Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1904

(1904)– [tijdschrift] Dietsche Warande en Belfort– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd



[pagina 415]

Gezelle als Spoker Heel de vierde jaargang van Reinaert bevat maar drie bijdragen van Gezelle. Twee dezer bijdragen, evenwel, horen onder de belangrijkste. ‘De bliksem is te Thourout op den Sinte-Pieters toren gevallen, maer heeft hem geen zeer gedaen,’ vernemen we uit de Gemengde Berichten van n^r 13 (29ⁿ Maart '63). En hoe het toeging lezen we wat verder in godentaal: Schrikkelyke brand van Sinte-Pieters kerke te Thorhout in Vlaenderen. - 10 frs. schaê. neque credidisses solem lunamve salvam fore unquam! Homer. Il. xvii. 367. Thor, de god van 't oude Thorhout ...... Maar het vermakelike stuk hoeft hier niet medegedeeld; 't behoort tot dat halfdozijn, waarom men de Liederen, Eerdichten et Reliqua nog steeds weer met genoegen ter hand neemt. In de ‘Brievenbus’ achteraan, sprak Vleeschouwer met uiterste bondigheid zijn oordeel uit: ‘Aen myne correspondenten. - Spoker. Bravo!’Ga naar voetnoot(1)
[pagina 416]
En in n^r 21 (24ⁿ Mei) weer een van die hekelende kronieken, over de smadelike behandeling, te Sottegem, van Egmont's gebeenderen. Wat toen in Spoker's snakerij geestig en prikkelend was heeft de tijd van jaren grotendeels vervluchtigd. Om deze aaneenschakeling van moedwillige, en somwijl nogal onpreutse, woord- en zinspelingen te begrijpen, is het nodig in het Journal des Beaux-Arts et de la Littérature, van 15ⁿ Mei 1862, het verslag, ondertekend ‘Ad. S(iret) et H.R.’ te lezen, waarin schande werd geroepen over den toestand van Egmont's overblijfselen. Ten jare 1857 had men de kisten van Egmont en van zijn vrouw Sabina van Beieren, alsook de loden bussen met de harten van Egmont en van twee zijner zonen, uit den ouden grafkelder overgebracht naar een anderen vochtigen grafkelder, waartoe, van buiten, een smalle gang toegang verleende. Sabina's kist was gaaf. Maar wat Egmont's kist betrof, ‘par une profanation dont on a peu d'exemples, ce cercueil a été coupé dans sa longueur et le plomb rabattu sur les côtés, afin de mettre au jour les débris informes d'un squelette.... A la lueur du flambeau qui nous éclairait, nous vîmes les ossements des bras, des jambes, des côtes, presque rien
[pagina 417]
de l'épine dorsale, puis la tête dont toute la partie supérieure était enlevée, par suite d'une des opérations préparatoires de l'embaumement. Mon compagnon, en se baissant, crut remarquer que les côtes du comte d'Egmont devaient être plus nombreuses qu'elles ne le sont communément chez les autres hommes (sic). En effet, les débris de ces côtes étaient très nombreux, et il eût été bien difficile au plus fin ostéologiste de les remettre dans leur état primitif sans avoir à constater la présence de plusieurs exemplaires du même fragment. De mon côté, je ne remarquai pas sans surprise la siccité de tous les ossements déposés dans le cercueil; en effet, ils avaient la couleur cendre et poussière sur laquelle l'eau n'a pas tombé, tandis que le crâne me parut humide et de ce ton ocre brun des ossements sortis récemment de terre’... Op de vraag of de glazen buitenkas toe gesoldeerd was, werd antwoord gegeven door ze open te doen, en: ‘nous examinâmes, en les prenant dans la main sans qu'aucune observation nous fût faite, quelques-uns des ossements, et surtout cette tête humide; puis, profondément dégoûtés, nous sortîmes de ce lieu, non sans nous livrer à des réflexions dont chacun comprendra la portée’... - ‘Au nom de la dignité du peuple belge’, sloot het artikel, ‘au nom du respect dû à la cendre des morts quels qu'ils soient, nous demandons que le caveau de Sotteghem soit muré à tout jamais et que sur le mur on place une pierre avec cette inscription: ‘Ici repose Sabine comtesse de Bavière, près du coeur de son époux, Lamoral comte d'Egmont.’ Voor wie tussen de regelen leest, was dit zoveel te zeggen als: ‘Hier rust nog Sabina, en ook het hart van Egmont, - maar niet meer zijn gebeente.’ Siret wist meer dan hij uitdrukkelik neerschreef: hij had de dorpelingen ondervraagd, en twijfelde niet of Egmont's geraamte was, in de kist, door een anders vervangen; maar hoe, ja, dat te bewijzen? De onthullingen maakten ophef. De burgemeester van Sottegem moest uitleg geven aan den Arrondis-
[pagina 418]
sements-kommissarisGa naar voetnoot(1). Maar uit 's Burgemeesters bozen brief bleek toch niets anders dan dat Siret volkomen de waarheid had gezeid. En in een aantekening deed deze nu nog opmerken dat hij de eerste maal een schandelike omstandigheid verzwegen had, te weten dat ‘ce caveau, dans lequel on descend par plusieurs marches, est d'une humidité dégoûtante qui s'explique quand on saura que contre et sur la porte qui le ferme à l'extérieur, les enfants du village et même les grandes personnes, s'oublient sans qu'on songe à le leur défendre.’ Dit schandaal mocht niet blijven duren. De Rijksarchivaris, de heer Piot, kreeg last een onderzoek in te stellen, en het Bulletin des Commissions royales d'Art et d'Archéologie, 1862, pp. 353-358, bevat het verslag over den uitslag van zijn zending. Siret drukte het over in zijn Journal des Beaux-Arts van 15ⁿ Dec. 1862. Piot bepaalde zich tot het nauwkeurig beschrijven van den toestand waarin Egmont's kist en haar inhoud zich bevonden; zonder meer, en naar 't schijnt wel enigszins met de bijbedoeling om de hele zaak zo onschuldig mogelik voor te stellen. Door de openingen van de kist kon men inderdaad de twee derden van 't geraamte zien, ‘dont quelques os seulement ont été remués’. Over de overtallige ribben, motus. Uit de ligging van de overblijfselen, besloot Piot ‘qu'au moment où le cadavre a été disposé dans la bière, la tête en était coupée.’ Ja, hij was daar zeker van: de kist was te kort voor een lijk van gemiddelde lengte, met het hoofd eraan. Wat het verschil van kleur tussen geraamte en schedel betreft, dit legde hij uit door de omstandigheden van het balsemen. Maar niettemin eindigde hij met den wens dat de overblijfselen van Egmont en de zijnen terug in den ouden, gesloten grafkelder zouden rusten. De cette façon ‘les autorités de la commune ne pourraient plus être soupçonnées ou accusées de négligence; les cendres d'Egmont resteraient en repos comme celles du plus simple particulier;
[pagina 419]
elles ne seraient plus un objet de curiosité et moins encore celui d'une spéculation; elles ne seraient plus violées, sacrilège contre lequel tous les peuples ont pris des mesures, même ceux qui sont placés au plus bas échelon de la civilisation.’ ‘Il est évident’, merkte Siret op, in het Journal des Beaux-Arts van 31ⁿ Des. '62, naar aanleiding van dit vergoelikend verslag, ‘qu'en précisant la situation et la position des soi-disant restes du comte d'Egmont, sans parler des circonstances connues et très populaires dans la commune de Sottegem, à propos de la liberté avec laquelle les restes ont été touchés, remués et maniés, le rapport de M. Piot est loin d'éclairer l'opinion publique sur les faits que nous avons relatés dans le temps et qui constituent le côté vraiment intéressant de cette affaire. En ne s'occupant que de la constatation de ces restes au moment où le rapporteur les avait sous les yeux, et, en laissant de côté les questions qui se rattachaient à la profanation de ces restes, M. Piot n'a pas fait une enquête mais un rapport au mérite duquel nous rendons pleine justice’... Le Beffroi, van Brugge, het tijdschrift van J. Weale, dezen ‘pelgrimme van over see’, als hem Spoker noemt, en die, schijnt het, ook meer wist dan hij vertellen wou, was nog minder voldaan: ‘Ses arguments,’ leest men over Piot's verslag, Jg. I (1863), blz. 125, ‘ne nous ont point convaincu, nous croyons que la bière est celle du comte, mais nous savons de bonne source que le corps est celui d'un curé qui à été substitué à celui du comte, il y a déjà bien des années.’ Ik heb mij laten gezeggen dat het eigenlike geraamte van Egmont naar Engeland zou zijn overgebracht. Wat daar van zij, de Regering trok zich, zo 't schijnt, het geschil over de echtheid der overblijfselen niet meer aan, en blz. 192 van het Journal des Beaux-Arts (1863) leest men van het standbeeld dat te Brussel, op de Markt, tot aandenken van Egmont en Hoorne zal oprijzen, en in welks voetstuk men zal opsluiten: ‘le squelette de Sotteghem dont le Journal des Beaux-Arts a, par de fort bonnes
[pagina 420]
raisons, contesté l'authenticité. Comte d'Egmont ou non, n'aurait-on pas mieux fait de laisser ces os reposer en paix dans la modeste église de village?’ Zo dacht ook Gezelle. Hij hield het met Weale, en met SiretGa naar voetnoot(1). De pelgrimaeise na Sotteghem, ende der caitiveghen lieden daden. Lieden van den lande, anhoort wattic segghe ende segghet voort. Dats die prologhe. Voorwaer, cort essi ende claer; anders eist vanden saken allen die mi te verhalen vallen, die weder claer syn, no cort; wildet horen, swycht ende hort: tes te Sotteghem, inder stede, dat men eertiden voer ter bede na sente Eegmonde, wel bekent voor . i . vaderlandschen sent. Hoe hi leefde in oedmoedigheden ende in heliger ghebeden weet een jegelic, ende, tes pront, datti fraei was. Hi starf ghesont ende wel te live, want mene drough daermene syn hoeft afslouch, en men begroefene, diet wil weten, in eender kisten. Ses nu ghespleten, soe ic ghelesen hebbe, daert staet, in eenen boucke; eist waer? jaet! Sieret, die veel dichten maecte, daer hi dicken omme waecte, dichte daervan ende riep overluut: elaci! sente Eegmont esser uut! Doe quam daer Piot bi name, - dats te verstane niet onbequame,
[pagina 421]
want me die soudeniers alsoe heet, die ne weten wat no hoe, - quam Piot ter bedevaerden na sente Eegmonde, den wytvermaerden fiertere, devoot ghegaen, ront den noene, te Sotteghem aen, al met sinen paternostere. Neen, soe seidi, hi es hier noch, ende hi louch daerbi, vander leute doe hi sach dat sente Eegmont daer lach, met sinen hoefde al onder sinen aerme, Sieret haddet daer also gheleit, ochaerme! thoeft was bruun, die beenderen grijs: nu, sei Piot, dattes percis, want, gi wetet wel, shebben desen sent te Brussele verwesen, ende syn hoeft ghesleghen af eersi hem deden inne het graf: daeromme eist bruun te desen daghen, - diet proberen willen si maghen; ic peise dat oec bruun sal worden, indien si willen hun hoeft laten ave snien. - Nu tote daer, wel twintich rebben vant hi daer sente Eegmont thebben, ende hi bewees, uter medecijn, dat dat alsoe plach te sijn; maer die waerhede es, elaci! vul van groter desolatie: tes dat Sieret had ghelyc anegaende dat heligh lijc: tes verhuset naer ander streken, soe ict hebbe horen spreken, van . i . pelgrimme van over see, diet quam segghen; wach ende wee! Sotteghem, onwise stede, troort, ende al hu kinderen mede, want sente Eegmont es vandaen ende met hu bedevaert eist ghedaen! wel mach hu profijt verdoven, omme dat ghi hebbet laten roven huwen sent. Godt spaert ons al! maer sente Eegmont hi nu sal meer vereert sijn, waer men hem
[pagina 422]
hevet, alse te Sotteghem, waer die honden, ende hun jonghen, ende oec kindre en grote liede gonghen dicken sitten bi die grafdeure ofte staen, voor een tideken, wilt mi verstaen, ende deden daer, wat Sieret vernam, doe hi na Sotteghem quam, met sinen ‘flair’ van arc[h]eologhen, - noch ne wassi daerin bedrogen! Waer die sent nu es, daer ne can selfs gheen hondekin meer an, ende wel sal dat lant bewaren dienen scat daer hi es, maer huchelaren die gi siit, hier, seght wat ist dat gi geleit hebbet in die kist? isset eens ander mans ghebeent dat gi te doen vereeren meent mits betalen, ende gi gingt stelen utet graf? ende dat mu te bewarene gaf lietet gi varen! twee mael schande sidi, Sotteghemschen lande! Laet die van Brussele maer comen, si die houden in sinen tomen dlant, ende al medeen sal men wechsmiten dat valsch gebeen, dat sent Eegmonts niet en es: tes van eenen prochiepape ghewes, die oec recht hadde ende meer om begraven te sine ende te blivene seer als sente Eegmont omdatti niet onthooft bi den gherechte ne was, mi ghelooft. Sotteghem, wel maget soe heeten! Brugghe heeft er niet an; si queten, die van Brugghe, hun plicht, ende wacht hielense, soe dach soe nacht, alse die van Gent hem lichten wilden Carel-den-goe sijn lijc. ten schilde niet, hine was na Ghent! maer hoort, nu lichti inder kerken, onghestoort, ende es daer al 600 jaer bleven: eere moetmen den dooden gheven! hunne beenderen ende hun graf later caitiven hu handen af!
[pagina 423]
hunne brieven ende testamenten nocht hunne uterste willen seldi schenden, dat dat heligste noch es van al; God leeft die dat wreken sal. quade lieden, ende die tiden nasen dat mu sal straffen met den beursesnideren ende Bara basen.Ga naar voetnoot(1) De bijdragen van Spoker worden gaandeweg meer en meer van politieken aard. Men beleefde toen te Brugge een ergen tijd, en Gezelle stak met zijn Jaer '30 tot over de oren in het getwist. Tot dan toe hadden uitsluitend liberale afgevaardigden de stad in de Kamers vertegenwoordigd. Na een hardnekkigen kiesstrijd had eindelik, op 9ⁿ Junie, een der katholieke kandidaten gezegepraald. Daar mocht wel een liedjen op. In n^r 24 (14ⁿ Junie) verscheen het, 9 strofen lang: De Brugsche mastklemminge Op de wyze van: ‘Wacht tot den naesten keer!’ Daer stond ne mast In de eerde vast, Te Brugge, al uit der poorten, Alwaer men op, Tot aen den top, Zou klemmen, naer behoorten. Uiterst aanschouwelik wordt het volksfeestje geschilderd: een die niet eens zijn kruis sloeg, voor hij begon, wil den gladden mast opklouteren: Hij klemt, hij blaest, Hij is er haest: Zij proppen hem alonder, Zoodanig dat Zij kop en.... Met drien daer klemmen. - Wonder?
[pagina 424]
Alhier! Alhier! Dat is plezier! Daer klemmender drie apen! Zoo riep er een Wijl, op zijn teen, Het volk daer stond te gapen. Vergeefse moeite: hij raakt het evenwicht kwijt, lost: Hij viel er af En viel in 't kaf, En 't volk zei: A wal Heere! Is dat een kluts! Dien armen duts, Dat zal hem klemmen leeren! Ton kroop er een, Met snelle been En kwaed van bete, omhooge: Hij haelde prijs, En, is hij wijs, Hij houde hem lange in 't drooge! Maar de kiezing werd verbroken, en de strijd werd hervat nijdiger dan ooit. Een paar malen vinden we in den Reinaert een weerklank van het kampgewoel. Aldus, in n^r 2 van den vijfden Jg. (10ⁿ Jan. 1864), een onstuimigen oproep tot de Vlaamse kiezers der Breydelstad, een manifest dat Spoker zeker niet dan glimlachend zal herlezen hebben, eens de gemoederen bekoeld: Brugge, 't oude Brugge, Waer der eertyds zooveel bloed Gestort wierd om de vryheid, 'T oude Brugge schept weer moed! Men slaept er niet, men waekt er, En men bidt er op het graf van Breydel en De Coninck Die dat Brugge aen Vlaenderen gaf. De Franschen die daer waren, Uit het zuiden toegewaeid, Die waeien en die draeien Al waer 't ministerie blaeit;
[pagina 425]
Maer 't vlaemsche ras dat zit er In den grond en 't komt er uit Wanneer het moegetergde Hert van 't vaderland ontsluit. Daer komen ze! daer komen ze! Uit den grond gerezen als Weleer, te Mons-in-Pevelen, Zei de fransche koning valsch. Weêrop! en 't sta geschreven Op elk kiezersbulletyn Dat Vlaendren weêr wil Vlaendren En voor altyd Vlaendren zyn. Aldus nog het striemende spotrijm op 't liberaal partijbewind, in n^r 3 (17ⁿ Jan.): In de Kamers! Wat doet men in de Kamers Der Volksvertegen... kramers? Men schuldt er en men scheldt er, Men duivelt en men helt er, Men stampt en men coleert er, Men sakkert en men Freert er, Men Hymant en tamboert er, Men Tescht, men Luxemboert er, Men stuift er en men stroomt er, Men pompt en Pereboomt er, Men poetst er en men blinkt er, Men Stichelt en men stinkt er, Men blaeskaekt en men viert er, Men slaept en men Rogiert er, Men bomt en bastiljeert er, Men Antwerpembêteert er, Men paept en men baggynt er, Men ezelt en men zwynt er, Men schuifelt en men danst er, Men waelt er en men franscht er, En, laet Delaet op honderd, Eén wind in 't vlaemsch: het dondert! Ons geld! ons geld! met hamers Waer breekt m'et? - In de Kamers. Volstrekt onbeduidend daarentegen is het halfdozijn stroofjes op de nederlaag van de liberale
[pagina 426]
kandidaten Devaux, De Ridder en Devrière, den 12ⁿ Jan. '64.Ga naar voetnoot(1) Geen verdere rijmpjes kwamen dat jaar nog in. Reinaert was er zo droef om dat hij in zijn ‘Diepzinnig overzicht over het verloopen jaar’ aan 't hoofd van den zesden jaargang, er zijn spijt over luchtte: ...... 't Was toen, dat Reinaert eerst vernam Dat Pauw Devaux, vol vuur en vlam Het kreeg in zijnen koker, Nog eens te gaan naar 't Parlement, Om als een ministerie-vent Te spelen d'onruststoker. Maar daar, och arme! viel hy plat: Want 't kost niet wezen in de stad Van den beroemden Spoker. (Hier open ik een parenthees: Hoe is 't, dat Spoker, die voordees Was zulk een felle prater, Geen teeken meer van leven geeft? Als hij bij de Latrappen leeft, Een sprakelooze pater, Dan moest hij 't toch, met goed fatsoen. Aan Rein zijn vriend te weten doen. Parenthesis claudatur.) ......
[pagina 427]
Dat was Spoker dwingen. - 't Antwoord kwam dadelik (n^r 2, 8ⁿ Jan. '65): Spokers antiparenthesis aan Reinaert. Spoker zit in kot noch cel, Spoker zit... zit in zijn vel! (Ware 't anders 't waar nie wel.) Rein, daar weet je nu 't bedied Hoe geen kwaad mij is geschied; (Maar waarom ik zweeg, nog niet.) Maar ik zweeg niet, Reinaert, want Gij hebt al te veel verstand Al uw lezers ingeplant. Heb ge 't gene ik, met de post, (Dat maar een centime 'n kost) Naar u zond, al doorgerost? Doet gij dat, gij zult verstaan, (En niet meer op dhage staan, Met of zonder dubbel aa'n,) Om te weten wat of hoe Waar ik denk of wat ik doe; Want, o Rein, (hier nijpt de schoe,) 't Is dat Spoker, als hij spookt, Zelve nu een viertje stookt, En zijn eigen potje kookt. Is dat potje meer of min, Reinaert, naer uw (schalken) zin, Steekt er dan uw pootjes in, Pakt en peuzelt, hier of daer. Maar ik heb te veel voorwaar Reeds ge... (Zalig nieuwe jaar!)Ga naar voetnoot(1)
[pagina 428]
Met zijn eigen viertje en zijn eigen potje bedoelde Spoker het weekblad dat hij sedert 17ⁿ Julie 1864, onder den titel 't Jaer '30, of politike wegwyzer voor treffelyke lieden te bezorgen had. Nog éénmaal, - in n^r van 26ⁿ Maart 1865 namelik, - spookte hij in den Reinaert. De Gemengde Berichten kunnen 't al niet zwijgen van op de eerste bladzij: ‘Spoker is verrezen.’ In de jammerklacht op den dood van Garibaldi vierde hij zijn dolste luim den teugel: Dood van Garibaldi. O Musa, wie ge ook zijt, gedaald uit hooger spheren, Kom hier, en sta mij bij, om mij wat te inspireren, Terwijl ik zing, of schrijf, want zingen kan ik niet, Van Garibaldis dood, het nationaal verdriet. Hij was, hij is niet meer, hij is geweest! ‘Gewezen,’ Zoo zeiden, op zijn ouds, de vaderen van voordezen; Tot daar! Grammatica, wat baat gij mij? 't is al Al Garibaldi dat ik denk of dichten zal! De vogel zingt ‘Gari’ en ‘baldi’ zijn de klanken Die hond en kat, bedroefd, den vogel tegenjanken. ‘Garibaldi Gari...’ 'k en hoor, 'k en zie, 'k en voel Niet anders meer, eilaas! o Musa, pakt 'nen stoel En zet u wat, gij sloor, tot dat ik, om te dichten, Met weenen mijn gemoed heb konnen wat verlichten. Ik ween... en stoel en bank en bedde en boekerij, 't Deelt al in mijn verdriet en 't weent al rondom mij... Hij was gespierd van lijf, met forschen moed in de aderen, Een waarde stamgenoot der stamberoemde vaderen! Zijn adem was het vier, zijn oog de bliksemstraal, Zijn stap de donder en zijn willen lauter staal.
[pagina 429]
Hij vloog van hier naar daar, ontembaar in zijn springen, En schielijk,... hij is dood! Wel Heer, zijn dat toch dingen!.... Was dat een hoofd, dat hij, met mannenkracht omdaan, Had op zijn fieren hals en op zijn schouders staan! Was dat een kraag, bezet met zeventien medaljen, Die om zijn edel borst, in zeventien bataljen Gewonnen, hong en pronkte, aan zijden strik gevest! Zijn hair! was dat toch hair! zoo digt ineen geklest, Gevlochten pek, zoo zwart, en golvend lijk de baren Van 't buldrend element waarop de schepen varen! Gelijk een geesel, slinks en regts, zijn reuzenstaart Sloeg rondom hem omver... - tyrannen in zijn vaart? - Neen, neen, versta mij wel, geen kwestie van tyrannen, 't Is van een paard dat 'k spreek, een hengste-paard! De mannen Die in de Stem van Thielt den landbouw doen uiteen, Vertelden 't mij, 't is dood! Heel Moerbeke, in 't geween, Alwaar 't geboren was, is troostloos, en, in Vlanderen, Zoo hoort me op strate en weg, de lieden aan malkanderen De vrage doen: hoe is 't gestorven 't edel dier? En de antwoord is eilaas al dikwijls: 'k weet niet Pier! De breed opgezette epiek draait aldus, boosgrappig, uit op bespotting van het, overigens week aan week in 't Jaer '30 geroskamde blad der Tieltse liberalen, De Stem der Vlaemsche landbouwers.Ga naar voetnoot(1)
[pagina 430]
Ofschoon wij den nodigen kommentaar zoveel mogelik bekort hebben, zijn deze mededelingen buiten verwachting omvangrijk geworden. En toch hebben we maar nauweliks en terloops gewag gemaakt van 't Jaer '30 en van Rond den Heerd die sedert Julie 1864 Gezelle geheel in beslag nemen. Uit beide bladen diende meer dan een, tans geheel vergeten stukje, proza en verzen, nog eens opgediept, willen we eindelik over de laatste vijf jaar van Guido's verblijf te Brugge vertrouwbaar ingelicht worden. Maar dit valt buiten ons bestek.Ga naar voetnoot(1) _* * _*
[pagina 431]
Hekel en luím ware voor deze bladzijden een haast even passend opschrift geweest. Met een half woord hebben we reeds terloops van het Hasselts tijdschriftje gewag gemaakt dat in 1855 en 1856 onder dien titel twaalf afleveringen beleefde. N^r 1 kwam uit, naar 't schijnt, tegen einde Januarie 1855; n^r 12 eerst in Julie of Augustie 1856, of misschien nog later zelfs.
[pagina 432]
De Hekel wordt met kracht in Limburg opgeheven, En over vlaemschen grond en Nederland verspreid. Verfranschlaers-apery den geeselslag te geven, En 't onregt teuglen, is de taek hem voorbereid. Zoo brulde de brave David Traets op de eerste bladzij uit, wat hij met zijn maandschrift wilde. Pr. Van Duyse en Ch. Van Boekel uit Gent, Emm. Van Driessche uit Brussel, J. Vanderreyken uit Hasselt, V.J. Du Moulin uit Meerhout, weergalmden, en vele anderen, even fors hem tegen. Verreweg de meeste kopij bezorgde Traets. En toen de ‘Administratie’, - de man was kondukteur van Bruggen en Wegen, - zich verzette tegen zijn flamingantengeschimp, leverde hij er dubbel zoveel, maar tekende
[pagina 433]
nu S... vliet, naar den naam van Zandvliet in Antwerpen, zijn geboortedorp.Ga naar voetnoot(1) Weldra kwamen ook verzen toe uit West-Vlaanderen. Eerst een stukje betiteld Fransche Bloemen: Daer zat 'ne keer eene Avarulle En lekte met 'nen zom, zom, zom,... te vinden op bl. 108, in de Mei(?)afleveringGa naar voetnoot(2). Daarna een goede boerde: Hekelt, door titel, trant en inhoud één zinspeling op het tijdschrift zelf (bl. 135, in de aflevering van Junie(?) 1855). Het slot en de daarbij horende aantekening, met hun bitsheid tegen de sentimentele romans, schijnt het bepaald op Conscience afgezien te hebben: men herinnere zich hoe Dumas enigen tijd te voren de mooiste tonelen uit den Loteling in een eigen roman had verwerkt. Hekelt! Jan (zyn toenaem blyft gezwegen Daer en geeft nu toch niet aen) Was eens hindelijk verlegen Want hy moest te biechte gaen: D'eerste keer van g'heel zyn leven!
[pagina 434]
Jan, die droeve droeve Jan! Peist eens hoe hy moeste beven, In der daed hy schudde er van. Toch niet enkel om zyn zonden Was ons Jantjes herte ontsteld, Maer om 't geen commere-monden Hem van 't biechten haên verteld. - ‘Jan, die man daer bacht de schetten Heeft een' hekel by hem staen, Waer dat hy u op zal zetten, Hebt g'u wat te veel misgaen.’ - ‘God!’ zei Jan, ‘dat kan niet schikken, Dat myn beste lywae-broek En myn lichaem moest aen stikken! Wacht, dat ik een middel zoek'!’ En een middel wierd gevonden: In de broek, van achteraen, Wordt een schyve vastgebonden Die den Hekel zou weêrstaen. Jan alzoo ter kerk gekomen Zwaer gewapend, 't herte kloek, Biechtte 't alles zonder schromen, Met die potschyve in zyn broek. Na der hand heeft hy bevonden t' Zyner blydschap, dat geen stael Had genezen zyne zonden Maer Gods priesterlyke tael. - - Vlaming, die met grage zinnen Gulzig in de boeken zoekt, 't Geen ge meent aldaer te winnen: Voedsel dat den geest verkloekt; Voedsel voor uw zielvermeugen, Waer- en schoonheid ondereen, Zonder schande en zonder leugen; Vindt gy uw behoefte? Neen! Neen! 't zyn luttel gave spyzen In dien berg gedrukt papier Dien men rondom u doet ryzen En vervendert met getier, Zie, die schoone dwazerikken, Franschgezoogden bykans al, Die daer zitten rikke-rikken Lyk de puiten in een wal:
[pagina 435]
Boekensmeders by g'heel' hoopen Die op fransch oudyzer slaen, En 't voor louter vlaemsch verkoopen Met een schoon papier daeraen!... Pakt den Hekel, vlaemsche Vlaming, Eer g'hem g'heel verrosten laet Daer hy reeds zoo lang aen 't raem hing Om dat 't lywaed niet en gaet. Pakt den Hekel, hekelt boeken, Is 't geen vlas het is toch iet; Hekelt dunne schryverbroeken Dat m'hun schaemle beenen ziet. Hekelt dat de blâren stuiven, Hekelt al in stof en gruis; Dat de schryvers als ze 't snuiven Gaen al niezen zeer naer huis. Hoe, een dommen schryver koopen Fraei gebunseld in een boek! Hekelt!... Tot dat ze ook eens loopen Met een pothulle in hun broek!Ga naar voetnoot(1) ‘Met een schoon papier daaraen’: bij dit vers een aantekening van den schrijver. ‘Wat anders is toch die dolligheid om van die vierkante boeken te maken met keurigen omslag, aerdigen titel, drie of vier beeldekes zonder onderschrift, geen inhoudstafel noch achter noch voren; vol nooit uitgezeverden minnezever, alsof er niets anders meer te doen en ware; wat is 't al, t' en zy van uit den zuiden overgewaeid ligt vliegend pluimzaed, dat in onzen vetten grond maer al te wel en trekt, zoodanig wel dat ze er van Parys weêr omme komen, om... in een, twee, drie weêr in 't fransch... gekeerd, te laten pronken in hunne modelitteratuer en demoiselleboekeryen. Ware dat al ons vlaemsche letterkunde, wy mogten er vry meê boffen.’ De afl. die tegen einde Sept. 1855 verscheen
[pagina 436]
bracht op blz. 203 de Boodschap van de vogels en andere opgezette dieren, zich bevindende in het Museum, ingerigt te R..., een der liefste stukken uit de Dichtoefeningen. En blz. 207 volgde een korte retoriese uitboezeming, een woord van opbeuring misschien wel tot den armen Traets, die zoveel last leed om zijn stout geschrijf: Standvastigheid Hoort gy ginds de baren klotsen Rond de kruin dier oude rotsen? Ziet hoe zy onwrikbaer staen; Trots de stormen, trots 't orkaen, Nu door 't stygen van de golven, Dan bestraeld door zonnegloed, Schittrend op den effen vloed. - Sta, o sterfling! als die rotsen, Hoe des werelds baren klotsen; Sta als zy steeds onverwrikt, Door geen noodorkaen verschrikt. Komt het wee soms met zyn dolken, Schuilt uw heilzon achter wolken, Waer het leed u uit omstroomt, Moed, o sterfling, niet geschroomd! Dra doen zachte westewinden, Stormen en orkaen verzwinden; Dra beglanst u zonnegloed Op den effen watervloed. Schoemakers Kerremesse eindelik verscheen op blz. 340, tussen Maart en Junie 1856. Alle vijf bijdragen zijn ondertekend met de letters W. Vl. _* * _* Maar nu dat onze mededelingen ten einde lopen, is nu heel die arenlezing wel belangrijk genoeg, hebben we niet te veel geeist van 't geduld van den lezer? Immers, voor het handvol rijpgegraande, wat een bond ijle aren! En toch rouwt mij de arbeid van 't bijeenlezen niet, noch heeft hij mij verdroten. In letterkundig opzicht zou weinig verloren zijn aan de stukjes uit Hekel en Luim: maar hoe bruist in die
[pagina 437]
stameling het Flamingantenbloed van den driftigen jongen leraar! En weinig ook, aan de meeste bijdragen uit Reinaert, doorgaans verzen voor de vuist en zonder aanspraak op kunstwaarde... Alleen de eerste helft van de jaren '60 werd doorlopen. ‘De jaren '60’, schrijft K. De Flou, ‘zijn het bedrijvigste tijdperk van Gezelle's leven.’Ga naar voetnoot(1) Dat is voorzeker stout, al te stout, gesproken; maar een zeer bedrijvig tijdperk was het vast, een uiterst belangrijk tijdperk in Gezelle's leven. En was er ten slotte nog een verschoning nodig om al die rijmpjes die inderdaad ‘meest alle de sporen van overhaasting dragen’, te hebben meegedeeld, nu dan, ze zijn wat ze zijn, houtkoolschetsen, fiks en vaardig van trek, in een snaakse bui op den kalkmuur heengegooid, ruw, karikaturaal, boertig; maar wie of wat, zo niet zij, die ondeugende vergeten rijmpjes, ontsluit er ons de vertrouwelikheid van Gezelle's opgewektste en strijdbaarste dagen, en voert er ons binnen waar, in zijn sloffen, Spoker zelf, bij een paar vrienden, met pijp en glaasken bruin, zit te keuvelen, te schertsen, te monkelen, of zich op te winden, om deswille van de wereld heur onverantwoordelik dwaas-, heur onverbeterlik boosdoen? L. Scharpé.	voetnoot(1) In zijn Revua retrospectiva anni 1863 (V^e jg., n^r 1, 3ⁿ Jan. 1864) herdacht Reinaert de gebeurtenis op zijn beurt in de heugelike verzen: ...... Et in Thourouto turris sancti Petri brandavit, Et ecclesiam voor 10 franken beschadavit, Waerover Spokerius zulk schoon verzen fecerat. Dat hy sedertdien zweeg, hoe vindt ge dat!.... Aan 't slot van Gezelle's gedicht wordt nog eens een loopje genomen met gouverneur Vrambout, - met Versnaeyen, zijn lijfpoëet ... die zyn daden seffens moet in verzen naeijen, doet hy iets dat mag gezien zyn; en met Burgemeester Boyaval ... die 't brood zou aenslaen, ten profyte van den armen, is 't dat voor de ryke lieden niet gezond was ofte schaedlyk, onvergetelik schouwspel, alle drie toegesneld edel-hoog geboren mannen, groote katten, lange steerten, om te helpen kyken - blusschen.... voetnoot(1) 's Burgemeesters brief aan den Arrondissements-kommissaris kan men lezen in het Journal des Beaux-Arts van 15ⁿ Julie 1862. voetnoot(1) Deze, een Waal uit Henegouwen, was Arrondissementskommissaris te St.-Nikolaas. Talrijk zijn zijn dichtbundels, romans, geschiedkundige vertellingen, drama's; hij gaf het Journal des Beaux-Arts uit van 1859 tot 1887. Bekend is zijn Dictionnaire historique des peintres (1848, 1866, 1883). Geb. in 1818, overl. hij te Antwerpen den 6ⁿ Jan. 1888. voetnoot(1) Het stuk is 120 verzen lang; voor één vers, maar overvloedig beklemtoond, tellen de beide slotregels, die zinspelen op Minister Bara, met zijn wet tot inpalming der oude studiebeurzen. voetnoot(1) En lange lange reke Van potjes en pannetjes breken. Wormee ga me ze maken? Me stokken en me staken Kinnetjes kinnetjes zyn m'er ol? Aanstemmend bij dit kinderrijmpje, dat als motto dient, laat Spoker zingen van Een lange lange reke Van kiezingen zullen wy breken, Wy zullen ze weder maken En blyde zyn (?) dat wy ze braken: Kom! Kiezertjes kiezertjes zyn m'er ol? ...... voetnoot(1) Reinaerts antwoord sluit zich onmiddellik bij deze Antiparenthesis aan: Antwoord van Reinaert. 'k Heb uw brief vol parenthezen, Spoker, met vermaak gelezen; Maar, dit zie ik met verdriet, Zeer veel tijd en hebt gij niet, Om aan Reinaert nog te schrijven; Daar gij zelf nu aan het vrijven, Stoken, koken, romlen zijt; Dus nu ben ik Spoker kwijt! Kwijt! o 'k mag het zoo niet noemen; In 't Jaer dertig toont gij hoe men Altijd onvergeten blijft, Schoon men brieven niet meer schrijft. Beste Spoker, dat is pertig, Prettig meen ik, dat 't Jaer dertig, Dat ons zooveel goeds vertelt, Nu door u wordt opgesteld. Laat de doctrinairs maar spoken, Woelen, schreeuwen, onrust stoken, 't Beste spook, verstandig fijn, Zal toch 't spook van Spoker zijn. voetnoot(1) Van weinig tel zijn in Reinaert de enkele mededelingen over het Jaer '30, en later, over Rond den Heerd. Dit weekblad begon te verschijnen op 2ⁿ Desember 1865. Al een vol jaar liep G.G. met het denkbeeld om een dergelik leer- en leesblad voor ontwikkelden te stichten. In 't Jaer '30 van 18ⁿ Des. '64 duikt, gans achteraan, voor 't eerst het ontwerp op van een te stichten Professorsbladje. 't N^r van 28ⁿ Des. stelt een beteren titel voor: Leesbladje, ten einde breder keus van stoffe te hebben, en meer kans op inschrijvers. Toen hadden zich reeds 18 inschrijvers aangemeld... In Reinaert's n^r van 11ⁿ Febr. '66 vindt men een warme aanbeveling van Rond den Heerd. Weinige maanden later zou de Dood de hand van Spoker's wakkeren vriend stilleggen: den 14ⁿ Okt. '66 verscheen Reinaert in rouw over zijn stichter. Het blad worstelde nog eenige maanden om 't bestaan, maar tevergeefs. Na n^r 30 van Jg. viii (26ⁿ Julie 1866) werd het onverhoeds gestaakt. Naar aanleiding van Garibaldi's Dood nog dit: In 1856 was te Antwerpen, bij L. Schotmans, verschenen een bundel ‘Gedichten door Bruno Van Heusden, uitgeg, door P.C. Cassiers’, berijmde uitboezemingen van een jovialen Kartuizer, te Antwerpen in 1738 geboren, en te Leuven in 1797 overleden. Pater Bruno heeft een zwak voor sterk gekruide boert. Zijn humor is dikwijls echt ‘neder’-landsche pret, en de losse keer van 't gemakkelike vers moest Spoker's sympathie wekken. Door 't vers op Garibaldi wordt men herhaaldelik aan Pater Bruno's trant herinnerd. Ten bewijze de aanhef van 't vermakelik ‘Halve digt opgedraegen aen Jeppen de Zaedelaer, vierende zyn half jubilé in het klooster der Karthuizers binnen Loven den 15 July 1775’, blz 72: Apollo, staet my by: wilt mynen geést ontsteéken, Als ik moet gaen tot lof van onzen Jeppen spreéken, Die heden jubileért; een man, voorwaer een man, Aen wie men niemand mag of vergelyken kan. Hy is dan sans-pareil: want willen wy bemerken 't Geen hy heeft uytgezet: 't zyn wonderbare werken; 't Zyn dingen nooyt gezien en buiten het gemeen. En die als eygen zyn aen Jeppen maer alleen. Vgl. ook blz. 96: Staet ons, ô Musa by: wilt ons gemoed ontsteéken... Blz. 146: Staekt, Musa, 't is genoeg... Blz. 207: Zy waeren kloek van lyf en welgemaekt van beenen... Enz. voetnoot(1) We beschikten slechts over een onvolledige verzameling van 't Jaer '30, die van Eerw. H. Caesar Gezelle. (Het n^r van 25ⁿ Maart '65, en de n^rs na 14ⁿ Des. '67 ontbreken). Twee stukken uit de Liederen, Eerdichten en Reliqua werden eerst in het Jaer '30 gedrukt: 't gedicht op 't Klooster van Bethel te Brugge, in het n^r van 11ⁿ Sept. 1864, en dat op de eerste Misse van Pater Selosse S.J., in het n^r van 23ⁿ Sept. 1865. Dit laatste was bestemd om bij het feestmaal door een kind van de familie afgelezen te worden. Het vers op 't Klooster van Bethel is voorafgegaan door enige inleidende regelen: Weg met de Kloosters! Was onlangs het geroep in vele onzer steden; zoo roepen de kwakzalvers ook als 't kermisse is: weg met dit! weg met dat! geen docteurs meer! geen ziekten! en de docteurs blyven, God zy gedankt, altyd voort de zieke kinderen van Adam helpen. Zoo is 't ook met dat geroep tegen de kloosters; te Brugge, onder andere, leven ze altyd voort en van langs om beter. Zoo hebben de Zwarte zusters te Bethel van deze week eenen vierdobbelen jubilé gevierd; in den vijftienjarigen jubeldag van zuster Marie Hacke hebben zy hunne dankpligt vervuld jegens Mgr. Faict, 25 jaer hunnen raedsman. M.L. Lecocq, 28 jaer hunnen weldoener en M. pastor Ph. Van Houver, 28 jaer hunnen directeur. Hier is 't gedicht dat hun wierd opgedragen: 'T is wonder hoe de Brugsche stad Byna heel 't Heilig Land bevat... Het gedicht werd zonder wijzigingen in den bundel overgenomen. - In 't Jaer '30 van 8ⁿ Sept. '66 staat Spokers Almanak als pas verschenen aangekondigd. 't Is een boekje van 80 bladzijden, nu bijna onvindbaar (wij raadpleegden 't ex. van Kan. Rembry, te Brugge), en overigens vrij onbeduidend. Op het dunne gele omslagje prijkt, met het handgebaar van iemand die gewichtige dingen zal meedelen, - een martiko. De titel luidt: ‘Voor Jan en Alleman. Spokers Almanak of de Lacher van Brugge. Behelzende al dat goed is, niet dat niet en deugt, benevens nog andere dingen, te verkrijgen bij alle treffelijke drukkers en boekverkoopers ten prijze van “'nen dikken”. 1867. - Eerste jaar. Brugge, Boek- en Steendrukkerij Edw. Gailliard en Comp.’ De Dagklapper is bijna geheel gewijd aan de gelijkenissen uit de Zondagevangeliën; hier en daar is een volksrijmpje ingelast. Op blz. 73-76 vindt men de vertellingen van een koppel Uilespiegels: Jan Slimbroeck (bewerkt naar een verhaaltje uit 't Jaer '30 van 4ⁿ Des. '64, door ‘een Vuerne-Ambachter’, en Waan van Wantje Wekkers, (‘onnoozel geboren en simpel gewiegd’ zucht Waantje Wekkers over haren Waan), die alles gladverkeerd aanvatten. Een vers: de Lof der Vlaemsche Boeren (Blz. 77 en 78), en een paar rijmpjes op blz. 80 hebben weinig om 't lijf. Komt die den landbouw mint, komt lieve Vlaanderlingen, En zonder vleien, hoort van onze boeren zingen Den lang verdienden lof, den roem van de akkerlien, Wiens weerga niet en is op 's werelds bol te zien. Ja, ja geen sterveling van bij of verre stranden, 'n Kent de ploegkunst zoo noch en bedricht de landen Gelijk den Vlaamschen boer.... Enz. - De rijmpjes op blz. 80 luiden: Ik draag in mijn herte eene liefde en een lijden Bij elken droom die mijn nachten doorkruist, Als de wind waar de linde bij trilt en bij ruischt Zoo speelt in mijn herte uwe liefde en uw lijden. En het tweede: Zij zat op den oever van 't slapende meer En staarde in het water zoo droomerig neêr; Daar hing haar gestalte in den effenen plas Weêrspiegeld, zoo klaar als in 't spegelend glas. Haast zweefde er een windeke op 't water rond, De spegel verrimpelde, 't beeld verzwond, En 't lachje stierf weg dat speelde op heur mond: Zij dacht aan de schoonheid en mijmerde voort, Tot den avond haar riep van den eenzamen boord. Maar is dit wel van Guido? voetnoot(1) 't Volgende staaltje van Traets' puntigen trant komt voor op bl. 3: Een drietal vragen Alle Belgen zyn gelyk voor de wet Grondwet der Belgen. Art. 1. Is de Vlaming die de tael Van de Walen niet verstaet, Tot 't bekleeden van een ambt By de Walen wel in staet? Neen! Is de Wael, die onze tael In het minste niet verstaet, Tot 't bekleeden van een ambt By de Vlamingen in staet? Ja! Voegt dat neen en ja te saêm En zegt my, in Godes naem, Stemt dit stelsel overeen Met dat schoon: Artikel 1? voetnoot(2) Opgenomen in de Dichtoefeningen van 1858. voetnoot(1) Hindelyk (schrikkelyk). Droef (boos). Schudden (beven). Bacht (bachten, achter). Schetten (traliewerk in den biechtstoel). Stikken (stukken). 't Zyn (daar zijn) Vervenderen (verkoopen). Puit (vorsch). Wal (gracht). Raem (of rek: lat waar men gereedschap aan hangt). Zeere (snel, gezwind). Gebunseld (omzwachteld). Pothulle (potdeksel). Aantekeningen in Hekel en L. voetnoot(1) Jaarb. der Kon. Vl. Acad. 1901, blz. 132. Belangrijk zijn vooral de mededelingen over 't Jaer 30 en over het politiek leven te Brugge, blz. 120 en vlg. - Ter aanvulling van de aantekening over de processie te Veurne, zij hier met nadruk nog gewezen op de belangrijke ‘Histoire de la procession de Furnes’, door H. V(an de Velde?), blz. 143-228 der Annales de la Société d'émulation, Tome X, 2^e Série, Brugge 1855-1856.

Vorige Volgende

Gezelle als Spoker

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs