^e d.), wordt het looden zegel vervangen door een stempelafdruk in roode was, met de afbeelding der HH. Apostelen Petrus en Paulus, ringvormig omgeven door den naam van den regeerenden Paus (K. 1485, 2^e d. C. 23).

Bullen zijn gewoonlijk aldus ingericht:

Eerst leest men bovenaan den naam van den regeerenden Paus; ‘Episcopus’ onmiddellijk er achter; daaronder

(c) Het benoemen van een Kardinaal noemt men creëeren.

(d) Als de Paus een Bisschop benoemd heeft, spreekt men van de Preconisatie eens Bisschops.

[p. 492]

‘Servus Servorum Dei’ en daar weêr onder ‘Ad perpetuam (“aeternam” of futuram’) rei memoriam’ b.v.

Benedictus Episcopus
Servus Servorum Dei
Ad perpetuam rei memoriam
Romanorum Pontifices, etc.

Naar deze beginwoorden ‘Romanorum Pontifices’ draagt de Bul haar naam. Bullen eindigen gewoonlijk aldus:

Datum Romae apud Sanctum Petrum die III Aprilis MD CCC LXVIII Pontificatus nostri anno duodecimo.
pl. sig. Ondert. van meerderen
loc. † vel. Visa de Curia
cer. sig. Registrata
Publicat.

Een Breve wordt gewoonlijk opgesteld bij zaken van niet zulk een groot gewicht; somtijds echter ook, wanneer het zaken van zeer groot belang geldt. Zij worden op papier of wit perkament, in loopend schrift, met Latijnsche letters geschreven, voorzien van den afdruk van het visschersringstempel^(e) in roode was. Een Breve is meer breed dan hoog wat den vorm betreft, en wordt onderteekend door den Kardinaal-Prodatarius^(f), den Kardinaal-Sekretaris der Breven

(e) Hierop staat de H. Petrus, het net intrekkend, afgebeeld; waarboven de naam van den regeerenden Paus (K. 1485, 2^e d.) De visschersring is van goud en wordt den 3^en dag na 's Pausen dood, in de 1^e Kardinalen-vergadering in de ‘Camera de' Paramenti’ door den eersten Ceremoniemeester gebroken. (E. n. 372 en 8).

(f) De Kardinaal-Prodatarius is één der (tegenwoordig) vijf ‘Palatijnsche’ d.i. Paleis-kardinalen en als zoodanig lid van het Pauselijk Hof. (K. 1258, 3^e d.) (Vroeger resideerden n.l. alle Palatijnsche Kardinalen in het Apostolisch Paleis. Deze Kardinaal-Prodatarius staat aan het hoofd der ‘Sacra Dataria Apostolica’ (B. n. 147), één der twee bijzondere bureaux van gunstverleening.

[p. 493]

of den Sekretaris der Breven aan de Vorsten (C. 23. B. n. 113); somtijds wordt een Breve door den Paus zelf onderteekend en in dat geval met zijn privézegel gesloten.

Brevia zijn gewoonlijk aldus ingericht:

Eerst leest men bovenaan den naam van den regeerenden Paus; daarachter PP (Papa), dan den hoeveelsten van dien naam hij is in Rom. cijfers, b.v.

LEO PP XIII

vervolgens:

Dilecte fili Salutem et Ap^icam B^nem: (Apostolicam Benedictionem) Relatis ad nos tuis precibus annuentes, etc.

Gewoonlijk eindigen zij aldus:

Datum Romae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die XXVIII Maii MDCCCCII Pontif. Nri Anno Vigesimoquinto.
Card. (Naam)
of Pro Dno Card. (Naam en dan ondert.)

Visschersrst.

Verder kan men nog spreken van Pauselijke brieven, deze worden op papier geschreven en door den Paus onderteekend, wiens privézegel zij dragen. Deze beginnen met de woorden: ‘Dilecto Filio’, ‘Venerabili Fratri’, ‘Illustri Viro’, etc. (B. n. 113).

Bovenstaande verdeeling der ‘literae pontificiae’ of ‘apostolicae’ geldt alléén den vorm. Wat den inhoud betreft, worden ze verdeeld in algemeene en partikuliere constituties.

De algemeene, die tot de geheele Kerk of ten minste tot één of meer provincies der Kerk gericht worden, dragen verschillende namen, als b.v. dekreten, dekretale brieven, encyclieken, enz.^(g).

De partikuliere of rescripten (in den strengeren zin) enz. zijn op schrift gegeven antwoorden van den Paus op een

(g) Algemeene Constituties bevatten een van kracht blijvende bepaling voor de Kerk, Dekreten worden ‘motu proprio’; dekretale brieven of wel ‘motu proprio’ óf als antwoord gegeven. Encyclieken worden tot alle Bisschoppen der wereld of tot die eener zekere streek gericht. (C. 23).

[p. 494]

bijzondere vraag aan een privaat persoon. Deze rescripten worden onderscheiden in rescripta justitiae, gratiae et mixtae^(h).

Pauselijke Sekretariaten en Expeditiebureaux zijn:

1^o	De Apostolische Kanselarij (Cancellaria Apostolica);
2^o	Het Staatssekretariaat (Secretaria Status);
3^o	De Sekretarie der Breven (Secretaria brevium);
4^o	De Sekretarie der Breven aan de Vorsten (Secretaria literarum ad principes);
5^o	De Sekretarie der Latijnsche brieven (Secretaria literarum latinarum).

Vroeger bestond er ook nog een Sekretarie der Memorialiën of Verzoekschriften (Secretaria supplicum libellorum); doch deze is opgeheven (B. n. 114).

(h) Alle bullen worden ten minste verzonden door de Kanselarij ‘Cancellaria Apostolica’; de meeste daarin ook opgesteld. (B. n. 113, C. 23).
De breven worden bijna alle verzonden door de Sekretarie der Breven, der Breven aan de Vorsten of door de Datarie.
De Pauselijke brieven worden bijna alle verzonden door het Staatssekretariaat. (A. 1902).

I
De Apostolische Kanselarij (Cancellaria Apostolica)

Aan haar hoofd staat de Kanselier, die steeds uit de Kardinalen wordt gekozen en den titel draagt van ‘S. Romanae Ecclesiae Vicecancellarius’ (K 1256, 2^e d.). Zijn ambt is wel het oudst van alle, daar reeds in de oudste tijden den Pausen de behulpzame hand werd geboden door een schrijver, die ‘Cancellarius’ of ook wel ‘Scriniarius’ genoemd werd. Tevens is het een der voornaamste, daar de ‘Vicecancellarius’ evenals de ‘Camerlengo⁽ⁱ⁾ in

(i) Hier wordt de ‘Camerlengo’ der H. Roomsche Kerk (‘Camerarius S. Romanae Ecclesia?’) bedoeld. Deze staat altijd aan het hoofd der Apostolische Rekenkamer (‘Reverenda Camera Apostolica’), voert na het overlijden van den Paus ‘ad interim’ het bestuur over de Kerk, is Voorzitter van het Conclaaf en steeds lid van de H. Congr. der Studiën (‘Congregatio pro Universitate Studii Romani’) Volgens R.W. 81 bestaan er echter nog twee Camerlengi n.l. 1^e de Camerlengo van het H. College (‘Camerarius S. Collegii’). Deze volgt in rang op den Kardinaal-Deken, als 2^e Voorzitter van het Kardinalen-College (K. 1764, 2^e d.) en wordt telkens volgens ancienniteit, voor één jaar door H.V. benoemd, in het eerste Consistorie, dat in het nieuwe jaar gehouden wordt. De Paus overhandigt hem alsdan een beurs, welke de bediening aanduidt, die deze titularis, als beheerder der gelden van het H. College, te vervullen heeft (B. n. 50). Ten 2^e de Camerlengo van den Romeinschen Clerus (‘Camerarius Cleri Romani’). Dit ambt is meer ‘honoris causa’. Oorspronkelijk was hij Rector van de, uit de Kanunniken en Pastoors van Rome, samengestelde Broederschap. Uit en door hen werd hij jaarlijks in de Vatikaansche Basiliek gekozen, als Repraesentant van den Clerus. Bij plechtige processies draagt hij een breede stool, in het Conclaaf richt hij het den Kardinalen de vraag: ‘Habemus Pontificem’? (K. 1764, 2^e d.)

[p. 495]

een Consistorie^(j) benoemd wordt (B. n. 118), terwijl daarenboven niet alleen de Consistoriaal-Advocaten, maar ook de ‘Protonotarii Apostolici’^(k) en de Auditeurs der ‘Rota’^(l) (Stremler, Des peines ecclés. 622) onder hem staan.

(j) Men onderscheidt 2 soorten Consistories n.l. publieke (buitengewone) en geheime (gewone) In de laatste zijn alléén Kardinalen tegenwoordig; in de eerste worden ook anderen toegelaten. In beide is de Paus Voorzitter (A. 1902, B. n. 49).

(k) Deze worden (zie de N. Revue théol. 1905, 535) verdeeld in: 1^o ‘Proto notarii Apostolici de numero participantium’, die een College vormen; 2^o in ‘Prot. Apost. Supranumerarii’; 3^o in ‘Prot. Apost. ad instar participantium’ en 4^o in ‘Prot. Apost. titulares seu honorarii’ (extra Urbem). Zij hebben plechtige akten op te maken, vooral bij zalig- en heiligverklaringen (A. 1902) en behooren tot het Pauselijk Hof.

(l) De H. Roomsche Rota ‘Sacia Rota Romana’ wordt aldus genoemd, omdat de leden dezer vergadering, gedurende hun zittingen in een cirkel (rota) plaats namen. De leden dezer Rota heeten ‘Auditeurs’. Vroeger was de H. Roomsche Rota een rechtbank voor kerkelijke en civiele zaken, alsook het Hoog Gerechtshof der Kerkelijke Staten, doch sinds 1870 is haar alle jurisdictie ontnomen. Tegenwoordig treden haar leden op in processen van zalig- en heiligverklaring. De drie oudste leden der Rota zijn bovendien Consultoren van de H. Congregatie der Riten ‘S. Congregatio Sacrorum Rituum’). Tegenwoordig zijn er volgens het ‘Annuaire Pontifical Catholique 1904 p. 579 negen Auditeurs. Zij vormen een College, waarvan een hunner Deken is, voeren den titel van Huisprelaat, behooren dus tot het Pauselijk Hof en zijn ook bewaarders der Pallia. Ook worden de Rechtbanken in het Vatikaan door Auditeurs der Rota bezet (B. n. 151).

[p. 496]

Wanneer hij tot de orde der Kardinaal-Bisschoppen^(m) behoort, heeft hij de Basiliek van ‘S. Lorenzo’ in ‘commenda’⁽ⁿ⁾. Aan de waardigheid van Vicecancellarius is ook het ambt van Summist ‘Sommista’ (Sekretaris) verbonden. Vandaar dat het Hoofd der Kanselarij twee Bullen ontvangt: één als ‘S. Romanae Ecclesiae Vicecancellarius’ en één als ‘Sommista’. In qualiteit van Vicecancellarius, moet hij zich bij het opmaken der Bullen houden aan de Regels der Kanselarij, als Sommista mag hij daarvan afwijken (B. n. 118). Dit is dan ook de reden, waarom aan de Cancellaria Apostolica twee soorten ambtenaars werkzaam zijn; n.l. de ambtenaars, die het Hoofd der Kanselarij, als Vicecancellarius, ten dienste staan en zich aan de regels der Kanselarij te houden hebben en ambtenaars, die den Sommista ter zijde staan en buiten die regels om werken. Als Vicecancellarius wordt hij geassisteerd en somtijds vervangen door den ‘Regens Cancellariae Apostolicae’, die een coadjutor heeft; verder wordt hij bijgestaan door twaalf Abbreviatoren ‘Abbreviatores Apostolici’, op wie de plicht rust de minuten der Bullen samen te stellen. Deze Abbreviatoren waren vroeger in twee afdeelingen verdeeld. Men heeft n.l. de Abbreviatoren ‘majoris praesidentiae’ of ‘de parco majore’, die tot een College vereenigd zijn, aan welks hoofd één van hen als Deken staat. Zij zijn allen prelaten, behooren tot de Hofhouding van Z.H. en dragen den titel van Huisprelaat. Vroeger echter waren ook nog Abbreviatores ‘minores

(m) Volgens de Constitutie ‘Religiosa Sanctorum’ van Sixtus V telt het H. College, als het voltallig is: 6 Kardinaal-Bisschoppen, die de Bisschoppelijke wijding moeten ontvangen hebben; 50 Kardinaal-Priesters, die minstens Priester moeten zijn, doch meestal tot Bisschop zijn verheven en 14 Kardinaal-Diakens, die op zijn minst Diaken moeten zijn, doch meestal de Priesterwijding hebben ontvangen (B. n. 43).

(n) D.w.z. dat hij voor die Basiliek zorg moet dragen, hoewel hij er de titularis niet van is.

[p. 497]

praesidentiae’ of ‘de parco minore’^(o) doch deze zijn, volgens Bouix ‘de Curia Romana’ 269, afgeschaft (Cr. 1^e d, n. 789). Verder staan nog onder hem verschillende lagere beambten als een kassier, een archivaris, een plumbator, enz.

Als Sommista staan hem een ‘prosummist’ en een ‘substituut’ ten dienste. In qualiteit van Vicecancellarius moet de Kanselier zorgen, dat alle gewichtige besluiten, die (dikwijls in de ‘Congregatio Consistoralis’ voorbereid) in de Consistories of in de Datarie genomen zijn, volgens de regels der Kanselarij worden opgesteld in den vorm van Bullen (K. 1256, 3^e d.). Desniettemin wordt in de Kanselarij veel opgesteld in korten vorm, als Breve, doch dan treedt de Kanselier als Sommista op (Item). Verder moet (volgens A. 1902) de Vicecancellarius den eed afnemen der in een Consistorie benoemde Abten, der Bisschoppen, der Auditeurs van de Rota, der Abbreviatoren, enz. Als de Paus overleden is houdt de jurisdictie van den Vicecancellarius op en wordt het Pauselijk zegel in tegenwoordigheid der Kardinalen gebroken (Bouix ‘de Curia Romana’ p. 271).

Aanm. I. Als het opstellen der Bullen (gelijk veelal geschiedt) en derzelver verzending plaats heeft volgens de regels der Kanselarij, dan noemt men dit ‘per viam cancellariam’ of ‘per viam cancellariae’; geschiedt het opstellen dier Bullen buiten die regels om, dan noemt men dit ‘per viam cameram (of camerae) of ‘per viam secretam’. Zie nota (b).

Aanm. II. De regels der ‘Cancellaria Apostolica’ vormen een bijzonder soort Pauselijke wetten. De eerste zijn gemaakt door Paus Joannes XXII (1331). Op hem volgende Pausen, vooral Nicolaas V (1447), hebben er verschillende aan toegevoegd. Men onderscheidt 3 soorten regels der Kanselarij: regulae directivae, reservatoriae en judiciales. Tegenwoordig bestaan er 72. Bij het begin van zijn Pontifikaat kan iedere Paus die regels wijzigen, doch die wijzigingen gelden niet voor die landen, waarmede de H. Stoel een Concordaat heeft gesloten, tenzij de respectieve regeeringen dier landen in die wijzigingen berusten. Tegenwoordig

(o) Van ‘Parcus’ d.i. een afgesloten ruimte, binnen welke die Abbreviatoren hun vergaderingen hielden.

[p. 498]

worden die regels niet meer gepromulgeerd, doch alléén aan de ambtenaren der Kanselarij bekend gemaakt. (C 60, 61 en de nota op 61).

Aanm. III. Het woord ‘Cancellarius’ komt van ‘cancellari’ een schrift met × dwarsstrepen door halen. Het gebeurt dan ook nu en dan, dat de Datarie clausulen in het een of ander stuk lascht, die door den Kanselier geschrapt worden.

II
Het Staatssekretariaat. (Secretaria Status)^(p)

Uit de ‘Cancellaria Apostolica’ zijn langzamerhand meerdere Expeditiebureaux ontstaan, die zich ontwikkeld hebben, tot zelfstandigheid zijn gekomen en Sekretariaten genoemd worden. Het voornaamste dier Sekretariaten is het Staatssekretariaat, zooveel als het Ministerie van Buitenlandsche Zaken des Pausen en het orgaan, waardoor hij met de verschillende Regeeringen verkeert. Aan het hoofd van dit Sekretariaat staat de Kardinaal-Staatssekretaris. Deze hoogwaardigheidsbekleeder wordt uit de eminentste Kardinalen gekozen als iemand, in wien de H. Vader zijn volst vertrouwen stelt en die voortdurend in zijn nabijheid verblijft. Hij is evenals de Kardinaal-Prodatarius (Zie Nota (f), de Kardinaal-Sekretaris der Breven, de Kardinaal-Bibliothecaris en de (door Leo XIII, roemr. nag., benoemde) Kardinaal-Archivaris, Palatijnsch-Kardinaal (Zie Nota (f) en als zoodanig lid van het Pauselijk Hof. Tegelijkertijd is hij waarnemend Prefekt van de H. Congregatie voor buitengewone Kerkelijke aangelegenheden (‘S. Congregatio negotiis Ecclesiae extraordinariis praeposita’)^(q),

(p) Dit Sekretariaat en de volgende zijn behalve Expeditiebureaux tot zekere hoogte ook Bureaux van gunstverleening en Raadslichamen ten dienste des Pausen.

(q) Deze Congregatie heeft geen Prefekt. Alleen Kardinalen ‘in Curie’ hebben zitting in deze Congregatie. Door Pius VII werd zij in het jaar 1814 ingesteld. Haar doel bestaat vooral in het sluiten, uitleggen en veranderen der Concordaten. Zij telt 17 leden. In haar vergaderingen zit de oudste Kardinaal voor. De 7 Zuid-Amerikaansche Apostolische Vikariaten zijn aan haar zorg toevertrouwd. Voorts zijn eenige Consultoren, een Sekretaris, een Ondersekretaris en eenige lagere ambtenaren aan haar verbonden. (B. n. 123) Zij is gevestigd in het Vatikaan.
Kardinalen ‘in Curia’ of ‘der Curie’, van wie boven sprake was, zijn die Kardinalen, die te Rome resideeren en steeds aan het wereldbestuur der Kerk deelnemen. De overige, die buiten Rome wonen, hebben bijna altijd een Diocees onder hun bestuur en bemoeien zich dien ten gevolge slechts weinig met het Centraalbestuur der Kerk. Zij worden Kardinalen ‘extra Curiam’ genoemd. A. 1902.

[p. 499]

wier waarnemend Prelekt en leden dikwijls in moeilijke omstandigheden door den H. Vader geraadpleegd worden, alsook Prefekt van de H. Congregatie van Loretto (S. Congregatio Lauretana)^(r). Ook is hij Voorzitter van de Kardinalen-Commissie tot beheer der roerende en onroerende goederen van den H. Stoel en der St. Pieterspenning (K. 1257, 1258, 3^e d. en B. n. 122). Hij zorgt voor alles, wat op de Kerkelijke Politiek betrekking heeft, leidt de onderhandelingen met de verschillende Staatsregeeringen en laat alle politieke dokumenten opstellen en verzenden. Verder accrediteert^(s) hij alle gezanten bij de Hoven, staat aan het hoofd van alle Nuntiaturen, Internuntiaturen^(t), Legaten, Buitengewone Ambassadeurs, Apostolische Delegaten, Buitengewone Gezanten en Zaakgelastigden, terwijl de leden van het bij het Vatikaan geaccrediteerde Corps diplomatique met hem hun zaken verhandelen (B. n. 127).

(r) Deze Congregatie is door Innocentius IX den 9^en Aug. 1695 opgericht. De Subdatarius, een Hofprelaat, is haar Sekretaris. Zij heeft te zorgen voor alles wat het H. Huisje van Nazareth betreft (R. 431-432 B. 98, 99). Zij is gevestigd in het Paleis der Apostolische Kanselarij (B. n. 117).

(s) Het benoemen van een gezant heet ‘accrediteeren’. Bij het aanvaarden zijner waardigheid, biedt de gezant het Staatshoofd, bij wien hij geaccrediteerd is, zijn geloofsbrieven aan; bij zijn terugroeping, zijn terugroepingsbrieven. Indien een gezant, ten gevolge van een conflict, wordt teruggeroepen, dan noemt men dit: ‘den gezant terugtrekken’, ‘de diplomatieke betrekkingen afbreken.’

(t) Op dit oogenblik is er slechts één, n.l. te 's-Gravenhage.

[p. 500]

Vroeger was hij daarbij nog de eigenlijke Staatsminister, zoowel in geestelijke als in wereldlijke aangelegenheden.

Bij zijn zooveel omvattende werkzaamheden, wordt hij bijgestaan door een Onderstaatssekretaris, één der 9 Geheim-Kamerheeren in werkelijken dienst uit den Geestelijken stand en als zoodanig lid van het Pauselijk Hof, welke Ondersekretaris tevens Sekretaris is van het Cijferschrift ‘Secretarius ciffrarum’ (B. 15 ad 3); verder wordt hij bijgestaan door den Sekretaris der Breven aan de Vorsten, door den Sekretaris der Latijnsche brieven, door Minutanten, die den korten inhoud der stukken aangeven door schrijvers, welke die minuten uitwerken, door Archivarissen enz.

Het Staatssecretariaat belast zich met het voor de onderteekening gereed maken of, zoo zij in andere Sekretariaten^(u) daartoe gereed gemaakt zijn, met het verzenden der Pauselijke brieven.

Bij den dood des Pausen verliest de Staatssekretaris zijn waardigheid, doch hij is herbenoembaar. Dikwijls wordt de Sekretaris van het Conclaaf echter Staatssekretaris. Hij, alsook de Onderstaatssekretaris resideeren in het Vatikaan (R.W. 51, 55, R. 486-492, A. 1902), waarin ook het Staatssekretariaat is gevestigd.

(u) N.l. der Breven aan de Vorsten of der Latijnsche brieven (Zie Nota (h).

III
De Sekretarie der Breven (Secretaria brevium)

Aan het hoofd dezer Sekretarie, staat de Kardinaal-Sekretaris der Breven (Cardinalis a secretis Brevium) ook wel ‘Cardinalis nepos’ genaamd (C. 380), één der vijf Palatijnsche Kardinalen (zie nota (f) en als zoodanig lid van het Pauselijk Hof en tevens Groot-kanselier van de Pauselijke Ridderorden (B. n. 13, 141 en K. 125a, 3^e d.) Gelijk in de Kanselarij de Bullen (hoewel ook Breven) worden opgesteld en van daar verzonden, zoo worden in de Sekretarie der

[p. 501]

Breven zeer veel Apostolische dokumenten in den vorm van Breven (nooit in Bullenvorm) opgesteld en vandaar verzonden, voorzien van den afdruk in was van het visschersringstempel. (Zie Breve en Cr. n. 790, 1^e d.) Vooral Breven die de toekenning van een eereambt, de verheffing in den persoonlijken of erfelijken adelstand, een dispensatie b.v. in een vorstelijk huwelijk, enz. bevatten, worden in deze sekretarie opgesteld. Van hieruit worden ook indulten voor het verleenen van aflaten aan kransen, rozekransen, kruisen en crucifixen, medailles en beeldjes, voor een oratorium privatum, voor het verlof daarin de H. Mis te lezen enz. verzonden (Cr. n. 791) alsook veel gunstbewijzen, die door de Datarie verleend zijn; met één woord: alle gunsten, die niet direkt door andere Congregaties verzonden worden, expedieert men aan deze sekretarie, tenzij de Bullenvorm gebruikt wordt.

Aanm. Deze sekretarie is ook de Groot-kanselarij van alle Pauselijke Ridderorden. Zij bevindt zich in het Paleis der Apostolische Kanselarij (B. n. 117).

IV
De Sekretarie der Breven aan de Vorsten
(Secretaria literarum ad principes)

Aan het hoofd van deze Sekretarie staat de Sekretaris der Breven aan de Vorsten, één der 9 Geheim-Kamerheeren in werkelijken dienst uit den geestelijken stand en dus lid van het Pauselijk Hof. Zijn titel is: ‘SS. D.N. ab epistolis ad principes’. Hij wordt gewoonlijk gekozen uit de Kanunniken van een der vier Patriarchale Basilieken, n.l. van de Basiliek van St. Jan van Lateranen, van St. Pieter, St. Paulus of van de H. Maria de Meerdere. (De la Cour Romaine par Haine, 1 pag. 235) Gewoonlijk wordt door hem de lijkrede op den overleden Paus gemaakt en gehouden, alsook de rede, die na de Pauskeuze gehouden wordt. Verschillende Sekretarissen der Breven aan de Vorsten zijn tot het Kardinalaat verheven; sommige zelfs waardig gekeurd den H.

[p. 502]

Stoel te bestijgen zooals Pius II in 1458, Marcellus II in 1555, Clemens IX in 1667.

De Sekretarie der Breven aan de Vorsten voert de correspondentie met de Souvereinen, Staatshoofden en leden van vorstelijke Familiën. Gewoonlijk bedient deze Sekretarie zich van brieven, somtijds van breven. Deze laatste worden veelal op perkament geschreven en door den Sekretaris dezer Sekretarie opgesteld, onderteekend en vandaar verzonden; somtijds echter worden zij door den Paus onderteekend en in dit geval van zijn privézegel voorzien. Ook worden de Pauselijke Encyclieken en de Apostolische Brieven in deze Sekretarie opgemaakt en van daar verzonden; eveneens worden de Pauselijke Allocutiën, die de H. Vader in de Consistories houdt, aldaar opgemaakt. (B. n. 15 en n. 143, A. 1902, R. 499).

Deze Sekretarie is in het Vatikaan gevestigd, waar ook haar Sekretaris resideert.

V
De Sekretarie der Latijnsche Brieven
(Secretaria literarum latinarum)

Aan het hoofd van deze Sekretarie staat de Sekretaris der Latijnsche brieven, ook een der negen Geheim-Kamerheeren in werkelijken dienst uit den geestelijken stand en dus lid van het Pauselijk hof. Zijn titel is ‘SS. D.N. ab epistolis latinis’ Evenals de Sekretaris der Breven aan de Vorsten wordt hij gewoonlijk gekozen uit de Kanunnikken van een der vier Patriarchale Basilieken (zie IV). Volgens Moroni (Vol lxiii, p. 272) was een zekere Jules Pagiani de eerste Sekretaris der Latijnsche brieven. Deze titularis wordt, zoo hij niet direkt tot Kardinaal wordt verheven, dikwijls eerst nog gedurende zekeren tijd Sekretaris der Breven aan de Vorsten. 't Is zijn taak niet alleen alle brieven te schrijven aan de Bisschoppen en andere personen van beteekenis, doch ook aan eenvoudige partikulieren, ofwel als antwoord op de een of andere gestelde vraag, ofwel om hun

[p. 503]

de welwillende gevoelens van den H. Vader te hunnen opzichte mede te deelen. Verder wordt in deze Sekretarie die Correspondentie des Pausen gevoerd, welke niet tot de competentie van andere Sekretariëen behoort (B. n. 15, 144, R. 499 en Cour de R. p. H., I pag. 2337).

Ook deze Sekretarie is in het Vatikaan gevestigd, waar haar Sekretaris resideert.

Oss.

Bas. van Kesteren, Karmeliet.