Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1904

[p. 61]

Het onderwijs in Denemarken

Men zegt dat er slechts weinig landen zijn die het onderwijs van kinderen, aankomelingen en volwassenen tot eenen hoogeren trap van volmaaktheid hebben gebracht dan Denemarken.

Of dit werkelijk het geval is kan men opmaken uit de korte doch belangrijke gegevens welke ik aangetroffen heb in een boek van Ch. Berchon, dat niet lang geleden van de pers is gekomen.

Het schooljaar is niet vastgesteld gelijk hier te lande: het begint den 15^den Augustus en eindigt den 15^den Juli. Dit is slechts eene kleine bijzonderheid; van beteekenis noemen wij het, dat men zich in Denemarken met het kind bekommert van als het loopen kan. Zoo bestaat te Kopenhagen eene vereeniging van vrouwen, Kjobenhavns Legeplads forening, welke in de meest bevolkte wijken zoogenaamde ‘speelplaatsen’ heeft ingericht waar het onderwijs een aanvang neemt met schommel en ander speelgerief. Zoodra het verstand van het kind ontwaakt, zendt men het naar hetgeen men hier noemt de bewaarschool en krijgt het lessen van zaken. Eene bijzondere inrichting, in het leven geroepen door vrouw Hedevig Bagger, bestaat uit eenen grooten tuin, in twintig perken verdeeld, waar de kinderen rondedansen uitvoeren met begeleiding van oude skandinaafsche liederen. Twee koren zingen er elkander tegen, op de wijs van het oud gebruik der vrouwenmarkt: ‘Wat wenscht Offer? - Offer wil trouwen’.... Buiten speeltijd wordt er gewerkt volgens de Fröbelmethode, eenigszins gewijzigd door eene Fransche, vrouw Pape-Carpantier. Deze inrichting werd gesteund door de overleden Koningin, doch schijnt in de hoofdstad hare kosten niet te kunnen dekken.

Het huiselijk leven is de grondslag van het heel onderwijsstelsel. De kostschool is bijna onbekend; nergens wordt men

[p. 62]

kazernetucht gewaar; alles gaat met zachtheid: de onderwijzer zet eenvoudig voort wat de familie begonnen heeft.

Op zesjarigen ouderdom is de school verplichtend en bijna overal kosteloos. De lagere klassen worden zoo druk gevolgd dat men de leerlingen in twee afdeelingen moet splitsen: 600 jongens of meisjes van acht uur 's morgens tot een uur 's namiddags en een gelijk getal van een uur tot vijf uur 's avonds. Honderde scholen zijn op dien voet ingericht.

Te Kopenhagen, Istedgade, staat eene zoogenaamde modelgemeenteschool, die door 1200 leerlingen bezocht wordt..... Driemaal in de week krijgen 300 leerlingen der minst begoede families het middagmaal in eene lange eetzaal. Het keuken- en tafelgerief wordt bezorgd door de gemeente, het voedsel door de ‘Maatschappij tot voeding der vrije scholen’. Het gebouw heeft 200,000 kronen gekost. De verwarming geschiedt bij middel van ééne reusachtige kachel, de verlichting door electriciteit. De meubels zijn van noorsch dennenhout.

Meldenswaardig is ook de wijze waarop de aardrijkskunde in die school wordt onderwezen. Men begint met de woonplaats te beschrijven, daarna de wijk waarin zij gelegen is, vervolgens de stad, de provincie, het land, Europa, het overige der wereld. Twee wekelijksche wandelingen scherpen den opmerkingsgeest der scholieren. Een of twee dagen worden besteed aan muziek, dans en lichaamsoefeningen. Twee rustpoozen, de eerste van tien, de andere van twintig minuten, wisselen de lesuren af. Op veertienjarigen ouderdom verlaten de leerlingen deze school.

Eene andere merkwaardige school bevindt zich in de straat genaamd Enghavevej: drie ruime verdiepingen van baksteenen met breede ramen en plat pannendak op zijn Italjaansch, waaronder eene fries met de gebeeldhouwde teekens van den dierenriem. Buiten de gewone zalen treft men er wasch- en badkamers in aan, werkhuizen, keukens, enz. Daar wordt onderwijs gegeven aan 1600 leerlingen, jongens en meisjes; het personeel bestaat uit 40 leeraars: 15 vrouwen en 25 mannen.

Het middelbaar onderwijs is niet minder ontwikkeld. Leeruren van acht of negen uur 's morgens - volgens het jaargetijde - tot twee uur 's namiddags; tien minuten rust na iedere les en twintig minuten na de les van elf uur. De Donderdag is een gansch vrije dag gelijk de Zondag. De verloven zijn de

[p. 63]

volgende: vier dagen bij het laatste feest van het jaar (13-16 October); veertien dagen met Kerstmis, acht dagen met Paschen; acht dagen met Pinksteren.

Denemarken bezit 70 zoogenaamde vrije middelbare scholen en de meeste zijn inderdaad gesticht door bijzonderen. Kopenhagen bezit er vijftien, waaronder de voornaamste zeker wel de Gammelholms Forberedelseskole Latin og Realsckole is, bestuurd door den heer Gottlieb Christensen. De aanvang der studiën begint er met eene aanschouwingsklas, waarin al de bedrijven van het deensch bestaan door kleine poppen worden voorgesteld; men ziet er schoenen maken, klompen, vaten, potten, boter, kaas, bier, enz., enz. Het leven van visschers en landbouwers wordt er tastbaar voorgesteld en terwijl de leeraar zijne poppen doet werken, draagt hij zorg zijne toehoorders overeenstemmende schilderijen te toonen.

Het middelbaar onderwijs eindigt voor de meeste leerlingen in de ‘practische’ klassen, waarin de vierde nog begrepen is. Zij leggen dan een exaam af over Latijn, Grieksch, Deensch, geschiedenis, aardrijkskunde, natuurwetenschappen en rekenkunde. Zij die verder willen gaan en de rhetorica doen, dat is de ‘studentenklassen’ volgen, leggen alle jaren een exaam af, dat natuurlijk van moeielijkheid verschilt. Het programma bevat, buiten de zoogenaamde practische stoffen, de oude skandinaafsche taal, het Engelsch, het Fransch en het Duitsch. Nevens die bijzondere scholen heeft men nog het stadslyceum, de colleges van den Staat in de provincies, het gesticht der paters Jezuïeten te Ordrup en de befaamde scholen van Herlusfsholm en Sorö.

De bevolking van het platteland bezoekt genoemde scholen even trouw als die van de steden. Zij maakt daarenboven gebruik van zeer bijzondere inrichtingen, volkshoogescholen genaamd (Folkehöjskoler). Zeventig zulke universiteiten zijn gedurende zes maanden van den winter werkzaam voor jongelingen en drie maanden van den zomer voor meisjes van achttien tot vijf-en-twintig jaar. Men betaalt daarvoor 25 kronen in de maand; doch de Staat verleent ruime hulpgelden. In den zomer en vooral in den herfst, richten die volkshoogescholen vergaderingen van gehuwde boeren en gehuwde boerinnen in, tusschen de dertig en zestig jaar, en men heeft tot 1500 van die bejaarde studenten

[p. 64]

drie of vier dagen aan de ontwikkeling van hun verstand zien besteden. Het schijnt dat de deensche landman overigens verreweg de geleerdste is van heel Europa. In eenvoudige dorpen treft men conferentiezalen aan die meer dan 500 personen kunnen bevatten. Voeg hier nog bij dat Denemarken vijftien schoolhoeven bezit alsmede land- en hofbouwscholen.

Wat de eigenlijke universiteit of hoogeschool van Kopenhagen betreft, de heer Berchon beweert dat men er jaarlijks 1300 studenten bijwerft. Dit verstaan wij niet goed, daar Denemarken slechts eene bevolking van 2 miljoen zielen heeft. Het is echter mogelijk dat hij door het cijfer 1300 de gewone bevolking der hoogeschool verstaat, wat aannemelijk is. De studenten hebben een gasthof, waarin zij feesten inrichten die zij oprecht aangenaam weten te maken. Bij hen is er geen kwestie van tweegevechten, onvruchtbare redetwisten of luidruchtige vermakelijkheden. - In den winter dragen zij eene zwartlinnen muts, den zomer eene witlinnen met roode bies.

De studenten, mannen zoowel als vrouwen, volgen de leergangen met eenen voorbeeldigen iever; zij die het laatste komen moeten in de gangen blijven luisteren. Zij leven in voortdurende verstandhouding met het volk; jaarlijks geven zij kosteloos les aan twee duizend werklieden en bezorgen hun de noodige boeken; zij geven daarenboven wetenschappelijke vlugschriften uit, bieden den arme kosteloos geneeskundige en gerechtelijke adviezen, richten practische bezoeken in aan de musea, alsook tooneelvoorstellingen, concerten, voordrachten, enz. Eenigen ook verleenen hunne medewerking aan de dagbladen. Het deensche volk, zooals van zelf spreekt in zulke omstandigheden, is de studenten zeer genegen; de Kroonprins stelt ook veel belang in hen en de hoogere standen steunen ze bij middel van beurzen en kostelooze woonplaatsen.

_* * _*

Ziedaar eene korte schets over den toestand van het onderwijs in Denemarken. Ontegensprekelijk is het, dat het op een zeer hoogen trap staat en dat het bijna niet mogelijk is er nog meer voor te doen.

Over de algemeene richting, welke in de scholen gevolgd wordt, spreekt de heer Berchon niet, maar wij weten door de

[p. 65]

dagbladen dat het Socialism tegenwoordig in Denemarken eene machtige zoo niet de machtigste partij vormt. De Socialisten zijn er echter van eene andere soort dan de onze, want zij zijn de eersten om den nationalen feestdag te vieren.

Een rechtstreeksch gevolg van de groote vlucht door het onderwijs genomen, is de verspreiding der nieuwsbladen. Men vindt deze tot in de kleinste dorpen en zij oefenen eenen grooten invloed uit. Te Kopenhagen zijn er gazetten met eene oplage van 15- en 22,000 exemplaren en twee, drie uitgaven daags: Politiken, Dannebrog, National Tidende, Social Demokraten, enz.

Nog eene laatste bijzonderheid. Het getal zelfmoorden is bij de Denen schrikkelijk groot: 255 per miljoen inwoners! Berchon schrijft dit toe aan hunne buitengewone gevoeligheid en hun gebrek aan volharding. Zulks is mogelijk, maar de oorzaken kunnen, naar onze bescheiden meening, even goed liggen in de richting van het zoo geprezen onderwijs of in de Luthersche dwaalleer, welke 99 op 100 van de Denen belijden.

Eug. Leën.