Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1904

[p. 502]

Van de ‘Gezelletjes’ en nóg wat

Nu moet ik mijn hert eens uitjubelen!

Van vreugd en van dankbaarheid!

Ik ontving over eenige weken een zende uit Holland, zes-en-twintig bladzijden muziek, mooi en rein gedrukt, en dat heet: Kleengedichtjes van Guido Gezelle - Muziek van Catharina van Rennes (Jac. van Rennes, Utrecht, 1904). Op de eerste bladzijde staat: Hugo Verriest in genegen achting toegewijd.

Onze heraut van Gezelle, in Holland, verdiende die opdracht, en deze muziek moet hem verblijd hebben: Zij brengt de getuigenis dat Holland Gezelle verstaat, iets waartoe Hugo Verriest veel heeft bijgedragen.

En ik neuriede, en ik zong, en ik speelde.... stillekes aan, eerbiedig-wantrouwend in den beginne, maar welhaast gepakt, ontroerd, meêgesleept, en toen half-dronken van vreugd en van geestdrift, met tranen van blijdschap en van dankbaarheid in de oogen!

Ach, toch! Moest de goede, heilige Man nu nog leven op aarde! Wat zou hij mij blij zijn als een groot kind dat hij was, en getroost over zoo vele jaren van onbekendheid of van miskenning in Holland! Want hij leed daarvan - ik weet het uit zijn eigen mond - het viel hem zeer bitter dat Holland, daar hij toch nog altijd den polsslag van Groot-Nederland wist slaan, dat Holland hem niet wou kennen noch begrijpen.

Op 't leste van zijn leven heeft hij mij eens een brief getoond van D^r Kern, die hem gelukwenschte over zijn Rijmsnoer, en die brief had hem zóó kinderlijk gelukkig gemaakt als van te mogen meêrijden, door Kortrijk, met zijnen Bisschop, Zijne Hoogweerdigheid Mgr. Wafelaert, om de kloosters van de stad te bezoeken....

_**_*

Mej. van Rennes bewijst door die 15 kleengedichtjes dat zij, Gezelle begrijpt, dat zij meêvoelt met den wonderen Dichter dat haar ziele meêtrilt met zijn woord.

[p. 503]

Zij geeft, in muziek, alles wat in dat zingende woord zit, en nog meer: veel van hetgeen het doet vermoeden, van hetgeen het oproept in de ziel....

Fijne muziek, edele muziek: vrouwelijk fijn en teêr, mannelijk forsch en diep!

Al de vijftien Gezelletjes bevallen mij uitermaten; daar en is geen één in dat alledaagsch zij, dat ik er úit zou wenschen, uit het prachtig kranske van liederen. Maar sommigen krijgen mijn vóórkeur, 't meeste misschien ter wille van ‘'t Kleengedichtje’ zelf dat zij kleeden.

Onder anderen:

Hoe zoet is 't.... - Dat is zoo ‘recht gemoedelijk’, zoo in-nederlandsch-broederlijk als 't maar en kan, en de begeleiding, zoo fijn vergroeid met de melodij, doet u de ‘gebroeders twee...’ neen drij, zien wandelen, met de handen ineen en de herten versmolten als een menschelijke drie-eenheid.

Gij badt op eenen berg alleen.... Bijna goddelijk-diep en grootsch, en toch zoo menschelijk zwak en smeekend. Och! wat schoon gebed! 'k Gave veel om het eens te mogen hooren, gezongen in koraal, door menschen met diep geloof en even diepe, echte godvruchtigheid!

Gezelle, Gezelle, wat zult gij nog goed doen, na uwe dood, aan zoovele zielen, verdwaalde en anderen!

Als de ziele luistert.... Dat is, mijns dunkens, het fijnste, 't hoogkunstigste van alle vijftien. Het vereischt, dunkt mij, een kleine orkest-begeleiding van zoete, mystieke snaren, en een engelachtige stem. 't Is muziek van louter kristaal; kunst boven het gewoon volk, zoo hoog en zoo fijn als de ziele van Guido zelve!

Wiegedeuntje ‘voor Kocky van Meerlant’. Onze Ryelandt heeft dat ook gekleed, in Karel Heyndrikx's Studentenliederenboek. Ik heb veel eerbied en bewondering voor den fijnen, fieren Vlaamschen toondichter, maar hier geef ik den prijs aan Mej. van Rennes. Haar wiegedeuntje is meer moederkes-achtig, meer menschelijk. Het geeft juister den kinderlijk-eenvoudigen zin van het gedichtje weer als de haast mystieke muziek die Ryelandt er op gedicht heeft.

Maar Gezelle's poëzij roept zoo veel op: ze hebben misschien allebei gelijk, de toondichters.

Maar die moe... en toe van Cath. van Rennes zijn toch een vondste, zoo moederlijk-teeder en zoo... wiegensmoe, dat ze wonder-waar en -klaar leven zijn en oprechte menschelijkheid!

Dan hebt gij de anderen:

Kinderlijk gejubel als: Ik jeune mij daarin... - 't Was in de

[p. 504]

blijde Mei - Janneke, mijn manneke (zoo teêr, zoo teêr, op dat woord: hemeldief!) - Ne keer dat ik achter de baan kwam gegaan... - die een mensch dwingen van God te bedanken, omdat er nog zoo veel kinderlijke, reine. Meische vreugd gevonden wordt in Nederland, en die allemaal een allerfijnste smaakske weg hebben van onze eigene oude, maar altijd nieuwe volksdeuntjes, door Florimond Van Duyse en anderen ons teruggeschonken, en dan:

Mij spreekt de blomme een tale, een liefelijk praeludium van Als de ziele luistert.

Water, dat mij voorbij vaart... Vloeiend en zoet bobbelend als echt water, dat over keikes en dóór de malsche Vlaamsche meerschen zoo geheimzinnig daarheen kronkelt.

Heer, mijn hert is boos en schuldig, een mindere, maar toch echte broeder van: Gij badt op eenen berg alleen.

Zacht is uw hand, o windeke, - zoo zacht en zoo vleiend en zoo teêr als dat windeke zelf en als dat kinderhandje, neen, nog zachter....

Komt, o zonne... Och! zoo smeekend en zoo mystiek, zoo biddend en zoo smachtend van verlangen naar Omhoog! en

Hemelvaart..., grootsch en triomfantelijk als de tocht van Elias op den vurigen wagen....

Eindelijk, want ik denk dat ik ze allemaal genoemd hebbe, het leste: Hebt compassie! een fijne humoreske, die ons nog veel, heel veel Gezelletjes laat verhopen, van ééne die nog wél zingen kan, die nóch oud, nóch arm, noch bijkans blend en is....

Mejuffrouw van Rennes heeft, ootmoedig genoeg, niets aangedurfd als eenige van 's Mans Kleengedichtjes...

Wat zal het zijn wanneer zij ons eens iets gelieft te schenken van zijn groote symphonieën?

Ik weet wel, die zijn zulk een volle muziek dat men haast bevreesd zou zijn om ze aan te pakken... Doet zij dat niet, wel, zij ga toch voort aan de Kleengedichtjes en schenke ons maar veel, veel Gezelletjes gelijk deze, zij zal er voor beloond worden door God en door de menschen!

Sinds Tinel's ‘Looverkens’ die men, eilaas! niet meer kan vinden, en heb ik niets weten uitkomen dat mij zoo verrukkelijk-lief bekoord hebbe.

Deze ‘Kleengedichtjes’ zullen, voor altijd, een blijdschap en een zoete zielsverheffing wezen voor alle zangers en zangeressen van Nederland die smaak vinden in stille, fijne, diepe, echt Nederlandsche muziek en poëzij.

_* * _*

[p. 505]

'k Heb nu een gelegenheid, te schoon, om ook geen woordje te reppen over Drij Liederen voor gewone stemmen: I. Roozemond; II. De Meiboom; III. De Koning is gekommen; getoondicht door Fr. Verhelst, op woorden van Guido Gezelle, met begeleiding van klavier. Bij Gustaaf Faes, uitgever, Antwerpen, Beddenstraat, 25.

Deze liederen, uitgegeven over twee, drij jaar al, en werden tot nog toe weinig of niet besproken of zelfs aangekondigd. Zij verdienen nochtans overal gekend en gezongen te worden, Fr. Verhelst heeft ook Gezelle begrepen en zijne liederen zijn prachtig. Ze zijn, in den schijn ten minste, wat moeielijker als de ‘Gezelletjes’ van Cath. van Rennes, wat minder sober geharmoniseerd, wat rijker aan Vlaamsche kleurenweelde, maar schoon zijn zij, heel schoon, en volop weerd om op kunstconcerten en ook om in huis voorgedragen en gezongen te worden. Men zou ze dienen te hebben in alle Nederlandsche huizen waar aan eigen kunst gedaan wordt.

_* * _*

En nu nog wat.

Daar woont, te Sint Genesius Rode, in Brabant, een jonge orgelist, Alfons Moortgat bij name.

Die jongeling, oud-leerling van de bisschoppelijke muziekschool van Mechelen, heeft dees jaar een werk gedaan dat moet ondersteund en aangemoedigd worden.

Hij gaf uit, op eigen kosten, - hij, een dorps-orgelist, - eenen dikken, welgevulden bundel met Vlaamsche kerkmuziek en die heet: ‘Geestelijke Liederkrans uit de bloemen onzer Vlaamsche Toon- en Letterkundigen samengesteld.’

Haast al de christene toonkunstenaars van naam in ons land hielpen den jongen, bekwamen orgelist in zijn grootsch ondernemen, en zijn Liederkrans, waar achteraan nog tien latijnsche motetten van eigen vondste bijgevoegd staan, is het ernstigste, het degelijkste werk van dien aard dat ooit in Belgenland uitgegeven werd.

Alles wat in den dikken bundel staat en is geen meesterwerk - dat kon ook niet - maar alles is deftig, verre boven het gewoon peil van dergelijke uitgaven, en vele stukken erin zijn meesterlijke muziek. Is 't geen schande voor ons Land, voor onze Vlaamsche kerkkoren dat zulk een werk niet méer gekocht en gebruikt wordt, al ware het maar om den ellendigen rijm-ram te vervangen die nu nog in 't meeste deel onzer kerken ‘gezongen’ wordt! De durver en de bekwame toondichter, die Alf.

[p. 506]

Moortgat heet, en heeft tot nog toe bij lange de kosten zijner uitgave niet kunnen dekken!

En dit is nu kunst- en kerkmuziek; muziek die te goeder ure komt om ons op den weg te brengen waar Z.H. Pius X ons naar toe dwingt.

Och! 't is zoo jammer dat zulke ondernemingen niet meer ondersteund worden in ons rijke Vlaamsche Land, uit oorzake van onzen lamlendigen sleur en onze slaperige onverschilligheid voor al wat edel en schoon is!

Dezelfde Alf. Moortgat is nu bezig met een kransken van Volksliedekens te strengelen, op gedichten van René de Clerck en anderen.

Onze beste kenner, M. Florimond Van Duyse, moet veel goeds gezegd hebben van de eerste proefstukken die hem onder de oogen kwamen.

Die Volksliederen zullen, hoop ik, een duchtig wederwoord zijn aan den oproep dien ik hier zelf lestens gedaan heb, om de jonge toonkundigen van Vlaanderen aan te wakkeren tot het schrijven van Liederen voor ons Volk. Zijn bundel, die maar 1,50 fr. zal kosten, weze van nu af aanbevolen aan al wie het goed meent met ons Vlaamsche Volk en met onze Vlaamsche Kunst.

Toe, lezers, verblijdt dien wakkeren jongen nu eens met een inschrijvingske; daar wordt zoo dikwijls geld besteed aan zaken die 't minder weerd zijn.

Loxbergen, 6 November 1904.

August Cuppens.