Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1904

[p. 295]

Verslag over den driejaarlijkschen wedstrijd van Nederlandsche tooneelletterkunde

In het Staatsbladnummer 258, 14 September 1904 j.l., wees men mij het verloren plaatsje aan - zelf had ik er overgekeken! - waar het o, zoo mager verslagje van den zestienden driejaarlijkschen wedstrijd voor tooneelletterkunde medegedeeld staat. Samen pas drie kolommen, waarvan ruim anderhalve ter opsomming van de ter beoordeeling ingezonden stukken. Het verslag is van de hand van Gustaaf Segers; prof. de Ceuleneer was voorzitter der jury; Coopman, de Potter en Janssens, leden.

Gewis de bondigheid is ‘alleszins te loven’. Of zou het slechts een leuk middeltje zijn om de kritiek te ontloopen?

Wie een oogenblik gemeend heeft hier een bron voor studie, een bijdrage tot onze letterkundige geschiedenis te vinden, of vergast te worden op een zij 't ook maar rudimentair overzicht over den toestand onzer tooneelliteratuur, - is het soms te veel geëischt van onze hoogtronende Academieleden? - moge er aan denken zijn weetlust elders te gaan verzadigen. Niet echter dat we ons verrast achten, o neen! Zulks ware mogelijk, wisten we niet uit vorigen arbeid wat iemand op een bepaalden leeftijd nog vermag te schenken.

Wat nu hebben die gestrenge rechters het leergeerig publiek ter stichting op te disschen? Ingewikkeld, neen, dat is 't niet: Een hoopje gemeenplaatsen, een aantal uitdrukkingen waarmee zij vertrouwd zijn - geijkt zoo men wil, doch zinledig vooral.

Slechts een staaltje: onderwerp breed opgevat; personages scherp getypeerd; karakterontleding voortreffelijk; handeling wezenlijk dramatisch; weleens onnatuurlijkheid en derhalve onwaarschijnlijkheid; ons gevoel zelden aangedaan; M.X. bestudeere vlijtig de groote meesters....

Men hoeft dien rommel zóo maar samen te nemen, daar de namen van het vijftigtal tooneelstukken onder en door te kletsen, en klaar staat het monument aan onze letterkunde. Onze bouwmeesters hebben onderwijl vlijtig het potlood gehanteerd tot het toekennen van punten.

[p. 296]

Vergeefs zoekt ge een nieuw denkbeeld, een hooger kunstbeginsel dat als maatstaf wordt aangepast. Waarom denk ik nu juist aan bloedarmoede?...

Zoo toch stel ik me den waanwijzen, zelfvoldanen schoolvos voor, die met deze holle woorden zijn jongens versuft, doet gapen en de oogen sperren, doch weleens bij een onbescheiden vraagje het vaag besef voelt opwellen, dat een nadere omschrijving dier dingen hem in de war kon brengen.

Goede lezer, ik zie u aarzelen: Gij ook dan wenscht de zaken anders te zien? Steeds heeft men ons voorgezongen dat de letterkunde, de dramatische vooral, de afspiegeling is van de zeden van een volk. Zou het dan misschien te aanmatigend wezen te vergen, dat in een meer diepgaand overzicht worde aangetoond hoe uit die stapels papier onze maatschappij, onze beschavingstoestanden aan het licht treden...of beter wellicht niet aan het licht treden?

Waarom ook willen vernemen met welk soort menschen men ons in kennis brengt, welke bepaalde hartstochten in het spel zijn, hoe die lange schare tooneeldichters met psychologie omspringen, welke hun filosofie, hun levensbeschouwing is, wat oprechtheid bij hen wordt, hoe hun gewrochten tot ons zouden spreken van op het tooneelverhoog...

Kom, laat u niet tot zulke lastige vragen verleiden 't Is bewijs geven van slecht humeur, ziekelijke verfijning, en 't kon vooral die heeren kunstrechters hinderen!

Wel de eerste maal niet wordt het nut van wedstrijden betwijfeld.

Ik heb me de moeite niet ontzien eens even het koninklijk besluit na te lezen, waarbij deze wedstrijd werd ingesteld. 't Staat er niet dat het tot aanmoediging der letterkunde is. Maar zoo nauw hoeven we precies niet te kijken. 't Zal zoó wel bedoeld zijn.

Op welke wijze echter?

Artikel éen der ‘verordeningen voor den driejaarlijkschen wedstrijd van Nederlandsche Tooneelletterkunde’ luidt:

‘Er wordt een driejaarlijksche prijs uitgeloofd voor de samenstelling van een in het Vlaamsch geschreven tooneelwerk. De mededingers hebben volle vrijheid voor de keus des onderwerps, maar bij gelijke verdiensten zal de prijs toegewezen worden aan het stuk welks onderwerp aan de geschiedenis of aan de zeden van het land zal ontleend zijn.’

Lijkt het niet of tooneelwerken enkel naar aanleiding van

[p. 297]

den wedstrijd moeten ontstaan? Het woordje ‘samenstelling’ is zoo suggestief!

En komt trouwens de werkelijkheid dit niet meestal bevestigen? Komt die en die ons weer telkens bij het naderen van een wedstrijd niet geheimzinnig toevertrouwen: 'k Leg de laatste hand aan de voltooiing van een vaderlandsch drama in 5 bedrijven en 11 tafereelen... 'k Moet de verzen van m'n zangspel nog wat schaven. - Of u vragen zijn omgewerkt treur- of blijspel eens in te zien.

Welk heil nu is van die officieele aanmoediging te verwachten? Op stoffelijk gebied, vijf tot vijftienhonderd frank om de drie jaar! Wel een magere brok, waar zich geen ernstig kunstenaar zal aan gelegen laten. Of beweert iemand soms, dat dit volstaat om den kunstenaar de hem noodige vrijheid van beweging te geven?

Maar de zedelijke steun dan? Meenen dat die in ieder geval aanwezig is, is erkennen dat de aangestelde kunstrechters a priori bevoegd zijn. En men hoeft toch van gister de wieg niet te zijn ontsprongen om te weten, hoe de realiteit bezorgd is om ons hieromtrent heel wat anders te leeren.

Mochten de leveraars onzer officieele markt van hunnen kant gaan inzien dat steun, én stoffelijk, én zedelijk, alleen van het volk te verwachten is. Conscience leerde zijn volk lezen, neen deed het lezen, omdat hij met hem was eens gaan voelen. Het volk kon den aandrang niet weerstaan kennis te nemen van het werk, waarin zijn gevoelens eerlijk en oprecht lagen uitgesproken. Het was zijn werk.

Onze beschaving heeft dit niet veranderd. En 't zal wel nooit anders.

Ik hecht geen geloof aan de beschuldigingen tegen den wansmaak van het publiek. Een kunstwerk ontstaat uit een innerlijke ontroering, die op een moment zoó luid in den kunstenaar spreekt, dat zij moet naar buiten treden. Dan schenkt hij het zijn volk. En dit nu zal niet stom en blind blijven, zoo er maar iets van zijn eigen wezen in leeft.

Ja 'k vertrouw nog steeds op de waardeering van het publiek.

Anders...arm volk, dat het weelde-artikel: kunstgewrochten, door wedstrijden moet doen geboren worden.

E. Van Fraechem.