Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1904

[p. 507]

In piam memoriam
Dr. August Snieders
8^en Mei 1825 - 19^en November 1904

Voor Snieders was de dood een verlossing uit een pijnlijk lijden van vier jaar lang, en - wij hopen het vast - een ingaan tot een eeuwig leven van rijke belooning.

Want mocht ooit een tachtigjarige terugblikken op een leven van goeden arbeid proppensvol, dan wel deze Snieders. In onze Vlaamsche letterkunde sedert 1830, niet éen die met zijn tijd en zijn gaven heeft gewoekerd als hij. Toen hij, negentien jaar, wegreed op de huifkar uit zijn Noord-Brabantsch dorpke Bladel naar Antwerpen, zijn beloofde land, toen reeds had hij in den jongen werkers- en denkerskop dat ‘Repos ailleurs’ 't welk hij met een echt Hollandsche hardnekkigheid handhaven zou zestig jaar lang.

Stellig was hij door de natuur niet zoo mild als Conscience begaafd; hij had niet het genie van den grootsten onzer romanschrijvers. Maar door studie heeft hij 't gebracht tot veel degelijker geleerdheid en tot grooter veelzijdigheid.

Snieders kwam naar Antwerpen als letterzetter in 't nog maar pas gestichte Handelsblad. Maar men zag alras dat die onrustige ‘kaaskop’ meer dan een gewone werkjongen was. Hij stak vol verzen uit Hollandsche dichters, die hij graag en flink reciteerde; al spelende wierp hij vertelsels op 't papier, en schudde voor de vuist zijn rijmen af als een populier zijn wolletjes. Met zoo'n jongen was er in de redactie iets te doen. En... eer vier jaar verliepen, was August Snieders hoofdopsteller van 't Handelsblad. Hij bleef het meer dan een halve eeuw. Zijn vaste hand gaf het blad vorm, taal, kleur, duurzaam bestaan. Allengs groeide de gazet, in 't eerst maar amper een pro-patria-vel, tot het formaat van een ‘slaaplaken’, lijk een liberaal benijder van zijn voorspoed het eens noemde.

En 't werd niet enkel het grootste, maar ook verreweg 't beste blad van Vlaamsch België. Het Handelsblad werd de

[p. 508]

‘autoriteit’ van de Vlaamsch-Katholieke pers. Onophoudelijk was Snieders in zijn kolommen aan 't werk. De Vlamingen werden opgewekt, aangevuurd, gestuwd op den weg ter verovering van hun rechten. De Vlaamsche grieven werden uiteengezet in een taal, helder als glas en stoer als eikenhout, ze werden beredeneerd en verdedigd met een logika, vierkant en vinnig, ze werden altijd met ernst en bedaardheid, nooit met heethoofdig erop-los-stormen, den vijand voorgelegd.

De katholieken werden door Snieders gepantserd en geharnast, en als broeders geschaard in de Meetingpartij. Deze politieke strijd vormt zonder twijfel het glanspunt in 't leven van den dagbladmeester. Wie de pennetwisten herleest in het Handelsblad van de jaren '60 en '70, krijgt van Snieders nog heden een reuzenbeeld vóór zijn oogen, en rijkt hem grifweg den palm onder België's polemisten.

Antwerpen had hem opgenomen als een welbeminde zoon. En de liefde was weerkeerig. Het Handelsblad ademt ze uit al zijn poriën. Er zijn artikelen van Snieders over zijn Scheldestad, dithyramben in proza; geen sinjoorsch chauvinisme daarom, maar oden van kloeke mannentrouw en mannengeestdrift voor zijn aangenomen moederstad.

De dagelijksche dagbladkarwei, waaronder de meesten zouden versmacht en bezweken zijn, droeg August Snieders luchtig en licht. Na zijn bureeluren ging hij thuis, in wedijver met Conscience, zich aan 't romanschrijven zetten.

In de eigenlijke letterkunde liet hij zich eerst hooren als dichter. In 1848 gaf hij ‘Mijne eerste Zangen’, een bundeltje losse verzen, soms bedenkelijk los, later door hem verloochend, en met overdreven schuldbesef als zijn jongelingszonde beschreid.

In 1851 begon hij aan de landelijke gevoelsromans, in den trant van Conscience. Gretig werden zijn novellen gelezen in Holland zoowel als in België, eenige daarvan zelfs in 't Duitsch en in 't Engelsch vertaald. Maar van die eerste werken zullen er vele vergeten geraken. Niet echter: De Dorpspastoor, (1853), De Fortuinzoekers (1858), Het Bloemengraf (1855), en dat aandoenlijke Sneeuwvlokske (1861), waarmee de schrijver op zijn lezingen in Holland zooveel bijval genoot. Maar Snieders' kracht lag toch eigenlijk niet in 't sentimenteele genre.

Eenig in onze letterkunde staat hij als de schrijver van humoristisch-satirische burgerromans uit het Antwerpsche leven. Zijn karaktervol, kloek proza, zijn gespierde stijl, zijn eigen wijze van schilderen met den groven borstel, zijn hoekig karak-

[p. 509]

teriseeren, zijn eigenaardige gave van boeien, spreken crescendo uit De Gasthuisnon (1855), uit Het Zusterken der Armen (1867), uit Het Leven eener Vod en nog andere schetsen uit de schoone bundels Klokketonen en Oud Speelgoed (1878), uit Zoo werd hij rijk (1872), uit het meesterlijke Canaille. (in den bundel Fata Morgana (1877), uit De Nachtraven (1888), maar vooral uit het Jan Klaassenspel (1863), uit De Speelduivel (1870) en uit Alleen in de Wereld (1880), deze laatste drie behoorend tot het beste wat de Nederlandsche letterkunde bezit in dat slag.

Een meester ook is August Snieders in den historischen roman. In dit vak heeft hij met Op den Toren (1868), met Oranje in de Kempen (1873), met Antwerpen in brand (1876), met De Wolfjager (1860), met Onze Boeren in 1798 (1889) echte triomfen gevierd.

Met dat al kan het niet anders of de man die zóóveel heeft gepend, de man die nog kracht had en lust, om na de drukke dag-bezigheden op 't Handelsblad, bij de avondlamp zijn rustelooze fantazie door 't leven van den dag en door de geschiedenis heen te laten fladderen, en dan haar overvloedige vrachten neer te halen in romans, malkander opvolgend jaar in jaar uit een halve eeuw lang - de man die zóó sjouwde over 't papier, moet meer dan éen zonde hebben gepleegd tegen taal en stijl; daarover ten andere heeft de oude Snieders zelf niet geaarzeld een deemoedig ‘mea culpa’ te slaan.

Het kost echter geen moeite de vitters op zijn breed kunstenaarsgeweten allerfijnste schetsen onder den neus te steken: ik wijs maar op De Geest van 't Vaderhuis, op Klein Vrouwtje, op Mijn Dorpke en mijn Huis, op 't Is beter zóó, op Karakters en Silhouëtten, enz. (de laatste vier in ‘Sniderien’ (1893).

Geen enkel onzer Nederlandsche romanschrijvers - tenzij van Lennep misschien - heeft uit zooveel verschillende tijden en plaatsen en standen, typen geschapen.

Van af Hark de Noor uit den Karlinger-tijd tot de edele Yolande van heden. Wassenaartje aan 't hof van Amalia van Solms, en Dora, het schippersmeisje, misschien thans nog op haar boot in de Kempische vaart. De Sansculotten Republica en Dargonne en de Antwerpsche straatjongens, Plaasteren Dooc en Rosse Krelis. De boerenheld Van Gansen op zijn lijdensbed te Diest en Nella op haar krakende waschmand. Magda, de hooge, de reine; en Duppel, 't levende, wandelende dagblad.....

En met fierheid mocht hij getuigen op 't einde van zijn letterkundige loopbaan: ‘Ik heb geen enkel beeld de wereld ingezonden, waarover ik te blozen heb.’

[p. 510]

Ook mag niet worden vergeten dat de onvermoeibare werker van 1868 tot 1880 hoofdopsteller was van ‘De Belgische Illustratie’ die zooveel goede lectuur aan den Vlaamschen haard heeft gebracht.

‘Mijn loon is mijn werk’ zegde Snieders. In populariteit kwam hij dicht bij den zoo volksgeliefden Conscience; en 't genot der onderscheidingen, - waarvoor hij toch wel een zwak had: wie heeft er geen? - moest hij niet derven. Hij was officier der Leopoldsorde; officier der orde van St-Charles van Monaco; Ridder der orde van de Eiken Kroon; Ridder der orde van Leeuw en Zon; Ridder der St-Gregorius orde; vereerd met het kruis ‘Pro Ecclesia et Pontifice’; lid der Koninklijke Vlaamsche Academie; briefwisselend lid der ‘Académie royale de Belgique’; Doctor ‘honoris causa’ in de wijsbegeerte en letteren der Leuvensche Hoogeschool, enz.

Snieders - wat vreemd moge schijnen, gezien den aard van zijn werk - was geen man van de wereld, geen man van 't publieke leven en 't gezellig verkeer. De traditioneele Vlaamsche pijp en den Vlaamschen bierpot kon hij missen. Hij was een man van harde taak en stillen huiskring - nog altijd de beste verpoozing van alle -.

De katholieke Vlamingen hebben blijvende plichten tegenover dezen zwoeger voor Vlaanderen en voor Christus.

J.P.

Justus van Maurik
16^en Oogst 1846 - 18^en November 1904

Een even zwaar verlies als onze Vlaamsche letterkunde door 't afsterven van Snieders, heeft op geen vier-en-twintig uren tusschentijd de Hollandsche volksliteratuur getroffen door 't heengaan - zoo jammer-veel vóór den tijd - van Justus van Maurik.

Met van Maurik is de meest populaire der Nederlandsche novellisten weggevallen. Geen enkel Hollandsch auteur van de 19^e eeuw heeft aan den aftrek van zijn werken zooveel genoegen beleefd: van de goedkoope 50 cent-uitgave werden 115.000 exemplaren verkocht.

Alwie ook maar enkel éen schets van den geliefden schrijver gelezen heeft, weet dat hij niet anders dan geboren Amsterdam-

[p. 511]

mer kan zijn. Zóó getrouw leeft het Amsterdamsche volk op ieder van zijn bladzijden.

Toen Justus zijn lagere school had uitgedaan, moest hij op 't werk in vaders tabak- en sigarenfabriek. Tusschen zijn dagelijksche bezigheden in leerde hij Fransch, Duitsch, Engelsch, Italiaansch, goed genoeg om romans en verzen in die talen te genieten. Ook in de natuur- en plantenkunde bracht hij het als autodidakt een heel eindje ver. En 't schalksche naloeren en -luisteren van de Amsterdamsche werklui op vaders fabriek werd ook niet verzuimd.

Toen hij 18 jaar was, werd hij door de ‘rimmetiek’ op zijn kamer gekerkerd. Wat hij dan heeft gelezen is ontzagwekkend, en wat hij geleden heeft schilderde hij ons later in zijn onbetaalbaar ‘Rheumatismus articulorum acutus.’

Na zijn ziekte kwam hij op de Beurs, waar hij tot het bestudeeren van allerlei typen een gouden gelegenheid had.

Pas in de twintig werd Justus patroon van vaders sigarenfabriek. Zijn zaken verzorgde hij in de puntjes, en ontwikkelde zich meteen door handelsreizen in België, Duitschland en Engeland. Tusschen die beslommeringen in was hij, als Potgieter, schrijver, maar van een heel ander slag;... en daarbij wist hij nog tijd te sparen om met De Koo het weekblad den Amsterdammer, alias ‘den Groene’ op te stellen.

De letterkundige van Maurik begon als tooneelschrijver, en leverde zoowat een dozijn blijspelen, waaronder Janus Tulp, Een bittere Pil, Paketten voor Dames, De Buren, Fijne Beschuiten nog aan velen een genoeglijken avond bezorgen.

Maar vooral om zijn luimige schetsen en novellen is van Maurik bekend en gevierd. En als hij zijn grappen zelf voorlezen kwam, dan moesten de ergste Droogstoppels zich gewonnen geven.

Schetsen als Klaas Komijn op de Beurs, Het Amstelveld te Amsterdam, De Slaapstee van Koo, De Stad Singapoera, Izaak op den Dam ‘die nooit wat met de pelisie te doen heeft gehad’, David de Loterijman ‘die onder zijn sjofelen jas een dosis philosophie droeg om een eeuwig mediteerenden Brahmaan te doen paf staan, en die zoo plezierig was geworden in zijn maag van wegens een sigaartje, waar een stuk van een haringkop bij toeval was ingeraakt, waarschijnlijk omdat de sigarenmaker het op Maandag had gemaakt’; 't Diner van Manus met zijn happen, die een Nijlpaard eer zoûn hebben aangedaan; De Nachtwacht, die van een menheer, dien hij uit het water had gered, maar een kwartje kreeg, en daarop de bedenking maakte: ‘'n Kwartje! - afijn,

[p. 512]

de man zal zelf best weten wat hij waard is!’ Een plezierige nacht, Hoe Jetje gezoend werd, Grog Americain, Een Vriendendienst, Baddoctoren, Muziekkenners en last not least Mijn lezing te Boschwijk... die pretten en vijftig andere van Justus zullen, hoezeer de smaak ook verandere, nog door duizenden genoten worden, als veel kunstliefhebberijen van onze modernen misschien nog wel geprezen, maar toch ongelezen zullen zijn.

Eenig was hij in de kunst om lezers en hoorders te doen lachschudden van pret. En toch verstond deze guitige van Maurik, als maar weinigen, ook 't geheim om tusschen zijn uien in een traan van gezonde ontroering in de oogen te lokken: Denkt maar, ontelbare trouwe lezers van Justus, aan Kromme Krisje, aan zoo menige treffende bladzijde in Een oude jonge Juffrouw, aan Opruiming, aan Grootvader, enz.

Van Maurik ging om zijn inspiratie naar de echte bronnen: op 't Amstelveld, op den Dam en in de achterbuurtjes. 't Was geen nieuws den gentlemantiken heer in gezelschap te zien met kruiers, schoenpoetsers, nachtwachten, koetsiers, beurtschippers, vischvrouwen... Daar deed hij op zijn kleurig dialect en zijn schatten van gezond realisme.

Van een reis naar Oost-Indië bracht Justus in 1900 zijn Indrukken van een Tòtòk mee, die 't hart stalen van 't gansche Nederlandsche volk.

De moderne kritiek heeft weleens gesmaald op de letterkundige verdiensten van den geestigen schrijver, maar voor talenten als van Maurik is de beste lofspraak niet het geprijs van de zeer geleerde heeren, maar 't naieve woord van den man uit zijn geliefde volksklasse: ‘'t Is toch wonder dat die menheer zoo precies weet, hoe wij denken en voelen!’

J.P.